فرصت نادر رصد دنباله‌دار «مادر اژدهایان» در آسمان هفته‌ی دوم فروردین ۱۴۰۳
هفته‌ی دوم فروردین ۱۴۰۳ به جز رصد بامدادی ماه، می‌توانید دنباله‌دار هیجان‌انگیزی را در آسمان رصد کنید که تا پایان قرن بازنمی‌گردد.
این شب‌ها دنباله‌دار دوره‌ای پونز-بروکس به روشنایی مطلوبی رسیده است که آن را به جرمی مناسب برای رصد در آسمان شب تبدیل می‌کند و بدین ترتیب در هفته‌ی دوم فروردین ۱۴۰۳ فرصت مناسبی برای رصد آن با استفاده از ابزار نجومی فراهم است.
علاوه بر این، ماه هم در آسمان بامدادی جلوه‌های زیبایی می‌آفریند که اگر سحرخیز باشید، عکاسی از آن در کنار پدیده‌های زمینی خالی از لطف نخواهد بود. علاوه بر این، با استفاده از نقشه‌ی نجومی می‌توانید ستاره‌های شاخص بسیاری را در هفته‌ی دوم فروردین ۱۴۰۳ تماشا کنید.
رویدادهای نجومی هفته‌ی دوم فروردین ۱۴۰۳
آسمان عصرگاهی ابتدای هفته‌ی دوم فروردین ۱۴۰۳
شنبه ۱۱ فروردین
در ابتدای سال ۱۴۰۳ که به «اژدها» و «نهنگ» معروف است، بهترین زمان برای رصد یک دنباله‌دار معروف در آسمان را خواهید داشت. درست پس از تاریکی هوا در سمت غرب آسمان، دنباله‌دار «پونز-بروکس» (12P/Pons-Brook) با ارتفاع کمی در آسمان قرار دارد. قدر این دنباله‌دار که به «مادر اژدهایان» (Mother of Dragons) معروف است، این دنباله‌دار ۵ پیش‌بینی شده و بدین ترتیب رصد آن با کمک دوربین دوچشمی، اگر درست نشانه بگیرید، نباید سخت باشد و حتی در یک تلسکوپ بسیار جالب‌تر هم خواهد بود.
این دنباله‌دار نوع هالی، هر ۷۱ سال یک بار به دور خورشید می‌چرخد و هسته‌ای با قطر حدود ۳۰ کیلومتر دارد که به دلیل فوران‌های چشمگیر گاز و غبار خود در طول سفرهایش در منظومه‌ی شمسی داخلی شناخته شده و با توجه به اینکه تصور می‌شود بارش شهابی «کاپا اژدهایی» (Kappa Draconis) که در آذر ماه روی می‌دهد، به دلیل گذر زمین از میان بقایای این دنباله‌دار است، مادر اژدهایان نام گرفته است.
درست پس از پایان گرگ و میش در جست‌وجوی آن باشید که امروز عصر، از حدود ۰.۵ درجه‌ای پایین سمت راست ستاره‌ی «حمل» (Hamal) با قدر ۲ می‌گذرد. اگر این شب‌ها فرصت رصد آن را از دست بدهید، باید تا سال ۲۰۹۵ میلادی صبر کنید تا دوباره به نزدیکی زمین بازگردد.
مسیر گذر دنباله‌دار پونز-بروکس در آسمان شب تا هفته‌ی دوم فروردین ۱۴۰۳ (Credit: BBC)
یکشنبه ۱۲ فروردین
درست پس از تاریک شدن هوا، ستاره‌ی درخشان شباهنگ در جنوب و جنوب غربی آسمان جلوه‌گری می‌کند. پایین سمت چپ آن، با فاصله‌ی حدود یک مشت می‌توانید مثلثی را تماشا کنید که به ترتیب از راست به چپ، ستاره‌های عذارا، وزن اتا سگ بزرگ تشکیل می‌دهند. این ستاره‌ها پای عقب، انتهای پشت و دم صورت فلکی سگ بزرگ را تشکیل می‌دهند.
درست در سمت چپ یا بالا سمت چپ این مثلث، ستاره‌های قدر ۳ و ۴ صورت فلکی «کشتی‌دم» (Puppis) یک کمان را تشکیل می‌دهند. اگر به اجرام اعماق آسمان علاقه دارید هم امشب با فاصله‌ی تنها ۱.۵ درجه سمت راست بالای این ستاره‌ها، می‌توانید با استفاده از دوربین دوچشمی در یک منطقه‌ی تاریک، خوشه‌ی کوچک M93 را از قدر ۶ ببینید.
