رؤیت آسان هلال آغازین ماه شوال در غروب جمعه اول اردیبهشت ۱۴۰۲
هفتهی پایانی فروردین و آغاز اردیبهشت ۱۴۰۲ فرصت مناسبی برای تماشای رویدادهای نجومی در آسمان شب و به‌ویژه رؤیت آسان هلال ماه شوال است.
با فرا رسیدن پایان ماه قمری، فاز قمر زمین هم رفته رفته کم میشود تا جایی که دوباره به‌صورت هلالی باریک در آسمان رخ‌نمایی کند و برای مسلمانان نویدبخش عید فطر و پایان ماه رمضان باشد. به همین دلیل هم این هلال همیشه از هلال‌های جذاب و در بسیاری موارد چالشبرانگیز بوده است.
این بار هرچند به نوشته‌ی Sky and Telescope در قاره‌ی آمریکا امکان رصد زودتر اما دشوار این هلال وجود دارد، اما در مناطقی مانند ایران، کمی دیرتر رصد آن با چشم غیرمسلح هم ممکن میشود و از هم‌اکنون تقریبا واضح است که جمعه روز پایانی ماه رمضان خواهد بود. این به دلیل هلال مطلوبی است که غروب جمعه در آسمان دیده خواهد شد. اگر تمایل به دیدن این هلال جذاب داشتید، برای امکان رصد قطعی‌تر می‌توانید از دوربین دوچشمی هم کمک بگیرید.
بدین ترتیب این هفته تعداد وقایع آسمانی خیلی شاخص در آسمان شب زیاد نیست اما حضور هلال مهم ماه شوال و فرصت تماشای آن، ارزش نگاه کردن به آسمان را دارد.
رویدادهای نجومی در هفتهی پایانی فروردین ۱۴۰۲
شنبه ۲۶ فروردین (April 15)
تربیع آخر ماه هم سپری شده و در اوایل صبح شنبه و البته روز بعد، هلال ماه رو به پایان در محدوده‌ی بین شرق و جنوب شرقی آسمان دیده میشود. حدود ۵ درجه بالاتر از آن، زحل با قدر ۱.۰ قرار دارد که در حال آغاز دوره‌ی تقریبا یک ساله‌ی رؤیت‌پذیری در آسمان بامدادی است.
یک‌شنبه ۲۷ فروردین (April 16)
هلال ماه در بامداد این از ساعت حدود ۰۴:۰۰ در آسمان شرق و جنوب شرقی قابل مشاهده است. زحل هم با فاصله‌ی ۴.۸ درجه در کنار آن دیده میشود. برای تماشا و عکاسی از این منظره‌ی تماشایی، باید سحرخیز باشید و ساعت ۴ تا ۵ بامداد آسمان را بنگرید. ساعت ۰۵:۵۲ صبح هم ماه به حضیض مداری (کوتاه‌ترین فاصله تا زمین) با ۳۶۸ هزار کیلومتر می‌رسد.
شامگاهان هم درست پس از تاریک شدن هوا، شکل واضح داس-مانند صورت فلکی «شیر» (Leo) یا «اسد» به‌صورت عمودی با ارتفاع زیاد در سمت جنوب شرقی رخ‌نمایی می‌کند و منظره‌ای دیدنی می‌آفریند. ستاره‌ی پایینی آن که با نام «قلب الاسد» (Regulus) شناخته میشود، درخشان‌ترین ستاره‌ی این صورت فلکی است.
خود صورت فلکی به‌صورت افقی به سمت غرب در حال حرکت است. شکل داس در حقیقت شامل بخشی از سر او، یال، سینه و پای او میشود. در سمت چپ هم، یک مثلث قائم‌الزاویه‌ی کشیده، بخش انتهایی بدن و دم بلند او را تشکیل می‌دهد.
وضعیت صورت فلکی شیر در هفتهی پایانی فروردین ۱۴۰۲؛ صورت فلکی دب اکبر هم بالاتر از آن دیده میشود.
Credit: Stellarium
چند درجه در بالا و غرب شکل داس-مانند شیر، ستاره‌های کاپا و لامبدا از این صورت فلکی با قدر ۴.۵ و ۴.۳ و جدایی زاوله‌ای ۳.۵ درجه دیده می‌شوند. این دو ستاره، بینی و چانه‌ی شکل شیر را تشکیل می‌دهند.
