رویدادهای نجومی اردیبهشت ۱۴۰۱؛ از بارشهای شهابی تا مقارنهی سرخابی
اردیبهشت، ماه شکوفایی طبیعت است و فرصت خوبی است که با رفتن به مناطق دور از آلودگی نوری، از طبیعت زمین و آسمان استفاده کنیم؛ بنابراین در اینجا مروری بر رویدادهای نجومی این ماه در سال ۱۴۰۱ داریم تا بتوانید با برنامهریزی بهتری سراغ تماشای جذابیتهای آسمان شب بروید.
هوای اردیبهشت بهترین زمان برای حضور در طبیعت است و زیباییهای آسمان شب بخش جدایی ناپذیر طبیعت که از پیشاتاریخ چشم انسان را خیره و هوش او را تسخیر کرده است. این ماه پدیدههای رنگارنگی را میتوان در آسمان شب دید.
ماه در اردیبهشت با سیارههای منظومهی شمسی قرار ملاقات گذاشته است و هر روز به سراغ یکی میرود. علاوه بر این همراهی جالبی هم با اجرام عمق آسمان و اجرام مسیه ازجمله خوشهی پروین دارد. این ماه همچنین با چند بارش شهابی جذابتر میشود که کانون آنها در صورتهای فلکی شلیاق و دلو است و به همین نامها شناخته میشوند.
سیارههای درخشان منظومهی شمسی هم همگی صبحگاهی هستند و در سراسر ماه یک همراستایی دیدنی را ایجاد میکنند. بنابراین بهویژه برای اهالی طبیعتگردی (کمپینگ) که از ساعاتی پیش از طلوع آفتاب برمیخیزند، مناظری بکر و تماشایی در آسمان قابل مشاهده است. در پایان ماه هم مقارنهی دو سیارهی آبی و قرمز منظومهی شمسی که با دوربین دوچشمی دیده میشود بر زیبایی حرکت سیارات اردیبهشت میافزاید.
رویدادهای مهم نجومی اردیبهشت ۱۴۰۱
پنجشنبه ۱ اردیبهشت (April 21)
دنبالهدار C/2021 O3 یا «پناستارز» (PanSTARRS) در حضیض مداری خود قرار میگیرد و نزدیکترین فاصله را به خورشید دارد. در این هنگام دنبالهدار در سیستم محتصات استوایی، دارای بُعد ۲ ساعت و ۰۵ دقیقهی شرقی و میل ۳.۲+ درجه خواهد بود و حدود ساعت ۱۸:۰۰ ساعت هماهنگ جهانی (۲۱:۳۰ به وقت تهران) امکان رصد دارد. سپس به سمت افق فرو میرود و در ساعت ۰۱:۳۰ روز بعد به وقت تهران، غروب میکند. با قدر حدود ۱۰.۰ انتظار نمیرود که این دنبالهدار با چشم غیرمسلح قابل مشاهده باشد.
جمعه ۲ اردیبهشت (April 22)
بارش شهابی «شلیاقی» (Lyrids) از ۲۵ فروردین تا ۱۰ اردیبهشت (۱۴ تا ۳۰ آوریل) ادامه دارد اما بهترین شب برای تماشا و عکاسی این پدیده بین ۲ و ۳ اردیبهشت (۲۲ و ۲۳ آوریل) است. اوج بارش در ساعت ۱۸:۵۹ ساعت هماهنگ جهانی (۲۲:۲۹ به وقت تهران) با ۲۰ شهاب در ساعت روی میدهد. در این زمان فاز ماه ۵۸.۲ درصد است و بنابراین شرایط خیلی مطلوبی برای لذت بردن از این پدیده نخواهد بود.
شنبه ۳ اردیبهشت (April 23)
در ساعت ۱۶:۲۶ به وقت تهران تربیع آخر ماه صورت میگیرد و ماه رمضان رو به پایان میگذارد.
دوشنبه ۴ اردیبهشت (April 25)
زحل در ۲۰:۵۵ ساعت هماهنگ جهانی روز یکشنبه (۰۱:۲۵ دوشنبه به وقت تهران) از ۴.۳ درجهای شمال ماه میگذرد. در این هنگام فاز ماه ۳۴.۹ درصد است و با قدر ۱۱.۵- میدرخشد. زحل هم با قدر ۰.۶ در کنار آن منظرهای تماشایی را ایجاد میکند. برای ایران این منظره در ساعت ۰۳:۵۷ با جدایی زاویهای ۵.۱ درجه قابل رؤیت خواهد بود.
