سیروز کبدی و نحوه‌ی درمان آن؛ پاسخ به ۱۱ پرسش مهم
سیروز، یک بیماری کبدی است که در مبتلایان به آن بافت سالم کبد با بافت اسکار (زخم) جایگزین شده و کبد به‌طور دائمی دچار آسیب می‌شود. بافت اسکار از عملکرد صحیح کبد جلوگیری می‌کند. این بافت جریان خون کبد را مسدود کرده و توانایی این اندام مهم را در پردازش مواد مغذی، هورمون‌ها، داروها و سموم کاهش می‌دهد. در نهایت، سیروز کبدی باعث می‌شود که کبد به درستی کار نکند. این بیماری در مراحل پایانی می‌تواند کشنده باشد. با دیجی‌کالا مگ همراه باشید تا بیشتر با این بیماری آشنا شوید.
۱. چه افرادی به سیروز کبدی مبتلا می‌شوند؟
عوامل زیر احتمال ابتلا به سیروز را افزایش می‌دهند:
- مصرف طولانی مدت نوشیدنی‌های الکلی
- ابتلا به کبد چرب غیرالکلی (کبد چربی که در اثر چاقی و ابتلا به دیابت ایجاد شده و به نوشیدن الکل مرتبط نیست.)
- ابتلا به هپاتیت ویروسی
- ابتلا به دیابت
- چاقی
- استفاده از مواد مخدر تزریقی با سرنگ و سوزن مشترک
- رابطه‌ی جنسی محافظت نشده
۲. علائم سیروز کبدی چیست؟
علائم سیروز به این بستگی دارد که بیماری در چه مرحله‌ای قرار داشته باشد. در مراحل اولیه، ممکن است متوجه‌ی هیچ علامتی نشوید. اگر علائم داشته باشید، بعضی از آن‌ها عمومی بوده و می‌توانند با علائم سایر بیماری‌ها اشتباه گرفته شوند. علائم اولیه‌ی سیروز کبدی عبارتند از:
- از دست دادن اشتها
- احساس ضعف یا خستگی
- حالت تهوع
- تب
- کاهش وزن ناخواسته
با بدتر شدن عملکرد کبد، علائم زیر ظاهر می‌شوند:
- کبودی و خونریزی
- زرد شدن پوست یا سفیدی چشم (زردی)
- خارش پوست
- تورم پاها و مچ پاها
- تجمع مایعات در شکم که به آن آسیت گفته می‌شود.
- تغییر رنگ ادرار به قهوه‌ای یا نارنجی
- مدفوع با رنگ روشن
- وجود خون در مدفوع
- قرمز شدن کف دست‌ها
- عروق خونی عنکبوتی شکل که به صورت نقاط قرمز کوچک روی پوست ظاهر می‌شوند (تلانژکتازی)
- گیجی، مشکل در تفکر، از دست دادن حافظه و تغییرات شخصیتی
- کاهش میل جنسی، بزرگ شدن سینه‌ها و کوچک شدن بیضه‌ها (در مردان)
- یائسگی زودرس (در زنان)
۳. عوارض سیروز کبدی چیست؟
این بیماری عوارض زیادی دارد که مهم‌ترین آن‌ها شامل موارد زیر می‌شود:
- پرفشاری خون پورتال: سیروز باعث کاهش جریان خون کبد می‌شود. درنتیجه، فشار در داخل سیاهرگ پورت که خون را از روده و طحال به کبد منتقل می‌کند، بالا می‌رود. به این وضعیت «پرفشاری خون پورتال» گفته می‌شود.
- تورم در پاها و شکم: پرفشاری خون پورتال باعث تجمع مایعات در پاها و شکم می‌شود. به تجمع مایعات در پاها «ادم» و به تجمع مایعات در شکم «آسیت» می‌گویند. ادم و آسیت می‌توانند از ناتوانی کبد در ساخت بعضی پروتئین‌های خون مثل آلبومین هم ناشی شوند.
- بزرگ شدن طحال (اسپلنومگالی): پرفشاری خون پورتال باعث تغییر و تورم طحال و به دام انداختن گلبول‌های سفید خون و پلاکت‌ها می‌شود. کاهش گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها از اولین علائم سیروز است.
- خونریزی: پرفشاری خون پورتال باعث هدایت خون به سمت سیاهرگ‌های کوچکتر می‌شود. درنتیجه، این سیاهرگ‌ها تحت فشار اضافی قرار گرفته و خونریزی می‌کنند. ممکن است پرفشاری خون پورتال باعث بزرگ شدن سیاهرگ‌ها در مری یا معده شده و به خونریزی شدید و خطرناک منجر شود. به بزرگ شدن سیاهرگ‌ها در مری و معده «واریس» گفته می‌شود.
