از هم‌نشینی سیارات تا بارش شهابی در هفته‌ی نخست مرداد ۱۴۰۲
در هفته‌ی نخست مرداد ۱۴۰۲ فاز هلال ماه کم‌کم افزایش می‌یابد و اگرچه امکان رصد اجرام اعماق آسمان مانند کهکشان‌ها و سحابی‌ها تا حد زیادی کاهش می‌یابد اما هم‌نشینی سیاره‌های منظومه‌ی شمسی و ستاره‌های درخشان آسمان با قمر زمین، مناظر دیدنی را رقم می‌زند.
رویدادهای نجومی هفته‌ی اول مرداد ۱۴۰۲ فرصت مناسبی برای آشتی با آسمان شب است؛ چون ماه ابتدای هفته فاز کمی دارد و تا پایان هفته فازش افزایش می‌یابد و زمان مناسبی برای درک فازهای مختلف هلال آن است. از سوی دیگر سیاره‌های منظومه‌ی شمسی مانند تیر و ناهید و بهرام، هم‌نشینی‌هایی تماشایی را با هم و با ماه و ستاره‌های شاخص آسمان شکل می‌دهند که دیدن آن‌ها خالی از لطف نیست.
علاوه بر این، در پایان هفته هم بارش شهابی دلتا-دلوی با معیار ZHR حدود ۵۰ شهاب در هر ساعت، می‌تواند لحظاتی تماشایی را رقم بزند. بنابراین اگر امکان ماندن زیر آسمان تاریک را دارید، وقایع آسمان این هفته را از دست ندهید.
رویدادهای نجومی هفته‌ی نخست مرداد ۱۴۰۲
شنبه ۳۱ تیر
هلال ماه را حدود ۳۰ دقیقه پس از غروب خورشید سمت غرب و جنوب غربی آسمان ببینید. سپس به دنبال سیاره‌ی ناهید (زهره) با فاصله‌ی حدود سه مشت در طول بازوی کشیده سمت راست و پایین آن بگردید.
سیاره‌ی کم‌نورتر تیر (عطارد) هم، همراه با ستاره‌ی قلب الاسد (Regulus) و بهرام (مریخ) یک خط راست شیب‌دار کمی بالاتر از زهره تشکیل می‌دهند. این خط حدود یک مشت و نیم طول دارد و از سمت راست پایین، به سمت چپ بالا کشیده شده است.
یک‌شنبه ۱ مرداد
ساعت ۱۹:۵۵ می‌توانید شاهد اختفای ستاره‌ای « اتا سنبله» با ماه باشید. این ستاره دارای قدر ۳.۸ است و اختفا تا ساعت ۲۱:۰۰ ادامه خواهد داشت. این سوژه‌ی بسیار مطلوبی برای رصد با دوربین دوچشمی و تلسکوپ هواهد بود.
هلال ماه در حال افزایش، یکی از جالب‌ترین سوژه‌ها برای رصد با تلسکوپ، در فازهای گوناگون ماه است. امروز عصر همچنین چند درجه بالا سمت راست ماه، ستاره‌ی «گاما سنبله» (Gamma Virginis) با قدر ۳ قرار دارد که یک ستاره‌ی دوتایی و سوژه‌ی نزدیکی برای تلسکوپ‌هاست. اجزای این منظومه‌ی ستاره‌ای هم‌اکنون از نگاه زمین، ۳.۳ ثانیه‌ی قوسی از هم فاصله دارند و تقریبا در جهت شمال به جنوب جای گرفته‌اند.
اوایل مرداد (یا به عبارت بهتر اَمرداد) است و بنابراین می‌توانید طلوع پا و کمربند صورت فلکی تماشایی «شکارچی» (جبار) را رصد کنید که با ارتفاع پایینی پیش از سپیده‌دم دیده می‌شود.
دوشنبه ۲ مرداد
با پیشروی تابستان، قوری صورت فلکی «کمان» (قوس) که جایگاه سیاهچاله‌ی مرکزی راه شیری است، سمت جنوب و جنوب شرقی و پس از تاریک شدن هوا، شروع به کج شدن می‌کند و از دهانه‌ی خود به سمت راست می‌ریزد! این روند در بقیه‌ی روزهای تابستان هم ادامه دارد یا اگر تا دیروقت بیرون زیر آسمان شب بمانید، می‌توانید در یک شب شاهد کج شدن آن باشید.