سهشنبه ۶ اردیبهشت (April 26)
در ساعت ۰۴:۲۹ ماه با فاز ۲۴.۴ درصد در کنار سیارهی سرخ رنگ مریخ دیده میشود. در این هنگام جدایی زاویهای ۴.۴ درجه است. قدر ماه در این شب ۱۱.۱- و قدر مریخ ۰.۹ است.
ساعتی بعد در ۰۵:۵۵ اوج اختفای ستارهی دوتایی «تاو-دلو» (Tau Aquarii) با ماه روی میدهد. رویدادی که از ۰۵:۳۹ آغاز شده است در ساعت ۰۶:۱۱ به پایان میرسد.
چهارشنبه ۷ اردیبهشت (April 27)
ماه که حالا فاز کمتری دارد و به ۱۴.۶ درصد رسیده است، پس از ملاقات با زحل و مریخ در این روز همنشینهای دیگری خواهد داشت و به ملاقات ناهید و مشتری میرود تا یک اجتماع تماشایی را در ساعت ۰۴:۵۷ به وقت تهران شکل دهد. در ساعت ۰۵:۵۵ ماه با زهره و مشتری به ترتیب ۴.۴ درجه و ۶.۵ درجه فاصله خواهد داشت.
پنجشنبه ۸ اردیبهشت (April 28)
دو سیارهی ناهید و نپتون مقارنهای تماشایی خواهند داشت که فاصلهی آنها را به تنها ۰.۲ درجهی قوسی میرساند. این یکی از بهترین فرصتها برای رصد سیارهی نپتون است و به ابزار اپتیکی نیاز دارد.
جمعه ۹ اردیبهشت (April 29)
جمعه ۹ اردیبهشت، هلال آخر ماه رمضان ۱۴۴۳ در ساعت ۰۵:۵۵ به آسانی با چشم غیرمسلح قابل رؤیت خواهد بود.
در ساعت ۱۲:۳۰ به وقت تهران هم سیارهی عطارد در بیشترین کشیدگی شرقی، یعنی ۲۰.۶ درجه قرار میگیرد و بهترین زمان برای رصد در آسمان شامگاهی خواهد بود.
مدار عطارد از مدار زمین به خورشید نزدیکتر است و این یعنی همیشه نزدیک به خورشید در آسمان ظاهر میشود که با توجه به درخشندگی خورشید، بیشتر مواقع شرایط رصدی سختی دارد. هر بار که به بیشترین فاصله از خورشید (بزرگترین کشیدگی) میرسد، میتوان آن را در بهترین برای چند روز در بهترین شرایط رصدی مشاهده کرد.
این پدیده تقریبا هر ۳ تا ۴ ماه یک بار تکرار میشود و بسته به اینکه عطارد در شرق یا غرب خورشید باشد، بهطور متناوب در طول صبح یا عصر رخ میدهد. اگر مانند اردیبهشت ماه، در شرق خورشید باشد، درست پس از خورشید طلوع و غروب میکند و تا ساعتی پس از غروب خورشید دیده میشود که بهترین زمان برای عکاسی از آن خواهد بود.
عطارد در این روز یک رویداد دیگر را هم رقم میزند و با جدایی زاویهای ۱.۴ درجه، مقارنهای دیدنی با خوشهی ستارهای پروین (M45) خواهد داشت.
در این روز دنبالهدار پناستارز (C/2021 O3) هم با قدر ۵.۶ در آسمان خواهد بود و بهترین فرصت برای رصد آن است.
شنبه ۱۰ اردیبهشت (April 30)
در ساعت ۰۵:۵۱ دو سیارهی زهره و مشتری که در بامداد روزهای گذشته کنار ماه دیده میشدند، حالا خودشان با یکدیگر ملاقات خواهند داشت و یک مقارنه را با ۰.۸ درجه جدایی زاویهای شکل میدهند.
عطارد و خوشهی پروین هم که همچنان از تماشای هم سیر نمیشوند، در این روز جدایی زاویهای خود را به ۱.۴ میرسانند و ساعت ۲۱:۱۰ قابل رصد خواهند بود.