- عفونت‌ها: سیروز احتمال ابتلا به عفونت‌های جدی مانند «پریتونیت باکتریایی» را افزایش می‌دهد. به التهاب و عفونت بافتی که دیواره‌ی داخلی شکم را می‌پوشاند، پریتونیت باکتریایی گفته می‌شود.
- تجمع سموم در مغز (انسفالوپاتی کبدی): کبد آسیب‌دیده نمی‌تواند مثل کبد سالم سموم را از خون حذف کند. بنابراین، این سموم در مغز انباشته شده و باعث آشفتگی ذهنی و اختلال تمرکز می‌شوند. با گذشت زمان، انسفالوپاتی کبدی می‌تواند به کما منجر شود.
- سوء تغذیه: کبد مواد مغذی موجود در غذاها را پردازش می‌کند. به همین دلیل، آسیب کبد باعث مختل شدن این فرآیند شده و به کاهش وزن و ضعف عمومی منجر می‌شود.
- سرطان کبد: بیشتر مبتلایان به سرطان کبد، در گذشته سیروز کبدی داشته‌اند.
۴. آیا سیروز کبدی یک نوع سرطان است؟
خیر. این بیماری، سرطان نیست. با این حال، اغلب افرادی که سرطان کبد دارند، به سیروز کبدی هم مبتلا هستند. در صورتی که به سیروز مبتلا باشید، احتمال ابتلای شما به سرطان کبد افزایش پیدا می‌کند.
اگر هپاتیت C یا هپاتیت B داشته باشید، احتمال اینکه به سرطان کبد هم مبتلا شوید، زیاد است. چون این ۲ نوع هپاتیت در بیشتر موارد منجر به سیروز می‌شوند. همه‌ی بیماری‌های کبدی می‌توانند باعث سیروز شده و شانس ابتلا به سرطان کبد را افزایش دهند. حتی اگر به کبد چرب مبتلا باشید، در معرض ابتلا به سرطان کبد قرار دارید.
۵. آیا سیروز کبدی یک بیماری ارثی است؟
سیروز کبدی به خودی خود ارثی نبوده و از والدین به فرزندان منتقل نمی‌شود. با این حال، بعضی از بیماری‌هایی که باعث آسیب کبد شده و به سیروز منجر می‌شوند، جزء بیماری‌های ارثی طبقه‌بندی می‌شوند.
۶. آیا سیروز کبدی قابل درمان دارد؟
خیر. اگر پزشک به شما گفته که سیروز کبدی دارید، بیماری کبدی در مراحل پایانی قرار داشته و صدمه‌ای که در گذشته به کبد وارد شده دائمی است. بسیاری از بیماری‌های کبدی و عوارض آن‌ها در ابتلا به سیروز کبدی نقش دارند. اگر این بیماری‌ها و عوارض‌ها زود تشخیص داده شده و با موفقیت درمان شوند، ممکن است بتوان سرعت پیشرفت بیماری را کاهش داد یا متوقف کرد.
۷. آیا سیروز کبدی یک بیماری کشنده است؟
تشخیص سیروز کبدی به این معنا نیست که شما بلافاصله به یک بیماری کشنده مبتلا شده‌اید. با این حال، پیشرفت سیروز باعث می‌شود اسکار یا زخم‌های بیشتری در کبد ایجاد شده و عملکرد این اندام به میزان بیشتری مختل شود. در نهایت، نارسایی کبد ممکن است به یک وضعیت خطرناک تبدیل شود. با این حال، هنوز امیدهایی برای بهبودی وجود دارد. اگر شما کاندید پیوند کبد باشید، نامتان در لیست گیرندگان پیوند کبد ثبت می‌شود.
۸. آیا سیروز کبدی یک بیماری دردناک است؟
بله، سیروز به‌ویژه در مراحل پیشرفته می‌تواند دردناک باشد. ۸۲ درصد افرادی که به این بیماری مبتلا می‌شوند، درد را گزارش می‌کنند. بیش از نیمی از این افراد می‌گویند که درد آن‌ها طولانی مدت (مزمن) است.
بیشتر افراد مبتلا به بیماری کبدی درد شکمی را تجربه می‌کنند. درد کبد به شکل یک درد مبهم در سمت راست بالای شکم و زیر دنده‌ها احساس می‌شود. این درد می‌تواند با بزرگ شدن کبد و طحال در اثر سیروز و تورم ناشی از تجمع مایعات مرتبط باشد.
ممکن است درد از بیماری‌هایی که باعث سیروز کبدی شده‌اند، ناشی شود. از طرف دیگر، سیروز کبدی هم می‌تواند درد حاصل از سایر بیماری‌ها را تشدید کند. به عنوان مثال، اگر به‌طور همزمان به چاقی، آرتروز و سیروز کبدی مبتلا هستید، سیروز درد استخوان‌ها و مفاصل شما را افزایش می‌دهد. این بیماری کبدی باعث ایجاد یک حالت التهابی در کل بدن می‌شود. التهاب و واکنش بدن نسبت به آن در بروز درد نقش دارد.
