فرصت رصد رویدادهای نجومی اعماق آسمان در هفته‌ی دوم خرداد ۱۴۰۲
برای علاقه‌مندانی که از ابزارهای رصدی استفاده می‌کنند، آسمان در هفته‌ی دوم خرداد ۱۴۰۲ با رویدادهای نجومی، مناظری تماشایی را تدارک دیده است.
ماه ابتدای هفته به تربیع اول می‌رسد و هنوز نور مناسبی در آسمان دارد که باعث می‌شود هنگام نزدیک شدن به دیگر اجرام درخشان آسمان، منظره‌ای دیدنی شکل بگیرد.
به گزارش اسکای اند تلسکوپ، سیاره‌های ناهید و مریخ هم این هفته مناظری دیدنی می‌آفرینند؛ به ویژه مریخ که از مقابل خوشه‌ی دیدنی کندوی عسل می‌گذرد و با دوربین دوچشمی و تلسکوپ می‌توانید جلوه‌ای کم‌نظیر از رویدادهای سماوی را تجربه کنید.
علاوه بر این نوع رویدادها که به دلیل مکانیک سماوی روی می‌دهند و قابل محاسبه هستند، این روزها اعماق آسمان میزبان یک رویداد دیگر هم هست که در طول عمر هر کسی، به ندرت روی می‌دهد. یک ابرنواختر تازه در صورت فلکی معروف «دب اکبر» منفجر شده و حالا نور آن به زمین رسیده و با ابزارهای نجومی خانگی مانند دوربین دوچشمی مناسب و تلسکوپ قابل رصد است.
رویدادهای نجومی هفته‌ی دوم خرداد ۱۴۰۲
شنبه ۶ خرداد
تربیع اول ماه دقیقا در ساعت ۱۱:۲۲ منطقه‌ی زمانی شرقی (۱۸:۵۲ به وقت تهران) روی می‌دهد. در هنگام غروب، ماه زیر بخش میانی صورت فلکی «شیر» (Leo) میدرخشد. «قلب الاسد» (Regulus) که پای جلویی شیر را تشکیل می‌دهد، با فاصله‌ی ۵.۲ درجه سمت راست ماه و «دنب» (Deneb) نوک دم شیر هم در سمت چپ بالای ماه قرار گرفته‌اند.
یک‌شنبه ۷ خرداد
به نوشته‌ی مجله نجوم ساعت ۱۲:۴۸ خورشید بالای شهر مکه قرار می‌گیرد و مسلمانان می‌توانند از آن به عنوان شاخص قبله استفاده کنند. در این هنگام اگر یک میله را به صورت عمودی روی زمین بگذارید، خلاف جهت سایه‌ی آن، رو به قبله اشاره دارد.
ساعت ۱۴:۱۶ سیاره‌ی زحل در تربیع غربی قرار می‌گیرد و زمان مناسبی برای رصد آن است. این سیاره از حدود ۰۱:۳۰ بامداد تا سحرگاه سمت جنوب شرقی آسمان قابل مشاهده است.
سیاره‌ی زهره امشب و فردا از نزدیک‌ترین فاصله‌ی خود نسبت به «پولوکس» (Pollux) یا «سرپسین» می‌گذرد. این دو جرم درخشان ۴ درجه از هم فاصله دارند و پولوکس سمت راست بالای زهره قرار گرفته است.
ستاره‌ی درخشان «سروش» (Capella) هم در عصرها کمی پس از تاریک شدن هوا، بسته به عرض جغرافیایی شما، در ارتفاع پایین سمت شمال غربی آسمان در آستانه‌ی غروب کردن است تا «نسر واقع» (Vega) و «سماک رامح» (Arcturus) را به عنوان درخشان‌ترین ستارگان در آسمان عصر باقی بگذارد. وگا در سمت شرق و شمال شرقی و سماک رامح در ارتفاع زیاد سمت جنوب آسمان دیده می‌شوند.
در فاصله‌ی یک سوم مسیر از سماک رامح به سمت نسر واقع، به دنبال نگین صورت فلکی «تاج شمالی» (Corona Borealis) به شکل نیم‌دایره باشید. این ستاره «فکّه» (Alphecca) نام دارد و با قدر ۲ میدرخشد.
