پنهان شدن ماه از آسمان شامگاهی در هفته‌ی چهارم اردیبهشت ۱۴۰۲
در هفته‌ی چهارم اردیبهشت ۱۴۰۲ ماه از آسمان شامگاهی پنهان می‌شود و فرصت خوبی برای تماشای دیگر اجرام درخشان آسمان شب به‌ویژه اجرام عمق آسمان است.
هفته‌ی چهارم اردیبهشت ۱۴۰۲ زمانی است که ماه، تربیع آخر را پشت سر گذشته و همچنین کاملا از آسمان شامگاهی پنهان می‌شود و در آسمان بامدادی طلوع می‌کند. طبق اعلام اسکای اند تلسکوپ این دوره فرصت بسیار مناسبی برای تماشای اجرام سماوی است.
به‌ویژه که در فصل بهار، اغلب هوا برای بیرون ماندن زیر آسمان شب، سرد نیست و می‌توان به‌خوبی به کاوش در آسمان پرداخت و حتی با ابزار رصدی اجرام عمق آسمان را مشاهده کرد.
اما علاوه بر مناظر تماشایی در آسمان شب، به نوشته‌ی مجله نجوم در روز هم رویدادهای نجومی در جریان است؛ از جمله در ابتدای این هفته ظهر حقیقی به وقت تهران بر ظهر قراردادی منطبق خواهد شد و سایه‌ی اجسام به کوتاه‌ترین حالت ممکن می‌رسد.
رویدادهای نجومی هفته‌ی چهارم اردیبهشت ۱۴۰۲
شنبه ۲۳ اردیبهشت
در این شب‌های بهاری بدون حضور ماه، می توانید از صورتواره‌ی «الماس بزرگ» برای یافتن خوشه ستاره‌ای بزرگ و کم‌نور «گیسوی برنیکه» (Coma Berenices) استفاده کنید. این یکی از نزدیک‌ترین خوشه‌های ستاره‌ای به زمین با فاصله‌ی حدود ۲۸۰ سال نوری است که به دلیل اندازه‌ی ظاهری‌اش اهمیت دارد.
اگر آسمان نسبتا تاریک یا دوربین دوچشمی در اختیار دارید، به میانه‌ی ستاره‌ی «کور کارولی» (Cor Caroli) و نوک دم شیر یا «ذنب‌الاسد» (Denbola) نگاه کنید. این خوشه تقریبا ۴ درجه وسعت دارد که به اندازه‌ی یک توپ پینگ‌پنگ در امداد بازوی کشیده‌ی انسان دیده می‌شود.
در یک آسمان با تاریکی متوسط، اندکی درخشندگی آن بهبود می‌یابد و در یک آسمان کاملا تاریک، درخشان‌ترین ستاره‌های آن یک Y وارونه را تشکیل می‌دهند. این خوشه تقریبا میدان دید یک دوربین دوچشمی را پر می‌کند.
وضعیت ماه در روزهای ابتدایی هفته‌ی چهارم اردیهبشت ۱۴۰۲؛ یک ساعت پیش از طلوع خورشید سمت جنوب شرقی آسمان
یکشنبه ۲۴ اردیبهشت
ساعت ۰۲:۴۵ ماه با فاصله‌ی ۶.۳ درجه در کنار سیاره‌ی زحل قرار می‌گیرد و تا پیش از طلوع آفتاب قابل مشاهده است. پس از آن در میانه‌ی روز ساعت ۱۰:۱۴ سیاره‌ی عطارد در اقامت دوم جای خواهد گرفت.
در این روز یک رویداد دیگر هم روی می‌دهد و ظهر حقیقی به وقت تهران در ساعت ۱۲:۰۰ صورت می‌گیرد که بدین ترتیب اختلاف زمان خورشید حقیقی و خورشید متوسط در معادله‌ی تعدیل زمان به صفر می‌رسد. دقت داشته باشید که زمان ظهر حقیقی بسته به موقعیت جغرافیایی، برای هر شهر متفاوت است.
ظهر حقیقی زمانی است که در آن خورشید در نزدیک‌ترین حالت به نقطه‌ی بالایی ناظر (سرسو) قرار می‌گیرد و سایه‌ی اجسام در کوتاه‌ترین حالت ممکن خواهد بود.
با رفتن ماه از آسمان، هنگام غروب به بعد می‌توانید از دوربین دوچشمی یا تلسکوپ استفاده کنید تا خوشه‌ی کروی M5 یا جواهر مار را در صورت فلکی «مار» (Serpens) در ارتفاع زیاد سمت جنوب و جنوب شرقی آسمان مشاهده کنید.
با قدر کلی ۵.۶، اگر بدانید دقیقا باید به کجا نگاه کنید، دیدن این خوشه‌ی کروی در یک آسمان نسبتا تاریک به کمک دوربین دوچشمی بسیار آسان است.
