از ماه گرفتگی جزئی تا رخ‌نمایی مشتری در آسمان هفته‌ی دوم آبان ۱۴۰۲
در همین ابتدای هفته‌ی دوم آبان ۱۴۰۲ یک ماه گرفتگی روی می‌دهد که هرچند اندک است اما به خوبی قابل تشخیص خواهد بود و فرصت خوبی است تا نگاه خود را به آسمان شب بدوزید.
هفته‌ی دوم آبان ۱۴۰۲ با رویداد ماه گرفتگی آغاز می‌شود که برای دیدن آن باید در نخستین روز هفته کمی پیش از نیمه شب، ارتفاع زیاد سمت جنوب و جنوب شرقی آسمان را نگاه کنید. قمر زمین امشب در فاز کامل قرار می‌گیرد و مکانیک سماوی باعث شده تا ساکنان برخی از نقاط زمین از جمله ایران، شاهد ماه گرفتگی جزئی هم باشند.
علاوه بر ماه، سیارات هم میهمانان خوبی در آسمان شب این هفته خواهند بود. ناهید همچنان بر آسمان سپیده‌دم مسلط است و مشتری هم با نزدیک شدن به لحظه‌ی مقابله، در آسمان شامگاهی آشکارا می‌درخشد تا فرصت مناسبی برای رصد تلسکوپی آن داشته باشید. بنابراین این هفته نباید رصد اجرام منظومه‌ی شمسی را از دست بدهید.
رویدادهای نجومی هفته‌ی دوم آبان ۱۴۰۲
شنبه ۶ آبان
ماه کامل دقیقا در ساعت ۲۳:۵۴ به وقت تهران روی می‌دهد. از ابتدای شب هم می‌توانید مشتری را در کنار آن ببینید که حدود ۶ درجه از هم فاصله دارند. توجه داشته باشید که این نزدیکی فقط ظاهری است و در حقیقت اکنون سیاره‌ی مشتری ۱۵۰۰ برابر دورتر از ماه و قطر آن ۴۰ برابر بیشتر است!
اگر در طول شب نگاهتان به ماه باشد، می‌توانید نزدیک شدن ظاهری این دو جرم آسمانی به هم را بهتر درک کنید. جای تعجب نیست که آن‌ها در یک نقطه از آسمان ظاهر می‌شوند چون از نظر مکانیک سماوی، هر دو بسیار نزدیک به نقطه‌ی مقابله هستند، یعنی نقطه‌ای که از دید زمین دقیقا مقابل خورشید قرار می‌گیرند.
اما هم‌نشینی با مشتری تنها رویداد امشب نیست. اگر ساکن اروپا، آفریقا و آسیا باشید می‌توانید شاهد ماه گرفتگی جزئی باشید. بیشترین درصد گرفت ماه در این خسوف به ۱۲.۲ درصد می‌رسد که در ساعت ۲۳:۴۵ روی می‌دهد. کل مراحل ماه گرفتگی جزئی هم از ساعت ۲۳:۰۵ شنبه تا ۰۰:۲۳ بامداد یکشنبه ادامه خواهد داشت. این رویداد از ایران هم قابل مشاهده خواهد بود.
یکشنبه ۷ آبان
امشب هم می‌توانید از حدود ساعت ۱۸:۰۰ ماه را در کنار سیاره‌ی مشتریا با جدایی زاویه‌ای حدود ۶.۵ درجه بیابید. علاوه بر این زمانی که گرگ‌ومیش پس از غروب رو به پایان است، ستاره‌ی «سروش» (Capella) با قدر صفر در شمال شرقی آسمان دقیقا به همان اندازه‌ی بالا رفته است که «نسر واقع» (Vega) با قدر صفر در غرب و شمال غربی آسمان دیده می‌شود.
ستاره‌ی «رأس‌الغول» (Algol) در صورت فلکی «برساوش» (Perseus) که یک ستاره‌ی متغیر است، اواخر امشب برای حدود ۲ ساعت در حداقل روشنایی خود قرار می‌گیرد، یعنی با قدر ۳.۴ به جای ۲.۱. ساعت ۰۱:۲۳ منطقه‌ی زمانی شرقی، زمان مناسبی برای رصد این تغییرات است. بنابراین اگر در قاره‌ی آمریکا قرار دارید می‌تواند تغییرات آن را درک کنید.