با امتداد این مسیر از سمت سماک رامح، به صورتواره‌ی کم‌نور «سنگ تاج» (Keystone) از صورت فلکی «هرکول» (Hercules) می‌رسید. برای کاوش لبه بالایی این صورتواره از دوربین دوچشمی یا تلسکوپ استفاده کنید تا بتوانید در یک سوم سمت چپ آن، خوشه‌ی ستاره‌ای کروی و جذاب M13 را در آن تشخیص دهید. این خوشه در فاصله‌ی ۲۲ هزار سال نوری از ما بر فراز صفحه‌ی کهکشان راه شیری قرار دارد و از صدها هزار ستاره در گروهی به وسعت حدود ۱۴۰ سال نوری تشکیل شده است.
وضعیت مشتری و عطارد پیش از طلوع خورشید
دوشنبه ۸ خرداد
ساعت ۰۸:۳۰ سیاره‌ی عطارد با ۲۴.۹ درجه در بیشترین کشیدگی غربی قرار می‌گیرد و پیش از طلوع، در حدود ساعت ۰۴:۰۰ تا ۰۴:۳۰ باید سمت شرق آسمان دنبال آن باشید.
ستاره‌ی درخشان سماک رامح عصرها همچنان در ارتفاع زیاد سمت جنوب آسمان حضور دارد. شکل بادبادک-مانند صورت فلکی «گاوران» (Bootes) یا «عوا» از این ستاره به سمت بالا گسترش می‌یابد. این بادبادک باریک، کمی به سمت راست خم شده و ۲۳ درجه (حدود دو مشت در امتداد بازوی کشیده) طول دارد. صورت فلکی تاج شمالی هم درست در سمت چپ بادبادک دیده می‌شود.
سه‌شنبه ۹ خرداد
صورت فلکی معروف «ذات‌الکرسی» (Cassiopeia) معمولا به سرما اشاره دارد چون اواخر پاییز و در زمستان پس از تاریک شدن هوا در بالای سر قرار می‌گیرد و از عرض‌های جغرافیایی شمالی دیده می‌شود. اما حتی در این عصرهای گرم، همچنان امکان رصد آن هست. پس از تاریک شدن هوا می‌توانید آن را در نزدیکی افق شمالی جست‌وجو کنید که به شکل یک W کشیده است.
چهارشنبه ۱۰ خرداد
ساعت ۲۰:۲۰ ماه و «سماک اعزل» (Spica) با جدایی زاویه‌ای ۳.۲ درجه مقارنه‌ای دیدنی خواهند داشت که از هنگام غروب تا بامداد روز بعد قابل مشاهده است.
اگر صورت‌های فلکی را در طول زمان دنبال کنید، به نظر می‌رسد که هنگام گذر از نقطه‌ی اوج در آسمان، خیلی سریع دچار چرخش می‌شوند. تنها یک هفته و نیم پیش، «دب اکبر» (Ursa Major) یک ساعت پس از غروب خورشید و با تاریکی هوا به صورت افقی دیده می‌شد اما اکنون در این ساعت به صورت زاویه‌دار قرار گرفته است و فقط یک هفته و نیم دیگر، به شکل عمودی خواهد بود!
این صورت فلکی این روزها میزبان یک رویداد جدید و جذاب در آسمان شب است. ابرنواختر تازه‌ی SN 2023ixf در «کهکشان فرفره» (Pinwheel Galaxy) نگاه‌ها را متوجه خود ساخته است. رویداد انفجار ابرنواختری قابل مشاهده، در طول حیات یک فرد بسیار نادر است، بنابراین می‌توانید آن را با استفاده از دوربین دوچشمی یا تلکسوپ رصد کنید یا به صورت آنلاین به تماشای آن بپردازید.
پنج‌شنبه ۱۱ خرداد
هم‌خطی ناهید با پولوکس و کاستور
دو هفته پیش مریخ در سمت چپ پولوکس و «کاستور» (Castor) یا «سرپیشین» قرار گرفته بود اما امروز و فردا عصر، نوبت به سیاره‌ی زهره (ناهید) است.
مریخ در ساعت ۲۱:۰۰ مقارنه‌ای با خوشه‌ی کندوی عسل خواهد داشت اما جلوه‌ی اصلی را روز بعد به نمایش می‌گذارد.