شنبه شب اما آغاز یک رویداد دیگر هم خواهد بود: خورشیدگرفتگی جزئی.
یکشنبه ۱۱ اردیبهشت (May 1)
خورشیدگرفتگی جزئی با قدر گرفت ۶۳.۰ درصد که در ساعت ۲۳:۱۵ شب گذشته به وقت تهران آغاز شده بود تا ۰۳:۰۷ بامداد ادامه مییابد و اوج آن در ساعت ۰۱:۱۱ به وقت تهران خواهد بود. با توجه به زمان وقوع، این کسوف در ایران قابل رؤیت نیست و فقط در جنوب آمریکای جنوبی، بخشهایی از قطب جنوب و بر فراز بخشهایی اقیانوس آرام و اطلس قابل مشاهده خواهد بود.
در این روز اما یک رویداد مهم دیگر هم روی میدهد و در ساعت ۱۹:۵۱ هلال اول ماه شوال ۱۴۴۳ هجری قمری در آسمان ظاهر میشود که با ابزار اپتیکی بهسختی قابل رصد خواهد بود.
دوشنبه ۱۲ اردیبهشت (May 2)
سیارهی عطارد و خوشهی پروین همچنان در نزدیکی هم قرار دارند و در ساعت ۲۰:۴۱ به وقت تهران ماه هم به جمع آنها میپیوندد تا اجتماعی زیبا را شکل دهند. در این ساعت جدایی زاویهای ماه با خوشهی پروین ۴ درجه و با عطارد ۲.۱ درجه خواهد بود. ماه در قدر ۸.۷- و عطارد قدر ۰.۷ میدرخشند و فاز ماه هم ۲.۹ درصد است.
چهارشنبه ۱۴ اردیبهشت (May 4)
در ساعت ۲۳:۱۱ ماه در کنار خوشهی ستارهای باز M35 با جدایی زاویهای ۵.۵ درجه قرار میگیرد که برای رصد آن به ابزار اپتیکی نیاز است.
پنجشنبه ۱۵ اردیبهشت (May 5)
در ساعت ۱۱:۵۰ سیارهی اورانوس در مقارنه با خورشید قرار میگیرد و ساعت ۱۷:۱۶ هم ماه به اوج مداری میرسد. در این هنگام فاصلهی ماه با زمین ۴۰۵.۳ هزار کیلومتر خواهد بود.
همچنین با نزدیک شدن به اوج بارش شهابی «اتا دلوی» و با توجه به فاز بسیار کم ماه، در آسمان تاریک مناظری دیدنی ایجاد میشود.
جمعه ۱۶ اردیبهشت (May 6)
ساعت ۱۲:۳۰ اوج بارش شهابی «اتا دلوی» (Eta Aquariids) خواهد بود که شاخص «آهنگ ساعتی سرسویی» (ZHR) آن ۵۰ شناسایی شده است و بهصورت دورهای میتواند بین ۴۰ تا ۸۵ هم متغیر باشد. این بارش شهابی از ۱۹ آوریل (۲۹ فروردین) آغاز شده و تا ۲۸ می (۱۸ خرداد) ادامه دارد.
این بارش شهابی از هر دو نیمکرهی زمین قابل مشاهده است اما در نیمکرهی جنوبی شرایط رصدی بهتری دارد.
شنبه ۱۷ اردیبهشت (May 7)
ساعت ۰۰:۵۱ بامداد مقارنهی تماشایی ماه با ستارهی پولوکس (Pollux) درخشانترین ستارهی صورت فلکی «جوزا» یا «دوپیکر» (Gemini) با قدر ۱.۲ روی میدهد و جدایی زاویهای آنها را به ۳.۳ درجه میرساند.
یکشنبه ۱۸ اردیبهشت (May 8)
ساعت ۰۱:۲۱ ماه در ۴.۷ درجهای خوشهی ستارهای کندوی عسل (M44) قرار میگیرد که برای رصد آن به ابزار اپتیکی نیاز است.
دوشنبه ۱۹ اردیبهشت (May 9)
ساعت ۰۴:۵۱ بامداد تربیع اول ماه روی میدهد تا بهتدریج فاز ماه را افزایش دهد. بدین ترتیب شرایط برای رصد آسمان شب کمی دشوارتر خواهد شد.
