ملاقات هلال ماه با ارباب حلقه‌های منظومه‌ی شمسی در آسمان پایان دی ۱۴۰۲
در پایان دی ۱۴۰۲ یک رویداد جذاب برای علاقه‌مندان به آسمان شب حتی در شهرهای بزرگ قابل مشاهده خواهد بود و زحل و هلال ماه مقارنه‌ای دیدنی شکل می‌دهند.
آسمان پایان دی ۱۴۰۲ رویدادهای نجومی زیبایی برای دوستداران آسمان شب و به ویژه منجمان آماتور دارد. در ابتدای هفته ماه که هنوز به صورت هلال است، به فاصله‌ی بسیار کمی نسبت به زحل قرار می‌گیرد و مقارنه‌ی تماشایی را شکل می‌دهد.
همچنین در میانه‌ی هفته آسمان بامدادی میزبان مقارنه‌ی سیاره‌ی ناهید با یکی از سیاره‌های کوتوله‌ی معروف منظومه‌ی شمسی یعنی «سرس» است و در پایان هفته هم می‌توانید مقارنه‌ی ماه و مشتری را ببینید.
رویدادهای نجومی هفته‌ی چهارم دی ۱۴۰۲
شنبه ۲۳ دی
ساعت ۱۴:۰۵ ماه با فاصله‌ی ۳۶۲ هزار کیلومتر به حضیض مداری، یعنی نزدیک‌ترین نقطه‌ی مدار خود دور زمین می‌رسد.
همان‌طور در تصویر نشان داده شده است، در اواخر غروب هم هلال ماه در حال افزایش فاز، یک مثلث کشیده در کنار سیاره‌ی زحل و ستاره‌ی «فم‌الحوت» تشکیل می‌دهد.
وضعیت آسمان عصرگاهی ابتدای هفته چهارم دی ۱۴۰۲
یک‌شنبه ۲۴ دی
ماه، زحل و فم‌الحوت امشب باز هم مثلثی شبیه به مثلث دیشب تشکیل می‌دهند، اما در امتداد ارتفاع مثلث، جای ستاره و سیاره عوض شده است! در ساعت ۱۸:۰۲ هم‌نشینی ماه و زحل با فاصله‌ی تنها ۲.۷ درجه تماشایی خواهد بود.
دوقلوهای صورت فلکی «دوپیکر» (Gemini) در این عصرهای دی ماهی، سمت چپ صورت فلکی «شکارچی» (Orion) به پهلو دراز کشیده‌اند. ستارگان سر آن‌ها، یعنی سرپسین و سرپیشین، به ترتیب از جبار دورتر هستند. در همین حال، پاهای پیکر پسین، درست در سمت چپ بالای مجموعه‌ی جبار قرار دارد.
دوشنبه ۲۵ دی
آیا تا کنون یک کوتوله‌ی سرخ دیده‌اید؟ این ستاره‌ها رایج‌ترین نوع ستاره‌ها در فضا هستند اما اساسا به قدری کم‌نورند که حتی در تاریک‌ترین شب هم از هر ۶۰۰۰ نقطه تنها یکی از آن‌ها با چشم غیر مسلح قابل مشاهده است.
اما یکی از نزدیک‌ترین و بدون چالش‌ترین کوتوله‌های قرمز، درست در ۳ درجه‌ی غربی ستاره‌ی درخشان «شعرای شامی» (Procyon) حضور دارد که در اواخر این شب‌های دی ماه، به زیبایی دیده می‌شود. این «ستاره‌ی لویتن» (Luyten’s Star) است که با نام GJ 273 هم شناخته می‌شود و با قدر ۹.۹ هرچند برای چشم غیرمسلح پیدا نیست اما حتی با تلسکوپ‌های کوچک هم امکان رصد آن وجود دارد.
این جرم با فاصله‌ی تنها ۱۲.۳ سال نوری، نسبت به دیگر ستارگان به ما بسیار نزدیک است. با توجه به همین فاصله‌ی کم، از دید ناظر زمینی هر سال ۳.۷ ثانیه‌ی قوسی در پس‌زمینه آسمان جابه‌جا می‌شود. بدین ترتیب یک منجم آماتور دقیق و ماهر در کار با تلسکوپ، ممکن است حرکت آن را در کمتر از ۳ سال تشخیص دهد.
سه‌شنبه ۲۶ دی
درست پس از فرود تاریکی کامل هوا صلیب شمالی بزرگ در صورت فلکی «قو» (Cygnus) که در بالای آن «دنب» (Deneb) قرار دارد، در سمت غرب و شمال غربی آسمان تقریبا به شکل عمودی قرار می‌گیرد و تا حدود یک ساعت دیگر همچنان در افق دیده می‌شود.
چهارشنبه ۲۷ دی
اگر به نجوم آماتوری علاقه دارید امروز باید کمی سحرخیز باشید تا بتوانید یک مقارنه‌ی جذاب را تماشا کنید. ساعت ۰۵:۴۵ سیاره‌ی زهره و سیاره‌ی کوتوله‌ی سرس به فاصله‌ی تنها ۰.۲ درجه‌ای از هم می‌رسند و هدف خوبی برای رصد با ابزار نجومی مانند دوربین دوچشمی هستند.