دوشنبه ۲۵ اردیبهشت
در این ماه برای افرادی که در عرض‌های جغرافیایی شمالی مانند ایران زندگی می‌کنند، کهکشان راه شیری به‌طور کلی از آسمان شامگاهی پنهان می‌شود. دلیل این روند این است که کهکشان راه شیری اکنون به‌صورت دایره‌ای در سراسر افق قرار دارد و قطب شمال کهکشانی (در گیسوی برنیکه) بالای سر جای گرفته است.
اما اگر تا دیر وقت صبر کنید، در آسمان بدون نور ماه مانند این شب، می‌توانید کهکشان راه شیری را در سراسر بخش شرقی آسمان ببینید.
سه شنبه ۲۶ اردیبهشت
مریخ امروز عصر در مستقیم‌ترین هم‌ترازی خود با «سرپسین» (Pollux) و «سرپیشین» (Castor) قرار می‌گیرد و سیاره‌ی ناهید هم تقریبا روی یک خط مستقیم میان «سروش» (Capella) و «شعرای شامی» (Procyon) جای گرفته است.
برای دیدن میزان صاف بودن این هم‌ترازی‌ها می‌توانید از یک نشانگر مانند خط‌کش استفاده و وضعیت آن را با روز بعد مقایسه کنید.
چهارشنبه ۲۷ اردیبهشت
در بامداد این روز یک چالش رصدی سپیده‌دم جذاب پیش رو خواهید داشت. کمی بیش از ۳۰ دقیقه پیش از طلوع خورشید چهارشنبه، یعنی از حدود ساعت ۰۴:۰۴ با استفاده از دوربین دوچشمی می‌توانید به دنبال غول منظومه‌ی شمسی یعنی سیاره‌ی مشتری در پایین‌ترین نقطه‌ی شرق آسمان باشید که هلال بسیار نازک ماه هم در سمت راست یا بالا سمت راست آن قرار گرفته است. موقعیت ماه نسبت به مشتری، به منطقه‌ای که هستید بستگی دارد.
و سپس مشتری درخشان هرچند ارتفاع می‌گیرد اما در نور روز چهارشنبه پنهان می‌شود و برای دیدن آن به یک آسمان کاملا صاف و دوربین دوچشمی نیاز دارید.
در عصر این روز هم می‌توانید یکی از قدیمی‌ترین ستاره‌های آسمان شب برای چشم غیرمسلح را ببینید. «سماک رامح» (Arcturus) که قطعا بیشتر مردم آن را دیده‌اند اما شاید از نام آن اطلاع نداشته باشند.
این یکی از درخشان‌ترین ستاره‌های آسمان است. یک غول نارنجی از جمعیت نوع ۲ که حدود ۷ میلیارد سال سن دارد و از منطقه‌ی ما در کهکشان راه شیری می‌گذرد. برای دیدن آن کافی است عصرها به سمت جنوب و جنوب شرقی در ارتفاع زیاد نگاه کنید.
ستاره‌شناسان آماتور در این شب هم امکان رصد خوشه‌های کروی را دارند. سن خوشه‌ی آشنای M4 در صورت فلکی «عقرب» (Scorpius) با استفاده از کوتوله‌های سفید درون آن حدود ۰.۷±۱۲.۷ سال برآورده شده است.
اما ستارگان جداگانه‌ای که می توانید مشاهده کنید کدام‌ها هستند؟ تعیین تاریخ ستارگانی که از نخستین دوره‌های پس از انفجار بزرگ وجود داشته‌اند، هنوز دشوار است زیرا ستاره‌شناسان تقریبا باید از نبود عناصر سنگین در طیف دریافتی مطمئن شوند.
اما یک ستاره‌ی قدر ۶ در صورت فلکی «گاوران» (Bootes) یا «عوا» و یک ستاره با قدر ۷ در صورت فلکی «میزان» (Libra) حضور دارند که فقط با ابزار رصدی مانند دوربین دوچشمی دیده می‌شوند و در این شب‌های اردیبهشت و خرداد، قابل رصد هستند.
قدمت این ستارگان احتمالا به ترتیب به ۱۲.۵ میلیارد و حداقل ۱۳ میلیارد سال پیش می‌رسد. این‌ها احتمالا کهن‌ترین چیزهایی هستند که تا کنون دیده‌اید یا خواهید دید. برای مقایسه توجه داشته باشید که خود انفجار بزرگ (بیگ بنگ) ۱۳.۸ میلیارد سال قدمت دارد.