سهشنبه ۲۰ اردیبهشت (May 10)
بامداد این روز اوج بارش شهابی کمفروغ «اتا شلیاقی» (Eta Lyrids) با ۳ شهاب در هر ساعت روی میدهد.
در ساعت ۰۰:۵۲ به وقت تهران، اختفای خراشان ستارهای «اتا اسد» (Eta Leo) از قدر ۳.۵ با ماه روی میدهد که از جنوب، جنوب شرقی و غرب ایران دیده میشود. ساعت ۰۲:۲۷ هم قمر زمین، قلب شیر را نشانه میگیرد و به ۴.۳ درجهای ستارهیا قلبالاسد میرسد.
چهارشنبه ۲۱ اردیبهشت (May 11)
سیارهی عطارد در اقامت اول قرار میگیرد و حرکت رجعی خود را آغاز میکند.
شنبه ۲۴ اردیبهشت (May 14)
ماه و ستارهی زیبای سماک اعزل مقارنه خواند داشت که در ساعت ۰۴:۲۰ بامداد و با جدایی زاویهای ۳.۹ درجه روی میدهد.
یکشنبه ۲۵ اردیبهشت (May 15)
آغاز اختفای ستارهی لاندا سنبله که از قدر ۴.۵ میدرخشد با ماه در ساعت ۰۳:۲۳ بامداد روی میدهد.
دوشنبه ۲۶ اردیبهشت (May 16)
ماه کامل در ساعت ۰۴:۱۴ (۰۸:۴۴ به وقت تهران) روی میدهد. علاوه بر این در مناطقی از زمین شامل آفریقا، آمریکا اروپا و پلینزی فرانسه، ماه از سایهی زمین میگذرد و ماهگرفتگی (خسوف) کامل را ایجاد میکند. این رویداد از ۰۶:۵۸ تا ۱۰:۲۸ به وقت تهران (۰۲:۲۸ تا ۰۵:۵۵ ساعت هماهنگ جهانی) ادامه خواهد داشت و اوج آن در ساعت ۰۸:۴۲ خواهد بود.
سهشنبه ۲۷ اردیبهشت (May 17)
مقارنهی ماه و ستارهی «قلبالعقرب» (Antares) با جدایی زاویهای ۳.۳ درجه در ساعت ۰۵:۳۵ صورت میگیرد و در ساعت ۱۹:۵۳ هم ماه در حضیض مداری خود به فاصلهی ۳۶۰.۳ هزار کیلومتری زمین میرسد.
چهارشنبه ۲۸ اردیبهشت (May 18)
ساعت ۰۵:۰۵ یک منظرهی تماشایی از دو عضو سرخ و آبی منظومهی شمسی روی میدهد و سیارههای قرمز-رنگ مریخ و آبی-رنگ نپتون با جدایی زاویهای ۰.۶ درجه کنار هم قرار میگیرند که با توجه به فاصلهی نپتون برای رصد آن به ابزار اپتیکی نیاز است.
شنبه ۳۱ اردیبهشت (May 21)
ساعت ۲۳:۴۸ سیارهی عطارد در مقارنهی داخلی که به مقارنهی سفلی معروف است قرار میگیرد و با توجه به نزدیکی ظاهری زیاد به خورشید، شرایط رصدی خوبی نخواهد داشت.
وضعیت کلی ماه، خورشید و سیارهها
ماه
در آغاز اردیبهشت تنها قمر زمین که چندین روز از قرص کامل آن گذشته است، شامگاهی است و از ابتدای بامداد طلوع میکند و تا اوایل روز در آسمان خواهد بود. سپس ماه به سمت تربیع آخر میرود که در سوم اردیبهشت روی میدهد و با رفتن به میانهی اردیبهشت از نظرها پنهان میشود تا پس از آن طلوع هلال ماه شوال، نوید پایان رمضان و عید فطر مسلمانان را بدهد.
درخشانترین جرم آسمان شب زمین پس از خورشید، در اردیبهشت همنشینیهایی تماشایی با سیارههای منظومهی شمسی و برخی از ستارههای معروف دارد که ازجملهی آنها میتوان به ناهید و مشتری و همچنین خوشهی ستارهای هفت خواهران (پروین) اشاره کرد.