سه‌شنبه ۳ مرداد
پس از تاریک شدن هوا، به دنبال ستاره‌ی «سماک اعزل» (Spica) با فاصله‌ی یک مشت در سمت راست پایین ماه بگردید. فاصله‌ی آن‌ها از هم حدود ۵.۶ درجه است. بسیار بالاتر از آن، حدود سه مشت در سمت راست بالای ماه، ستاره‌ی «سماک رامح» یا «نگهبان شمال» (Arcturus) می‌درخشد. با فاصله‌ی مشابهی در سمت چپ ماه هم ستاره‌ی قرمز-نارنجی «قلب العقرب» (Antares) جای گرفته است.
سماک رامح به تدریج در سمت غربی آسمان عصرگاهی حرکت می‌کند و نقطه‌ی پایین بادبادک صورت فلکی «گاوران» (Boötes) یا «عوا» را تشکیل می‌دهد. این بادبادک نسبتا باریک، ۲۳ درجه به سمت راست و بالا امتداد می‌یابد.
چهارشنبه ۴ مرداد
ساعت ۰۱:۳۷ تربیع اول ماه روی می‌دهد و ظهر ساعت ۱۲:۱۱ هم ظهر حقیقی حداکثری به افق تهران است که در آن اختلاف زمان خورشید حقیقی با خورشید متوسط در معادله‌ی تعدیل زمان، به حداکثر مثبت بعد از ۱۲:۰۰ می‌رسد.
هنوز به نیمه‌ی تابستان نرسیده‌ایم، اما صورت فلکی «ذات الکرسی» (Cassiopeia) به شکل W معروف خود، در شمال و شمال شرقی آسمان شامگاهی در حال صعود دیده می‌شود. و صورت فلکی «اسب بزرگ» (Pegasus) هم از سمت افق شرقی بالا می‌آید.
پنج‌شنبه ۵ مرداد
ساعت ۱۹:۳۶ سیاره‌های عطارد، زهره و مریخ همراه با ستاره‌ی قلب الاسد یک اجتماع تماشایی را شکل می‌دهند که تا ساعت ۲۰:۰۰ قابل رصد خواهد بود. در این هنگام فاصله‌ی عطارد از ناهید حودود ۵.۱ درجه است.
ماه غول‌پیکر در حال افزایش فاز است و درست سمت راست ستاره‌های سر صورت فلکی عقرب می‌درخشد که یک ردیف تقریبا عمودی سه تایی را شکل می‌دهند. درخشان‌ترین آن‌ها دلتا عقرب است که سمت چپ بالای ماه جای می‌گیرد و کمی دورتر سمت چپ آن، ابرغول سرخ-نارنجی قلب‌العقرب حضور دارد.
جمعه ۶ مرداد
اکنون ماه فقط در چند درجه سمت چپ قلب‌العقرب حضور دارد. ماه ۱.۳ ثانیه‌ی نوری از ما فاصله دارد اما قلب‌العقرب در فاصله‌ی حدود ۵۵۰ سال نوری یعنی حدود ۱۳ میلیارد بار دورتر از ماه جای گرفته است. علاوه بر این، قطر آنتارس تقریبا ۲۰۰ هزار برابر بزرگ‌تر است. در هیچ کجای تجربه‌ی بشری به جز دنیای نجوم، چیزهای مختلف تا این اندازه متفاوت از آنچه به نظر می‌رسند، نیستند.
در این شب همچنین ساعت ۱۹:۳۰ اوج بارش شهابی دلتا-دلوی با تعداد متغیر شهاب حدود ۵۰ عدد در هر ساعت (متغیر بین ۴۰ تا ۸۵ شهاب در هر ساعت) روی می‌دهد. ساعت ۱۹:۴۵ هم سیاره‌ی عطارد و ستاره‌ی قلب الاسد با فاصله‌ی تنها ۰.۵ درجه مقارنه خواهند داشت.