پنجشنبه ۲۸ اردیبهشت
ساعت ۰۴:۲۰ هلال آخر ماه شوال ۱۴۴۴ هجری قمری به آسانی با چشم غیرمسلح قابل رؤیت است. در این هنگام اجتماع قمر زمین هم با دو سیاره‌ی عطارد با جدایی زاویه‌ای ۲.۹ درجه و مشتری با جدایی زاویه‌ای ۷.۲ درجه صورت می‌گیرد که از ۰۴:۲۰ تا ۰۴:۴۰ می‌توان در جست‌وجوی آن بود.
با توجه به اینکه ماه هنوز به آسمان عصرگاهی بازنگشته است، اکنون زمان خوبی برای استفاده از تلسکوپ و یافتن نمای جانبی کهکشان M108 و همچنین سحابی سیاره‌ای M97 معروف به «سحابی جغد» (Owl Nebula) است که درست در کنار یکی از ستارگان تشکیل‌دهنده‌ی کاسه‌ی دب اکبر جای گرفته‌اند. هر دو از قدر ۱۰ هستند.
جمعه ۲۹ اردیبهشت
در عصرگاه آدینه ماه نو دقیقا در ساعت ۱۹:۲۳ شکل می‌گیرد.
پس از تاریک شدن هوا همچنین ستاره‌ی درخشان «نسر واقع» (Vega) به‌خوبی در منطقه‌ی شرق و شمال شرقی دیده می‌شود. به دنبال صورت فلکی کم‌نور «شلیاق» (Lyra) بگردید که با نام «چنگ رومی» و «دیگ‌پایه» هم شناخته می‌شود. این صورت فلکی از نسر واقع به سمت پایین سمت راست آن کشیده شده است. شلیاق در حقیقت از یک مثلث متساوی‌الاضلاع کوچک (که وگا یک گوشه‌ی آن است) و یک متوازی‌الاضلاع متصل به پایین مثلث تشکیل شده‌اند.
وضعیت سیارات در هفته‌ی چهارم اردیبهشت ۱۴۰۲
عطارد همچنان در ژرفای درخشش طلوع خورشید پنهان شده است و بدون وجود شرایط ایدئال دیده نمی‌شود.
زهره با قدر ۴.۳- از کنار سرپیشین و سرپسین در صورت فلکی «دوپیکر» (Gemini) می گذرد و همچنان یگانه ستاره‌ی عصرگاهی لقب دارد که از پیش از غروب تا شب‌هنگام در سمت غرب آسمان می‌درخشد و تا ۲ ساعت و نیم پس از تاریک شدن هوا می‌توان آن را رصد کرد.
در یک نمایش تلسکوپی، زهره به‌صورت یک کره‌ی کوچک که ۶۰ درصد نور خورشید را بازتاب می‌دهد و با قطر ۱۹ ثانیه‌ی قوسی دیده می‌شود. با توجه به روند نزدیک شدن این سیاره به زمین به دلیل مکانیک سماوی منظومه‌ی شمسی، این سیاره در هفته‌های آینده درخشان‌تر دیده خواهد شد.
مریخ در نزدیکی پولوکس و کاستور، سمت چپ و بالای زهره می‌درخشد. سیاره‌ی سرخ با قدر ۱.۵+ کمی به‌صورت محو دیده می‌شود. این سه جرم آسمانی به‌ترتیب از چپ به راست، رنگ‌های قرمز-نارنجی، زرد-نارنجی، و سفید دارند.
برای عمیق‌تر شدن در آسمان می‌توانید هر روز تغییر هم‌ترازی آن‌ها را بررسی کنید.
مریخ در سمت دور مدار خود نسبت به زمین قرار دارد، بنابراین در یک تلسکوپ فقط به‌صورت یک لکه‌ی کوچک و مبهم به قطر ۵ ثانیه‌ی قوسی دیده خواهد شد.
مشتری که در هفته‌های گذشته امکان رؤیت آن نبود، کم‌کم در هنگام طلوع خورشید بسیار کم‌نور شروع به اعلام حضور می‌کند. پس از سحرگاه و حدود ۳۰ دقیقه قبل از طلوع خورشید، می‌توانید آن را در ارتفاع بسیار پایین سمت شرق آسمان جست‌وجو کنید.
زحل هم با قدر ۱.۰+ در صورت فلکی کم‌نور «آب‌ریز» (Aquarius) یا «دلو» در سمت جنوب شرقی آسمان، قبل و در اوایل سحر دیده خواهد شد و با توجه به اینکه هیچ جرم درخشان دیگری در آن منطقه نیست، یافتن آن آسان است.
اورانوس در مقارنه و پشت خورشید قرار دارد و دیده نمی‌شود.
نپتون با قدر ۸ هنوز در شرق و جنوب شرقی آسمان و هنگام سپیده دم حضور دارد و بسیار کم‌نور است.
عکس کاور: فازهای ماه بعد از تربیع سوم (آخر)
Credit: Monica Collins