کهکشان NGC 2903 در جنوب لامبدا (چانه) و با فاصله‌ی ۰.۵ درجه قرار گرفته است. این کهکشان از نظر بصری، قدر ۹ یا ۱۰ دارد و بدین ترتیب به دومین کهکشان درخشان صورت فلکی شیر تبدیل میشود. حتی خبره‌ترین رصدگران هم اعتراف می‌کنند که این یک جسم قابل مشاهده با دوچشمی‌های ساده نیست و به جز دوربین‌های دوچشمی بزرگ زیر یک آسمان کاملا تاریک یا تلسکوپ امکان رصد آن وجود ندارد.
یک تلسکوپ بازتابی ۶ اینچی می‌تواند آن را حتی در میان آلودگی نوری اطراف شهر، به‌صورت یک لکه‌ی خاکستری کم‌رنگ نشان دهد که تقریبا از شمال به جنوب کشیده شده است.
دوشنبه ۲۸ فروردین (April 17)
پس از تاریک شدن هوا، به سمت بالا در جهت غرب آسمان نگاه کنید تا ستاره‌های ستاره‌ی «سرپیشین» (Castor) و «سرپسین» (Pollux) از صورت فلکی «دو پیکر» را که تقریبا افقی (بسته به عرض جغرافیایی شما) در یک ردیف قرار گرفته‌اند، ببینید. مریخ هم با ظاهری نسبتا مشابه، کمی پایین‌تر از آن‌ها قرار دارد.
پولوکس و کاستور بخش بالایی طاق عظیم بهاری را در آسمان تشکیل می‌دهند. در سمت چپ پایین آن‌ها ستاره‌ی معروف «شعرای شامی» (Procyon) بخش انتهای سمت چپ این کمان را تشکیل می‌دهد. دورتر در سمت راست و پایین آن‌ها، انتهای دیگر این قوس توسط ستاره‌ی «بتا ارابه‌ران» (Beta Aurigae) معروف به «منکب ذی‌العنان» (Menkalinan) و سپس ستاره‌ی درخشان «سروش» (Capella) یا «عیوق» شکل گرفته است. علاوه بر این ستاره‌های تماشایی، سیاره‌ی زهره هم در پایین سمت راست طاق بهاری رخ‌نمایی می‌کند. اما این منظره‌ی تماشایی، با تاریک شدن کامل هوا در سمت غرب آسمان غروب می‌کند.
فقط رصدگران امروزی آسمان نیستند که طاق بهاری را یک صورتواره‌ی بزرگ در نظر می‌گیرند. اگر مسیر طاق را از سمت شعرای شامی به پایین امتداد دهید، به درخشان‌ترین ستاره‌ی آسمان شب یعنی «شباهنگ» (Sirius) می‌رسید. بدین ترتیب با این ستاره‌های بیان شده، صورت فلکی فرهنگ هاوایی به نام «کانو-بایلر ماکالی» (Canoe-Bailer of Makali‘i) شکل می‌گیرد.
سه‌شنبه ۲۹ فروردین (April 18)
ساعت ۰۵:۰۰ بامداد، هلال آخری ماه رمضان ۱۴۴۴ هجری قمری به آسانی با چشم غیرمسلح در سمت شرق کمی متمایل به جنوب شرقی دیده میشود.
وضعیت هلال آخر ماه رمضان ۱۴۴۴ هجری قمری
بلافاصله پس از تاریک شدن آسمان در غروب هم، صورت فلکی «شکارچی» (Orion) یا «جبّار» در جهت‌گیری بهاری خود در سمت جنوب غربی آسمان باز هم ارتفاع پایین‌تری می‌گیرد، در حالی که کمربند جبار هم به سمت راست حرکت می‌کند. این کمربند شاخص، از سمت چپ به ستاره‌ی شباهنگ و از سمت راست به «دبران» (Aldebaran) در صورت فلکی گاو و دورتر به سمت سیاره‌ی ناهید اشاره دارد.
چهارشنبه ۳۰ فروردین (April 19)
هلال آخر ماه رمضان دیگر با چشم غیرمسلح قابل رؤیت نیست و برای رصد باید حدود ساعت ۰۵:۱۱ صبح، از ابزار اپتیکی استفاده کرد که باز هم دیدن آن چالشبرانگیز است.