دوشنبه ۸ آبان
ساعت ۱۸:۴۶ ماه و خوشه‌ی پروین (M45) به مقارنه‌ی تنها ۱.۹ درجه‌ای می‌رسند که برای مشاهده‌ی آن به ابزار اپتیکی نیاز خواهید داشت.
هرچند ابتدای آبان است اما مثلث تابستانی معروف آسمان همچنان قابل رؤیت است. «دنب» (Deneb) همچنان پس از تاریکی هوا در نزدیکی سرسو قرار دارد و نسر واقع هم که در سمت غرب آسمان دیده می‌شود، از نقطه‌ی اوج دور نیست. ستاره‌ی سوم مثلث یعنی «الطیر» (Altair) هم در جنوب غربی آسمان حضور دارد.
سه‌شنبه ۹ آبان
سه روز پس از کامل شدن، ماه در شمال شرقی آسمان و بلافاصله پس از تاریک شدن هوا طلوع می‌کند. قمر زمین در این هنگام پایین سمت راست ستاره‌ی سروش و با فاصله‌ی مشابه پایین سمت چپ خوشه‌ی «پروین» (Pleiades) قرار دارد.
با فاصله‌ی حدود چهار مشت در سمت راست بالای ماه هم می‌توانید سیاره‌ی مشتری را ببینید که درخشان‌ترین نقطه در آسمان شامگاهی است. مشتری امسال در صورت فلکی حمل قرار دارد و بنابراین می‌توانید با کمک آن به دنبال دو ستاره‌ی پرنور حمل، یعنی «آلفا حمل» و «شرطان» باشید که به فاصله‌ی حدود یک مشت بالاتر دیده می‌شوند. این دو ستاره با قدر ۲.۰ و ۲.۶ تقریبا به صورت افقی ردیف شده‌اند و حدود دو انگشت از هم فاصله دارند.
با دقت بیشتر یا اگر ابزار رصدی مانند دوربین دوچشمی در اختیار داشته باشید، می‌توانید ستاره‌ی کم‌نورتر «مثرتم» (Mesarthim) را هم با قدر ۳.۸، درست کمی پایین‌تر سمت راست شرطان تشخیص دهید.
چهارشنبه ۱۰ آبان
نسر واقع پس از تاریکی هوا، درخشان‌ترین ستاره در غرب آسمان است. سمت راست پایین آن با فاصله‌ی حدود ۱۴ درجه به دنبال «گاما اژدها» (Eltanin) باشید که بینی اژدها را شکل می‌دهد. دیگر ستارگان سر اژدها، کم‌نورترند و رصد آن‌ها دشوار است. ستارگان اصلی صورت فلکی «شلیاق» (Lyra) هم به جز نسر واقع بسیار کم نور هستند و از این ستاره حدود ۷ درجه تا سمت مقابل سر اژدها امتداد دارند. بنابراین فرصت خوبی برای محک زدن قدرت دید رصدی خود خواهید داشت.
ساعت ۲۲:۳۵ ماه و خوشه‌ی ستاره‌ای M35 در کنار هم قرار می‌گیرند که برای مشاهده‌ی این هم‌نشینی به ابزار رصدی نیاز است. در این زمان فاصله‌ی این اجرام حدود ۴ درجه خواهد بود.
پنجشنبه ۱۱ آبان
ماه غول پیکر در حال کاهش فاز است و حدود ساعت ۹ یا ۱۰ شب طلوع می‌کند. هنگامی که به ارتفاع مناسبی رسید، می‌توانید آن را در کنار ستاره‌های «سرپیشین» (Castor) و «سرپسین» (Pollux) در سمت چپ و پایین سمت چپ آن ببینید که مانند شکل زیر یک مثلث را تشکیل می‌دهند. با پیشروی شب و حرکت آرام ماه به سمت پولوکس، این مثلث کوچک می‌شود.