در نیمهی اردیبهشت، ماه صبحگاهی خواهد بود و شبهنگام به زیر افق میرود اما با رفتن به سمت انتهای اردیبهشت، دوباره شامگاهی میشود و مانند اول ماه تا ساعات ابتدایی روز میزبان آسمان خواهد بود.
خورشید
ستارهی مرکزی منظومهی شمسی در ماه اردیبهشت، در صورت فلکی «حمل» (Aries) خانه دارد. اگرچه از گذشته نام آن با صورت فلکی تماشایی «گاو» یا «ثور» (Taurus) گره خورده است اما با تغییر زاویهی محور زمین در طول قرنها، زاویهی دید ناظر زمینی هم تغییر کرده است و خورشید را با تأخیری تقریبا یک ماهه، در برجهای ۱۲ گانه میبیند.
از ابتدای ماه، مانند فروردین، طول روز افزایش مییابد تا از ۱۳ ساعت و ۱۸ دقیقه در ابتدای اردیبهشت به ۱۴ ساعت و ۱۱ دقیقه در انتهای ماه برسد و بدین ترتیب طلوع حدود نیم ساعت زودتر و غروب حدود نیم ساعت دیرتر روی خواهد داد.
خورشید در حال سپری کردن چرخهی آبوهوایی تازهای است و هرچند اوج فعالیت آن برای نیمهی این دههی میلادی پیشبینی شده است، اما این روزها تا حدی خارج از انتظار، چندین بار فعالیت شدیدی از خود نشان داده است که حتی طوفانهای ژئومغناطیسی آن باعث اختلال در سیستمهای زمینی هم شده است. بنابراین در این ماه هم وقوع چنین پدیدههایی احتمال خواهد داشت.
عطارد
سیارهی عطارد در ابتدای اردیبهشت اندکی از خورشید فاصله گرفته و شامگاهی است. بنابراین میتوان تا ساعتی پس از غروب خورشید آن را مشاهده کرد. این فرصت در ۹ اردیبهشت به اوج خود میرسد و تا چند روز پس از نیمهی اردیبهشت ادامه مییابد اما پس از آن با توجه به غروب دیرتر خورشید و نزدیکی بسیار با کوچکترین ستارهی منظومهی شمسی، دیدن آن بهویژه برای چشم غیرمسلح غیرممکن میشود.
سیارهی تیر در این ماه همنشین خوشهی پروین است و فرصتی مناسب برای عکاسی ایجاد میکند. در ۱۲ اردیبهشت ماه هم به جمع آنها میپیوندد تا این زیبایی را کامل کند.
ناهید
درخشانترین سیارهی منظومهی شمسی از نگاه زمین، قرار است در این ماه مناظر بکری را برای ناظران زمینی خلق کند. در طول اردیبهشت این سیاره با طلوع از افق شرقی، سراسر روز را میهمان آسمان زمین است.
بنابراین اگر سحرخیز باشید، میتوانید در ابتدای ماه آن را از حدود ساعت ۰۴:۳۰ به وقت محلی تماشا کنید که حدود ۲ ساعت در کنار مناظر زمینی میدرخشد و فرصتی خوب برای عکاسی ایجاد میکند. چیدمان تماشایی ناهید در آسمان صبحگاهی همراه با سیارههای مشتری، مریخ و زحل، فرصتی است که نباید از دست داد.
این چیدمان باعث میشود که ۱۰ اردیبهشت مقارنهای بسیار نزدیک با مشتری داشته باشد. با نزدیک شدن به انتهای ماه، طلوع این سیاره هم زودتر روی میدهد و به حدود ساعت ۰۴:۰۰ نزدیک میشود اما با توجه به اینکه خورشید هم زودتر طلوع میکند، همچنان فرصت رصدی محدودی خواهد داشت.
مریخ
سیارهی سرخ منظومهی شمسی هم اگرچه صبحگاهی است اما شرایط تماشای بهتری نسبت به زهره خواهد داشت. مریخ اردیبهشت را در صورت فلکی آبریز میگذراند و در اوایل ماه از حدود ساعت ۰۴:۰۰ از افق شرق طلوع میکند و تا طلوع کامل خورشید در آسمان دیده میشود؛ هرچند غروب آن حدود ساعت ۱۵:۰۰ روی میدهد.