ستاره‌ی «سماک رامح» (Arcturus) یا «ژوبین‌دار» این شب‌ها در سمت شرق آسمان می‌درخشد. صورت فلکی جذاب «دب اکبر» (Ursa Major) یا «خرس بزرگ» (Big Dipper) هم با ارتفاع زیاد در سمت شمال شرقی، دسته‌ی ملاقه‌ی خود را به سمت راست پایین و سمت آرکتوروس نشانه رفته است.
ژوبین‌دار، انتهای نوک تیز یک صورتواره‌ی فلکی باریک و بلند بادبادک را تشکیل می‌دهد که توسط درخشان‌ترین ستارگان صورت فلکی «گاوران» (Boötes) یا «عوّا» شکل گرفته است. این بادبادک در حال حاضر به پهلو و در سمت چپ آرکتوروس قرار گرفته است. نوک آن در سمت چپ، کمی به سمت بالا خم شده است. در مجموع این صورتواره ۲۳ درجه یعنی به اندازه‌ی دو مشت در طول بازوی کشیده شده، طول دارد.
حالا اگر هنگام پایان غروب، به سمت شمال غربی نگاه کنید درخشان‌ترین ستاره‌ی موجود «سروش» است که تقریبا مشابه ژوبین‌دار است. این دو ستاره، بسته به موقعیت جغرافیایی شما، دقیقا در ارتفاع یکسانی بالای افق قرار دارند.
پنجشنبه ۳۱ فروردین (April 20)
طبق اعلام مجله نجوم، ساعت ۰۷:۴۲ پنجشنبه لحظه‌ی وقوع ماه نو است.
در ساعت ۰۷:۴۷ به وقت تهران، خورشیدگرفتگی ترکیبی روی می‌دهد که در ایران قابل مشاهده نیست. این کسوف به مدت ۱ دقیقه و ۱۶ ثانیه در جنوب شرقی آسیا، اقیانوسیه و بخش‌هایی از جنوبگان به شکل خورشیدگرفتگی جزئی و در استرالیا، تیمور شرقی و پاپوآگینه به‌صورت گرفت حلقوی کلی دیده میشود.
با توجه اینکه ماه نو در صبحگاه روی داده است، سن ماه بسیار کم است و امکان رؤیت هلال آغاز ماه قمری بعدی، یعنی هلال ماه شوال، با چشم غیرمسلح در غروب پنجشنبه در ایران وجود ندارد. حتی با چشم مسلح هم شرایط مناسب نیست چون پیش از امکان رصد، ماه غروب خواهد کرد.
برای رصدگران قاره‌های آمریکای شمالی و جنوبی اما شرایط اندکی متفاوت است و هنگام غروب و پس از آن در این طول‌های جغرافیایی، ماه سن بیشتری دارد. بنابراین در صورت وجود شرایط مطلوب، امکان رصد هلال با چشم غیرمسلح هم وجود خواهد داشت که می‌تواند یک چالش رصدی خوب برای جویندگان هلال باشد. برای یافتن هلال در این مناطق، باید سیاره‌ی کم‌نور عطارد از قدر ۲.۰ را بیابید و سپس زیر آن با اختلاف حدود ۶ درجه، به دنبال هلال باریک ماه باشید.
جمعه ۱ اردیبهشت (April 21)
پس از چالش روز گذشته، در این روز اما هلال آغاز ماه شوال به خوبی با چشم غیرمسلح قابل رؤیت خواهد بود و برای مسلمانان نوید عید فطر را می‌دهد. برای دیدن آن کافی است در تاریک و روشن پیش از غروب حدود ساعت ۱۹:۰۴، سیاره‌ی درخشان ناهید (زهره) را در سمت غرب آسمان پیدا کنید و بسیار پایین‌تر از آن نزدیک به افق و کمی متمایل به شمال غربی، دنبال هلال جذاب ماه باشید. دقت کنید که کاسه‌ی هلال رو به بالا قرار دارد.