جمعه ۱۲ آبان
در ساعت ۱۱:۴۸ ظهر حقیقی به وقت تهران روی می‌دهد. در این هنگام اختلاف زمان خورشید حقیقی با خورشید متسط در معادله‌ی تعدیل زمان به حداکثر منفی قبل از ۱۲:۰۰ می‌رسد.
کمی بعد از تاریکی هوا هم ستاره‌ی الطیر را با ارتفاع زیاد در جنوب غربی آسمان مشاهده کنید. ستاره‌ی درخشان‌تر نسر واقع هم سمت راست آن قرار دارد.
دو صورت فلکی کوچک اما شاخص در بالای الطیر کمین کرده‌اند: دلفین که کمی بیشتر از یک مشت در سمت چپ بالای آن قرار دارد و صورت فلکی کم‌نورتر «پیکان» (Sagitta) که سمت راست بالای الطیر جای گرفته است. اگر آسمان منطقه‌ی شما آلودگی نوری زیادی دارد و برای دیدن آن‌ها مناسب نیست، می‌توانید از دوربین دوچشمی استفاده کنید.
وضعیت سیارات در هفته‌ی دوم آبان ۱۴۰۲
عطارد در تابش خیره‌کننده‌ی نور خورشید همچنان از دید ناظر زمینی پنهان شده است.
زهره با قدر ۴.۴- در زیر پاهای عقبی شیر، قبل و هنگام سحر در سمت شرق آسمان می‌درخشد. تقریبا ۲ و نیم ساعت قبل از سر برآوردن خورشید، طلوع می‌کند.
مریخ هم هنوز در درخشش خورشید از دید پنهان است و این وضعیت تا ماه‌های آینده هم ادامه خواهد داشت.
مشتری با قدر ۲.۹- در صورت فلکی حمل قرار دارد و سلطان آسمان این شب‌هاست. غول گازی منظومه‌ی شمسی به زودی به مقابله می‌رسد و بنابراین این شب‌ها بسیار درخشان دیده می‌شود و بر آسمان عصرگاهی به ویژه در سمت شرق تسلط دارد.
در حدود ساعت ۱ بامداد در بالاترین حد خود سمت جنوب آسمان قرار می‌گیرد و حوالی طلوع خورشید، غروب می‌کند. اگر به یک تلسکوپ دسترسی دارید فرصت را از دست ندهید تا بتوانید قرص حدود ۵۰ ثانیه‌ی قوسی این سیاره را به خوبی تشخیص دهید.
زحل با قدر ۰.۷ در صورت فلکی «دلو» جای دارد و عصرها در سمت جنوب آسمان به رنگ مایل به زرد می‌درخشد. ستاره‌ی «فم‌الحوت» (Fomalhaut) هم همچنان با فاصله‌ی حدود دو مشت سمت چپ پایین آن دیده می‌شود.
اورانوس با قدر ۵.۶ در صورت فلکی حمل و ۱۰ درجه‌ی شرقی مشتری قرار گرفته است. این سیاره هم دو هفته‌ی آینده به مقابله می‌رسد و بنابراین این شب‌ها فرصت مناسبی برای رصد آن به ویژا با تلسکوپ است. در یک تلسکوپ با توان تفکیک بالا، اورانوس مانند یک توپ کوچک اما کاملا غیرستاره‌ای به قطر ۳.۸ ثانیه‌ی قوسی دیده می‌شود.
نپتون هم با قدر ۷.۸ در مرز صورت‌های فلکی دلو و حوت حضور دارد و در اوایل عصر در ارتفاع ۲۵ درجه‌ی شرقی زحل باید به دنبال آن باشید. این سیاره با چشم غیرمسلح دیده نمی‌شود و برای دیدن آن به ابزار رصدی نیاز خواهید داشت. پهنای نپتون فقط ۲.۳ ثانیه قوسی است و تشخیص قرص آن از اورانوس سخت‌تر است، اما در یک تلسکوپ با توان تفکیک بالا، غیرستاره‌ای بودن آن کاملا مشخص است.
عکس کاور: ماه‌گرفتگی جزئی در سال ۲۰۱۷ در آلمان
Credit: Thomas Koschnick/Alamy
منابع: Sky and Telescope, مجله نجوم