دوشنبه ۱۳ فروردین
با وجود پشت سر گذاشتن آخرین فصل سال، شش ضلعی عظیم و درخشان زمستانی هنوز در اوایل تاریک شدن هوا در معرض دید قرار دارد و سراسر آسمان را در جنوب غربی و غرب دربر می‌گیرد. برای دیدن آن به دنبال شباهنگ درخشان در جنوب غربی باشید که گوشه‌ی پایین سمت چپ شش ضلعی را تشکیل می‌دهد. در بالای آن «شعرای شامی» (Procyon) قرار دارد. از آنجا به سمت راست نگاه کنید تا «سرپسین» (Pollux) و «سرپیشین» (Castor) از صورت فلکی «دوپیکر» (Gemini) را ببینید.
پایین سمت راست سرپیشین به «منکب ذی‌العنان» (Menkalinan) و سپس به «سروش» (Capella) می‌رسید که با روشنایی خود، بسیار واضح است. پایین سمت چپ آن هم «دبران» (Aldebaran) جای گرفته است. از آنجا می‌توانید در پایین سمت چپ «پای شکارچی» (Rigel) از صورت فلکی جبار را ببینید و دوباره به شباهنگ بازگردید. این شش ضلعی تا حدودی گسترده است.
سه‌شنبه ۱۴ فروردین
در این زمان از سال صورت فلکی کم‌نور دب اصغر در اواخر عصر در سمت راست ستاره‌ی قطبی قرار می‌گیرد. با رفتن ماه از آسمان عصرگاهی، دب اصغر مانند همیشه خودنمایی می‌کند. در مقابل دب اکبر بسیار درخشان‌تر در بالای آن با پیشروی شب، می‌چرخد و رقص تماشایی خود را به نمایش می‌گذارد.
آسمان بامدادی میانه‌ی هفته‌ی دوم فروردین ۱۴۰۳
نسر واقع که به ستاره‌ی تابستانی معروف است، در ابتدای این شب‌ها در شمال شرقی آسمان طلوع می‌کند. زمان دقیق آن به منطقه‌ی جغرافیایی شما بستگی دارد. برای دیدن آن به دب اکبر تقریبا بالای سر در شمال شرقی آسمان نگاه کنید. سپس به دنبال ستاره‌ی «مئزر» (Mizar) در دسته‌ی ملاقه‌ی این صورت فلکی باشید و سپس تلاش کنید تا ستاره‌ی کم‌نور «سها» (Alcor) را در آن نزدیکی ببینید. با امتداد خطی که از این دو ستاره تا افق می‌رسد، می‌توانید به ستاره‌ی درخشان نسر واقع برسید.
چهارشنبه ۱۵ فروردین
ستاره‌های سرپیشین و سرپسین پس از تاریکی هوا با ارتفاع زیاد در غرب می‌درخشند. سرپسین (پولوکس) کمی روشن‌تر خواهد بود. اگر یک خط از سرپیشین (کاستور) به سمت سرپسین بکشید و آن را ۲۶ درجه (حدود ۲ و نیم عرض مشت در طول بازوی کشیده) امتداد دهید به سر کم نور صورت فلکی «هیدرا» (مار باریک) در جنوب آسمان می‌رسید. در یک آسمان تاریک، این یک گروه ستاره‌ای ظریف اما برجسته است که به اندازه‌ی عرض انگشت شست شما در طول بازو گسترش یافته است. دوربین دوچشمی آن را به راحتی حتی در آلودگی نوری شهرها نشان می‌دهد. اگر آن خط را باز هم به اندازه‌ی ۱ و نیم مشت ادامه دهید، به قلب نارنجی هیدرا، با قدر ۲ می‌رسید.
پنج‌شنبه ۱۶ فروردین
سروش، ستاره‌ی درخشان بسیار مرتفع در غرب و شمال غربی آسمان است که هنگام غروب و پس از آن می‌توانید آن را رصد کنید. رنگ زرد کم‌فروغ آن با رنگ خورشید ما مطابقت دارد و این نشان می‌دهد که هر دو دمای تقریبا یکسانی دارند. اما به جز این سروش بسیار متفاوت است و از دو ستاره‌ی غول زرد تشکیل شده است که هر ۱۰۴ روز به دور یکدیگر می‌چرخند.