۹. چگونه می‌توان سیروز کبدی را تشخیص داد؟
پزشک درباره‌ی سابقه‌ی سلامتی و داروهایی که مصرف می‌کنید، از شما سوال می‌کند. اگر سابقه‌ی مصرف الکل یا مواد مخدر تزریقی را داشته باشید یا در گذشته به هپاتیت C و B مبتلا شده باشید، ممکن است پزشک به ابتلای شما به سیروز مشکوک شود. برای تشخیص دقیق‌تر، پزشک معاینه‌ی بدنی انجام داده و یک یا چند مورد از روش‌های تشخیصی زیر را توصیه می‌کند:
معاینه‌ی بدنی
پزشک با معاینه‌ی بدنی علائم و نشانه‌های سیروز شامل عروق خونی قرمز و عنکبوتی شکل در روی پوست، زرد شدن پوست یا چشم‌ها، کبودی پوست، قرمزی کف دست‌ها و تورم شکم را بررسی می‌کند.
آزمایش خون
اگر مشکوک به سیروز باشید، خون شما از نظر علائم بیماری کبدی بررسی می‌شود. علائم آسیب کبدی عبارتند از:
- کاهش آلبومین و فاکتورهایی که در انعقاد خون نقش دارند: کاهش این عوامل نشان می‌دهد که کبد توانایی ساخت آن‌ها را از دست داده است.
- افزایش میزان آنزیم‌های کبدی: نشان‌دهنده‌ی التهاب است.
- افزایش بیلی‌روبین: نشان می‌دهد که کبد به درستی کار نکرده و نمی‌تواند بیلی‌روبین را از خون خارج کند. این موضوع باعث زرد شدن پوست و سفیدی چشم‌ها و تیره شدن ادرار می‌شود.
- افزایش گلبول‌های سفید خون: نشان‌دهنده‌ی عفونت است.
- افزایش کراتینین: نشانه‌ی بیماری کلیوی است که در مراحل آخر بیماری سیروز رخ می‌دهد.
- کاهش سدیم خون: یکی از نشانه‌های ابتلا به سیروز است.
- افزایش آلفا- فتوپروتئین: نشان‌دهنده‌ی ابتلا به سرطان کبد است.
علاوه بر این، آزمایش‌های دیگری برای بررسی ابتلا به هپاتیت B یا C، یافتن علائم عفونت و کم‌خونی ناشی از خونریزی داخلی انجام می‌شود.
تصویربرداری پزشکی
با تصویربرداری اندازه، شکل و بافت کبد بررسی می‌شود. این روش‌های تشخیصی می‌توانند میزان زخم، چربی موجود در کبد و مایعات انباشته شده در شکم را مشخص کنند. برای بررسی کبد از سی تی اسکن (CT)، سونوگرافی و تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) استفاده می‌شود.
سونوگرافی ویژه‌ای به نام «الاستوگرافی گذرا» میزان چربی و سفتی کبد را اندازه‌گیری می‌کند. ممکن است پزشک از ۲ نوع آندوسکوپی هم برای تشخیص کمک بگیرد. «کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد آندوسکوپیک» به تشخیص مشکلات مجاری صفراوی و «آندوسکوپی فوقانی» به تشخیص بزرگ شدن سیاهرگ‌ها (واریس) یا خونریزی معده، مری و روده کمک می‌کنند.
نمونه‌برداری
پزشک نمونه‌‌ی کوچکی از بافت کبد شما را برداشته و برای بررسی زیر میکروسکوپ به آزمایشگاه می‌فرستد. نمونه‌برداری کبد می‌تواند تشخیص سیروز را تأئید کند. نمونه‌برداری شدت، وسعت و علت آسیب کبدی را مشخص می‌کند.
۱۰. از چه روش‌هایی برای درمان سیروز کبدی استفاده می‌شود؟
درمان این بیماری کبدی به علت بروز آن بستگی دارد:
- درمان وابستگی به الکل: افرادی که به علت مصرف نوشیدنی‌های الکلی به سیروز مبتلا شده‌اند، باید مصرف الکل را قطع کنند.
- کاهش وزن: افرادی که بیماری آن‌ها از کبد چرب غیرالکلی ناشی می‌شود، باید وزن خود را کاهش داده و قندخون‌شان را کنترل کنند.
- داروهای کنترل‌کننده‌ی هپاتیت: داروها می‌توانند از آسیب بیشتر سلول‌های کبدی در اثر ابتلا به هپاتیت B و C جلوگیری کنند.