در ساعت ۲۲:۰۲ هم می‌توانید شاهد مقارنه‌ی ماه و ستاره‌ی قلب العقرب با فاصله‌ی تنها ۰.۴ درجه باشید. منظره‌ای بسیار دیدنی و مناسب برای عکاسی که از ابتدای شب تا نیمه شب قابل رصد است. اگر دوربین و تجهیزات حرفه‌ای ندارید، می‌توانید توانایی گوشی هوشمند خود را در ثبت این نما، محک بزنید.
وضعیت سیارات در هفته‌ی اول مرداد ۱۴۰۲
عطارد در انتخاب درخشش غروب خورشید، در مجاورت سیاره‌ی درخشان‌تر ناهید حضور دارد. حدود ۲۰ دقیقه پس از غروب آفتاب به جست‌وجوی آن‌ها بپردازید. برای رصد بهتر می‌توانید از دوربین دوچشمی کمک بگیرید.
این سیاره ابتدای هفته، ۱۰ درجه سمت راست زهره قرار دارد اما تا پایان هفته به ۶ درجه بالای آن جابه‌جا می‌شود. ضمن اینکه قدر آن هم از ۰.۳- تا ۰.۰ کاهش می‌یابد.
در پایان هفته، عطارد از نزدیکی قلب الاسد با قدر ۱.۴+ می‌گذرد. برای رصد آن‌ها بهتر است از دوربین دوچشمی یا تلسکوپ استفاده کنید. در یک نمای تلسکوپی، عطارد به صورت قرصی بسیار کوچک با قطر ۶.۲ ثانیه‌ی قوسی دیده خواهد شد.
زهره با قدر ۴.۵- در گرگ و میش پس از غروب می‌درخشد و هر روز زمان رصد شامگاهی آن کمتر می‌شود.
اگر می‌توانید از تلسکوپ استفاده کنید، در اواخر بعدازظهر در حالی که آسمان هنوز آبی است، آن را روی زهره هدف بگیرید. البته مراقب باشید که به طور تصادفی خورشید را نگاه نکنید! زهره به صورت یک هلال کوچک و نازک سفید دیده می‌شود که در حال بزرگ و نازک شدن است. تا پایان هفته قطر آن از ۴۶ به ۵۱ ثانیه‌ی قوسی افزایش می‌یابد اما در پایان هفته به طور کلی از دید خارج خواهد شد.
مریخ با قدر تنها ۱.۸+ با آغاز شب در سمت چپ بالای زهره و قلب الاسد می‌درخشد. با توجه به قدر نزدیک، این سیاره را با قلب الاسد اشتباه نگیرید.
مشتری با قدر ۲.۴- در صورت فلکی «حمل» حوالی نیمه شب حدود ساعت ۰۱:۰۰ بامداد در سمت شرق و شمال شرقی طلوع می‌کند تا در آغاز سحر، سمت جنوب شرقی آسمان با ارتفاع زیاد بدرخشد.
زحل با قدر ۰.۷+ در صورت فلکی کم‌نور «دلو» جای گرفته است و در اواخر گرگ و میش پس از غروب طلوع می‌کند. اکنون در بالاترین سطح سمت جنوب آسمان قرار دارد و واضح‌ترین و ثابت‌ترین حضور آن برای رصد با تلسکوپ، پیش از سپیده‌دم است.
اورانوس با قدر ۵.۸ در صورت فلکی حمل قرار دارد و در اوایل سحر سمت شرق آسمان حدود ۱۰ درجه پایین‌تر سمت چپ مشتری قابل مشاهده است.
نپتون هم با قدر ۷.۹ در مرز دو صورت فلکی دلو و حوت است و پس از تاریک شدن هوا طلوع می‌کند و پیش از سپیده‌دم در سمت جنوب و جنوب شرقی آسمان حدود ۲ درجه‌ی شرقی زحل، با ابزار رصدی قابل مشاهده است.
عکس کاور: بارش شهابی دلتا-دلوی سال ۲۰۲۱
Credit: CNN
منابع: Sky and Telescope, مجله نجوم