اگر تلسکوپ هم در اختیار داشته باشید می‌توانید یک جفت کوتوله‌ی سرخ را با فاصله‌ی دورتر اطراف آن‌ها ببینید که Capella H و Capella L نام دارند.
آسمان پایان هفته‌ی دوم فروردین ۱۴۰۳
جمعه ۱۷ فروردین
اندکی پس از تاریک شدن هوا می‌توانید ستاره‌ی درخشان «ژوبین‌دار» (Arcturus) یا «سماک رامح» را که ستاره‌ای بهاری است در شرق آسمان مشاهده کنید. روشنایی آن به اندازه‌ی شباهنگ است که ستاره‌ای زمستانی است و در جنوب غربی پایین می‌رود.
امشب این دو درخشان‌ترین ستاره‌های آسمان هستند. اما سروش هم در رده‌ی بعدی جای دارد که بسیار به ژوبین‌دار نزدیک است و می‌توانید آن را با ارتفاع زیاد شمال غربی آسمان ببینید.
دو ستاره در انتهای گرگ‌ومیش غروب، به طور واضح به صورت عمودی قرار دارند و فرصت خوبی برای درک بهتر اجرام اعماق آسمان ایجاد می‌کنند. شباهنگ در صورت فلکی سگ بزرگ نقطه‌ی پایینی است و شعرای شامی در سگ کوچک بالاتر از آن قرار دارد. بسته به منطقه‌ی زمانی ممکن است عمود بودن آن‌ها با فاصله‌ی کمی متفاوت روی دهد.
وضعیت سیارات در هفته‌ی دوم فروردین ۱۴۰۳
عطارد که پس از غروب با ارتفاع کمی سمت غرب آسمان قرار دارد به سرعت در حال کم‌فروغ شدن است. در شروع هفته، حدود ۴۵ دقیقه پس از غروب خورشید، با فاصله‌ی حدود دو مشت سمت راست پایین مشتری، آن را جست‌وجو کنید. این سیاره از قدر ۱.۰ در ابتدای هفته، به سرعت محو می‌شود و تنها چند روز بعد از دید ناظر زمینی پنهان خواهد شد.
زهره با قدر ۳.۸ در اعماق طلوع خورشید جای گرفته است.
مریخ با قدر ۱.۲ در صورت فلکی دلو دیده می‌شود و سپیده‌دم طلوع می‌کند. برای دیدن آن حدود ۴۵ دقیقه قبل از طلوع خورشید، درست بالای افق شرق و جنوب شرقی را نگاه کنید. دوربین دوچشمی به رصد بهتر آن کمک می‌کند.
مشتری با قدر ۲.۱- در صورت فلکی حمل حضور دارد و ستاره‌ی درخشان عصرگاهی است که با ارتفاع نه چندان زیاد سمت غرب آسمان می‌درخشد. این سیاره پس از تاریک شدن هوا پایین‌تر می‌رود و حدود ساعت ۱۰ شب غروب می‌کند. در این شب‌ها مشتری تنها سیاره‌ی مطلوب برای رصد در کل آسمان است.
زحل با قدر ۱.۱ احتمالا هنوز در پس طلوع آفتاب درخشان، پنهان باشد. با این حال، اگر بتوانید مریخ را با دوربین دوچشمی رصد کنید، پایین سمت چپ آن می‌توانید به دنبال زحل باشید. فاصله‌ی آن‌ها از ۸ درجه در صبح ابتدای هفته، به ۲.۵ درجه در پایان هفته کاهش می‌یابد.
اورانوس با قدر ۵.۸ در صورت فلکی حمل و حدود ۴ درجه بالای مشتری جای دارد. بلافاصله پس از تاریک شدن هوا، پس از اتمام رصد دنباله‌دار پونز-بروکس در همان نزدیکی، از دوربین دوچشمی خود برای یافتن اورانوس استفاده کنید.
نپتون هم در اعماق طلوع خورشید پنهان شده است و دیده نمی‌شود.
عکس کاور: نمای نزدیک دنباله‌دار پونز-بروکس (Credit: James Peirce)
منابع: Sky and Telescope, ESO