- داروهایی برای کنترل سایر علل و علائم سیروز: بعضی داروها می‌توانند علائم این بیماری را کاهش داده و از پیشرفت آن جلوگیری کنند. به عنوان مثال، داروها علائمی مانند خارش، خستگی و درد را تسکین می‌دهند. مکمل‌های تغذیه‌ای با سوء تغذیه‌ی ناشی از سیروز مقابله کرده و از ابتلا به پوکی استخوان جلوگیری می‌کنند.
درمان عوارض سیروز کبدی
سیروز عوارضی را در بدن ایجاد می‌کند که برای کنترل آن‌ها از روش‌های زیر استفاده می‌شود:
- تجمع مایعات در بدن: دارودرمانی و رژیم غذایی کم نمک از آسیت و تجمع مایعات در بدن جلوگیری می‌کنند. اگر تجمع مایعات شدید باشد، این مایعات باید تخلیه شوند.
- پرفشاری خون پورتال: بعضی از داروهای فشارخون به کنترل افزایش فشار سیاهرگ‌های کبد کمک می‌کنند. در صورت بروز واریس، احتمالاً برای کاهش خطر خونریزی به دارو نیاز دارید.
- عفونت‌ها: ممکن است برای درمان عفونت به آنتی بیوتیک یا سایر داروها نیاز داشته باشید.
- انسفالوپاتی کبدی: پزشک با تجویز دارو سعی می‌کند از تجمع سموم در خون و مغز جلوگیری کند.
اگر به سیروز پیشرفته مبتلا باشید، پیوند کبد تنها گزینه‌ی درمانی است. سیروز کبدی، یکی از شایع‌ترین دلایل پیوند کبد محسوب می‌شود.
۱۱. چگونه می‌توان از ابتلا به سیروز کبدی پیشگیری کرد؟
عمل به توصیه‌های زیر احتمال ابتلا به این بیماری کبدی را کاهش می‌دهد:
- رژیم غذایی سالم و کم چرب داشته باشید. یک رژیم غذایی سالم حاوی میوه‌ها، سبزیجات، پروتئین‌های بدون چربی و غلات کامل است.
- از مصرف غذاهای دریایی خام خودداری کنید. ممکن است این غذاها حاوی باکتری‌هایی باشند که به بیماری‌های جدی منجر می‌شوند.
- میزان نمک را در رژیم غذایی خود کاهش داده و برای طعم دادن به غذاها از سایر ادویه‌ها استفاده کنید.
- از مصرف نوشیدنی‌های الکلی خودداری کنید.
- وزن خود را در محدوده‌ی سالم حفظ کنید. وجود چربی اضافی در بدن به کبد آسیب می‌زند.
- هر روز ورزش کنید.
- به‌طور منظم برای معاینه به پزشک مراجعه کنید. به توصیه‌های پزشک برای کنترل چاقی، دیابت، فشارخون بالا و چربی خون بالا عمل کنید.
- اگر سیگار می‌کشید، آن را ترک کنید.
- از رفتارهای پرخطر که می‌توانند باعث ابتلا به هپاتیت B یا C شوند، خودداری کنید. از این رفتارها می‌تواند به استفاده از سوزن مشترک برای تزریق مواد مخدر و رابطه‌ی جنسی محافظت نشده اشاره کرد.
- واکسن هپاتیت B بزنید.
- هر سال واکسن آنفولانزا زده و درباره‌ی لزوم انجام واکسیناسیون علیه پنومونی (ذات‌الریه) با پزشک صحبت کنید. افراد مبتلا به سیروز بیش از دیگران در معرض ابتلا به عفونت قرار دارند.
- از زیاده‌روی در مصرف داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (ایبوپروفن، ایندومتاسین، سلکوکسیب و آسپرین) و استامینوفن خودداری کنید. این داروها در بروز بیماری کبدی یا بدتر شدن عملکرد کبد نقش دارند.
- ۱۵ خوراکی حاوی چربی ترانس که برای کاهش وزن و سلامتی باید نخورید
کلام پایانی
سیروز، یک بیماری کبدی است که چاقی، مصرف الکل و ابتلا به هپاتیت ویروسی احتمال بروز آن را افزایش می‌دهند. این بیماری درمان قطعی ندارد، اما می‌توان از پیشرفت آن جلوگیری کرد. در صورت عدم درمان، بیماری به قدری پیشرفت می‌کند که بیمار نیازمند پیوند کبد می‌شود. رژیم غذایی سالم، حفظ وزن در محدوده‌ی مناسب، اجتناب از سیگار، الکل و مواد مخدر تزریقی و درمان به‌موقع هپاتیت B و C در پیشگیری از این بیماری کبدی نقش دارد.
منابع: my.clevelandclinic, mayoclinic