برای رصد بهتر این هلال دیدنی و عکس‌برداری از آن می‌توانید از دوربین دوچشمی یا تلسکوپ کمک بگیرید. در این زمان همچنین مقارنه‌ی عطارد با ماه با جدایی زاویه‌ای ۳.۷ درجه روی می‌دهد که فرصت بسیار اندکی برای رصد این پدیده خواهید داشت.
سیاره‌ی اورانوس هم که حالا به لطف تلسکوپ فضایی جیمز وب، شکل دقیق‌تری از آن همراه با حلقه‌هایش در ذهن داریم، در ساعت ۱۹:۳۰ با جدایی زاویه‌ای ۱.۹ درجه در کنار هلال ماه قرار می‌گیرد که رصد چالش‌برانگیزی دارد و برای دیدن آن، هم به ابزار اپتیکی و هم به افق باز و بسیار تمیز نیاز است.
ساعت ۲۱:۳۰ دقیقه هم سیاره‌ی عطارد (تیر) که غروب کرده است، به اقامت اول می‌رسد.
وضعیت سیارات
عطارد پس از غروب خورشید و در هنگام شفق، به‌سرعت کم‌نور میشود و طی یک هفته از قدر متوسط حدود ۰.۶+ به حدود ۲.۳+ می‌رسد. در اوایل هفته، می‌توانید از دوربین دوچشمی برای کمک به رصد آن، که به اندازه‌ی حدود دو مشت در امتداد بازوی کشیده، در سمت راست پایین زهره قرار دارد، استفاده کنید.
زهره با قدر ۴.۱- در صورت فلکی «گاو» (Taurus) یا «ثور» جرم آسمانی درخشان عصرگاهی در هنگام غروب تا دو ساعت پس از تاریکی کامل هواست. در نمای تلسکوپی، زهره به‌صورت یک کره‌ی کوچک و خیره‌کننده به قطر ۱۵ یا ۱۶ ثانیه‌ی قوسی دیده میشود. فاز این سیاره به‌تدریج افزایش و سپس کاهش می‌یابد. تا اواخر ماه می (اواسط خرداد) حدود ۵۰ درصد روشن خواهد شد و سپس از اواسط ژوئن تا اواسط جولای (اواخر خرداد تا اواخر تیر)، یک هلال دیدنی خواهد بود.
مریخ در حال عبور از صورت فلکی «دوپیکر» (Gemini) یا «جوزا» است. برای دیدن آن در اوایل عصر باید سمت غرب و ارتفاع زیاد در آسمان نگاه کنید که در روزهای بعد به‌تدریج پایین‌تر می‌رود. سیاره‌ی سرخ، در سمت چپ بالای زهره با فاصله‌ی سه یا چهار مشت در امتداد بازوی کشیده و زیر سرپسین و سرپیشین قرار دارد.
مریخ این شب‌ها کم‌نور شده و به قدر ۱.۲+ رسیده است که آن را برابر با روشنایی متوسط ستاره‌ی سرپسین می‌کند اما رنگ قرمز-نارنجی آن کاملا واضح است. علاوه بر این سیارات در آسمان شب زمین، سوسو نمی‌زنند و بهخوبی میتوان آن‌ها را از ستاره‌ها تشخیص داد.
این سیاره تقریبا در سمت دورتر مدار خود نسبت به ما قرار دارد، بنابراین در یک تلسکوپ، فقط مانند یک حباب کوچک به عرض ۵.۵ ثانیه‌ی قوسی دیده میشود.
مشتری مانند هفته‌های قبل، از نظر ظاهری در نزدیکی خورشید قرار دارد و رصد آن ممکن نیست.
زحل، با قدر ۱.۰+ در صورت فلکی «دلو» (Aquarius) اوایل سحرگاه در سمت شرق و جنوب شرقی با ارتفاع کم ظاهر میشود. دوربین دوچشمی به رصد آن کمک خواهد کرد. ۲۷ فروردین هلال نازک و رو به کاهش ماه رمضان هم زیر آن دیده خواهد شد.
اورانوس و نپتون هم به دلیل نزدیکی ظاهری به خورشید بسیار کم‌نورند و با ارتفاع کم به‌ترتیب در گرگ‌ومیش غروب و صبح قرار دارند. امکان رصد نپتون نیست و برای رصد اورانوس هم فقط به ابزار اپتیکی و شرایط محیطی عالی نیاز است.