سیارهی بهرام هماکنون میزبان بسیاری از مسافران رباتیک زمینی است و مریخنورد پشتکار هم دومین کارزار علمی خود را در آن آغاز کرده است. بنابراین نگاه به یکی از مهمترین اهداف کاوش بشر قطعا علاوه بر زیبایی، تفکربرانگیز هم خواهد بود.
با نزدیک شدن به انتهای ماه مریخ کمکم از خورشید فاصله میگیرد و علاوه بر طلوع زودتر، زمان رصدی آن هم بیشتر میشود تا جایی که در انتهای اردیبهشت طلوع آن در ساعت ۰۳:۰۶ به وقت تهران روی میدهد و ۲.۵ ساعت میزبان آسمان پگاه خواهد بود.
مشتری
عظیمترین سیارهی سامانهی ستارهای ما، در ماه اردیبهشت گاهی همنشین مریخ و گاهی همنشین ناهید میشود. البته این فقط از دید ناظر زمینی روی میدهد و در واقعیت این اجرام میلیونها کیلومتر از هم فاصله دارند.
ابتدای اردیبهشت، مشتری حدود ساعت ۰۵:۰۰ به وقت محلی طلوع میکند و هرچند غروب آن حدود ۰۵:۰۰ بعدازظهر خواهد بود اما فرصت تماشای آن تنها تا هنگام طلوع خورشید است. اما با پیشروی به سمت انتهای ماه فرصت رصد آن هم بهتر میشود. غول گازی منظومهی شمسی کمکم به سمت مریخ متمایل میشود و با طلوع از حدود ساعت ۰۳:۳۰ به وقت محلی، مانند سیارهی سرخ، ۲.۵ ساعت برای تماشای آن زمان خواهد بود.
این سیاره در روزهای ۷ و ۱۰ اردیبهشت هم مقارنههای زیبایی را با سیارههای منظومهی شمسی و ماه شکل میدهد.
زحل
ارباب حلقهها در اردیبهشت پیشگام سیارههای قبل از خود است و زودتر از بقیه حدود ۰۳:۳۰ به وقت محلی، از افق بین شرق و جنوب شرقی سر برمیآورد تا پس از ساعتی، منظرهای تماشایی از چهار عضو منظومهی شمسی ایجاد شود.
با رفتن به سمت پایان ماه، فاصلهی زحل با این مجموعه بیشتر میشود تا در نهایت حدود ساعت ۰۱:۴۵ طلوع کند و حدود ۴ ساعت فرصت برای تماشای آن باشد.
اورانوس
در میانهی اردیبهشت، اورانوس در مقارنه با خورشید قرار میگیرد. بنابراین در کل طول ماه هم بسیار به خورشید نزدیک است و امکان رصد آن وجود ندارد.
نپتون
شرایط رصدی دیگر غول یخی منظومهی شمسی اما اندکی بهتر است. این سیاره که از دید ناظر زمینی اردیبهشت ماه در میان سیارههای مشتری و مریخ و ناهید قرار دارد، هرچند ابتدای ماه دیده نمیشود، اما کمکم فرصت رصد آن افزایش مییابد. در ۸ اردیبهشت مقارنهای دیدنی با ناهید خواهد داشت و میتوان توسط تلسکوپ بهسختی آن را مشاهده کرد.
با رفتن به سمت انتهای ماه طلوع نپتون هم زودتر اتفاق میافتد و بنابراین شرایط رصد بهتری خواهد داشت تا در نهایت پایان ماه یک مقارنهی زیبای سرخابی با سیارهی مریخ ایجاد کند که با دوربین دوچشمی امکان تماشای آن خواهد بود.
عکس کاور: طرحی گرافیکی از وضعیت صبحگاهی آسمان در اردیبهشت ۱۴۰۱
Credit: Stellarium
منابع: Space, Astronomy, Photo Pills, Time and Date, Nojum Magazine
سلام و وقت بخیر
بنده اگه اشتباه نکنم شنیدم در روز دهم تقارن مشتری و زهره هر چند سال؟ یکبار اتفاق میوفته و چون در روز جمعه است برای حکاکی بر روی سنگهای نیمه قیمتی مناسبه؟
ایا صحت داره؟
سپاس از مقاله زیباتون