عصرگاه هم ماه هنگام غروب، سمت جنوب آسمان می‌درخشد و مشتری که ابتدا حدود یک مشت سمت چپ آن قرار دارد، کم‌کم به سمت بالای آن حرکت می‌کند.
پنج‌شنبه ۲۸ دی
تربیع اول ماه در ساعت ۰۷:۲۳ روی می‌دهد. پس از آن و با تاریک شدن هوا ماه همچنان در نزدیکی مشتری دیده می‌شود و مقارنه‌ی زیبایی را با آن شکل می‌دهد. این دو جرم سماوی در حال حاضر درخشان‌ترین اجرام آسمان عصرگاهی و شامگاهی هستند و ساعت ۲۳:۳۰ حدود ۲.۴ درجه از هم فاصله دارند.
جمعه ۲۹ دی
ستاره‌ی «سروش» (Capella) با قدر صفر در بالای سر قرار دارد و «رجل الجبار» (Rigel) هم که به همان اندازه درخشان است با ارتفاع تقریبا یکسانی در صورت فلکی «شکارچی» (Orion) دیده می‌شود. و بدین ترتیب این دو ستاره تقریبا در یک زمان یعنی حدود ساعت ۹ تا ۱۰ شب از نصف‌النهار مبدأ آسمان بالای سر شما می‌گذرند.
آسمان بامدادی پایان هفته‌ی چهارم دی ۱۴۰۲ و ابتدای هفته‌ی بعد
وضعیت سیارات در هفته‌ی چهارم دی ۱۴۰۲
عطارد در سپیده‌دم ۱۱ درجه پایین سمت چپ سیاره‌ی درخشان ناهید حضور دارد و در کل هفته قدر آن حدود ۰.۲- خواهد بود.
زهره با قدر ۴.۰- جرم درخشان آسمان صبحگاهی است و سمت جنوب شرقی آسمان رخ‌نمایی می‌کند. حضور این سیاره اما هر هفته کمتر می‌شود. علاوه بر عطارد که در نزدیکی آن حضور دارد، قلب‌العقرب هم به رنگ قرمز-نارنجی و با قدر ۱.۰ دیده می‌شود. این ستاره ابتدای هفته حدود ۱۰ درجه سمت راست ناهید قرار دارد اما به تدریج با دور شدن از آن در پایان هفته به ۱۷ درجه جدایی زاویه‌ای می‌رسد.
مریخ به رنگ سرخ، در سپیده دم و تنها کمی پیش از طلوع خورشید، با قدر ۱.۴ پایین سمت چپ عطارد حضور دارد و رصد آن حتی با دوربین دوچشمی کمی دشوار است. با این وجود وضعیت رصدی آن در هفته‌های آینده به تدریج بهتر خواهد شد.
مشتری با قدر ۲.۵- در صورت فلکی حمل به صورت یک نقطه‌ی سفید درخشان دیده می‌شود. برای رصد آن کافی است هنگام غروب خورشید، سمت جنوب آسمان در ارتفاع زیاد را نگاه کنید. به تدریج ارتفاع آن کم می‌شود و حدود ساعت ۱ بامداد غروب می‌کند.
زحل هم با قدر ۱.۰ در طول غروب و پس از آن، سمت غرب و جنوب غربی آسمان پایین‌تر می‌رود و حدود ساعت ۷ یا ۸ بعد از ظهر غروب خواهد کرد. در اواخر گرگ‌ومیش غروب، ستاره‌ی «فم‌الحوت» (Fomalhaut) هم با فاصله‌ی حدود دو مشت پایین سمت چپ زحل دیده می‌شود.
اورانوس در صورت فلکی حمل حضور دارد و قدر آن ۵.۶ است. این سیاره‌ی یخی در ابتدای شب ۱۳ درجه‌ی شرقی مشتری دیده می‌شود. البته برای دیدن آن حداقل به دوربین دوچشمی نیاز دارید. در یک نمای تلسکوپی هم می‌توانید قرص اورانوس را تشخیص دهید که به قطر ۳.۸ ثانیه‌ی قوسی است.
نپتون که باز هم کم‌نورتر است با قدر ۷.۹ در مرز صورت‌های فلکی دلو و حوت و ۲۱ درجه‌ی شرقی زحل جای دارد. برای رصد آن باید پس از تاریکی هوا، ارتفاع زیاد سمت جنوب غربی آسمان را با ابزار رصدی بنگرید. در یک تلسکوپ، تشخیص قرص آن دشوارتر از اورانوس است، اما غیرستاره‌ای بودن آن کاملا قابل تشخیص خواهد بود.
عکس کاور: هلال ماه
Credit: Thanos Paraskevopoulos, TWAN
منابع: Sky and Telescope, مجله نجوم