جمعه ۱۲ خرداد
پس از تاریک شدن آسمان، مریخ درون خوشه‌ی «کندوی عسل» (Beehive) یا M44، در نزدیکی خود صورتواره‌ی کندو-شکل مرکزی که در حال حاضر به سمت راست متمایل است، دیده می‌شود. برای رصد جزئیات آن از دوربین دوچشمی یا حتی بهتر است از تلسکوپ استفاده کنید.
مریخ با سرعت حدود ۹۰ ثانیه‌ی قوسی بر ساعت، به سمت شرق حرکت می‌کند و سراسر خوشه را می‌پیماید. می‌توانید موقعیت آن را نسبت به ستاره‌های خوشه طی نیم ساعت دنبال کنید.
سیاره‌ی زهره هم در روزهای ۲۲ و ۲۳ خرداد به سراغ کندوی عسل می‌آید!
خوشه‌ی ستاره‌ای مسیه ۴۴
Credit: Miguel Garcia
وضعیت سیارات
عطارد (Mercury) همچنان در تابش طلوع خورشید حضور دارد. اما می‌توانید از دوربین‌های دوچشمی استفاده کنید تا مهارت خود را در یافتن آن که ۱۰ تا ۱۲ درجه (حدود یک مشت در طول بازوی کشیده) پایین سمت چپ سیاره‌ی روشن‌تر مشتری جای گرفته است، امتحان کنید.
ناهید (Venus) با قدر ۴.۴- در صورت فلکی دوپیکر عصرها چشم‌ها را متوجه خود می‌سازد و تا ساعاتی پس از تاریکی کامل هوا در آسمان دیده می‌شود.
این سیاره اواخر هفته‌ی پیش زیر پولوکس می‌درخشید، اما اواخر این هفته مستقیما سمت چپ کاستور و پولوکس قرار می‌گیرد. همان جایی که مریخ دو هفته پیش قرار داشت.
در یک نمای تلسکوپی، زهره به شکل نیمه‌ی ماه درخشانی دیده می‌شود که حدود ۵۰ درصد نور خورشید را بازتاب می‌دهد و ۲۲ ثانیه‌ی قوسی قطر دارد. فاز هلال زهره رو به کاهش است و در ماه‌های آینده به یک هلال نازک اما بزرگ‌تر (با توجه به نزدیک‌تر شدن به زمین) تبدیل می‌شود.
مریخ (Mars) با قدر ۱.۶ در صورت فلکی «سرطان» (Cancer) سمت چپ بالای ناهید میدرخشد و فاصله‌ی آن رو به کاهش است. اما هم‌اکنون هیچ مقارنه‌ای در کار نیست. مریخ و زهره در ۹ تیر به حداقل فاصله‌ی ۳.۶ درجه‌ای از هم می‌رسند و سپس با پیش‌روی زهره به سمت غروب خورشید، دوباره شروع به جدا شدن از هم خواهند کرد. این روند شبه مقارنه نامیده می‌شود.
در یک تلسکوپ، مریخ فقط به شکل یک حباب کوچک به قطر ۵ ثانیه‌ی قوسی دیده می‌شود.
مشتری (Jupiter) با قدر ۲.۱- در صورت فلکی «حمل» (Aries) و هنگام طلوع خورشید دیده می‌شود. برای رصد آن حدود ۴۰ دقیقه پیش از طلوع، ارتفاع پایین سمت شرق را نگاه کنید.
زحل (Saturn) هم با قدر ۱.۰ در صورت فلکی کم‌نور «دلو» (Aquarius) در ابتدای بامداد سمت جنوب شرقی آسمان، شرایط رصدی خوبی دارد.
اورانوس (Uranus) با قدر ۵.۹ هنگام طلوع خورشید در ارتفاع پایینی قرار دارد و دیده نمی‌شود.
نپتون (Neptune) هم هنوز پیش از شروع طلوع خورشید در سمت شرق آسمان و ارتفاع بسیار پایین قرار دارد و شرایط رصد آن مناسب نیست.
عکس کاور: مریخ هنگام گذر از خوشه‌ی M44 در سال ۲۰۱۳
Credit: John Chumack
