ماه مریخی، ماه ونوسی؛ هم‌نشینی جالب قمر زمین در اول اردیبهشت ۱۴۰۲
در هفته‌ی اول اردیبهشت ۱۴۰۲ هم‌نشینی هلال ماه با اجرام درخشانی مانند سیارههای ناهید و مریخ و خوشه‌ی پروین، می‌تواند لحظات زیبایی را در آسمان شب رقم بزند.
نخستین روز اردیبهشت ۱۴۰۲ هلال واضح ماه شوال در آسمان رخ‌نمایی کرد و آغازگر ماه تازه‌ی قمری، یعنی شوال ۱۴۴۴ شد. اما این تنها قمر زمین، در هفته‌ی نخست اردیبهشت لحظات دیدنی دیگری هم در آسمان شب ایجاد می‌کند.
به نوشته‌ی مجله نجوم، در روز نخست هفته ماه با خوشه‌ی پروین همراه میشود و یک روز بعد مقارنه‌ای دیدنی با سیارهی زهره خواهد داشت. سه‌شنبه هم در کنار سیارهی سرخ‌رنگ مریخ قرار می‌گیرد تا بازدیدهای جذاب این هفته‌ی خود را کامل کند.
هرچند تماشای بارش شهابی شلیاقی هم در مناطقی بسیار تاریک می‌تواند از جذابیت‌های این هفته باشد، اما در کلان‌شهرها با آلودگی نوری زیاد، امکان بهره‌مندی مناسب از آن نیست.
بدین ترتیب این هفته فرصت مناسبی برای تماشای آسان چند رویداد زیبای آسمان شب و عکسبرداری از آنها حتی با گوشی همراه خواهد بود.
رویدادهای نجومی در هفته‌ی اول اردیبهشت ۱۴۰۲
شنبه ۲ اردیبهشت (April 22)
طبق اعلام Sky and Telescope در این شب پس از تاریکی هوا، سیارهی زهره، هلال ماه و ستاره‌ی درخشان «دبران» (Aldebaran) در سمت غرب آسمان یک مثلث تقریبا متساوی‌الساقین دیدنی تشکیل می‌دهند. ضلع‌های بلند این مثلث حدود ۸ درجه طول دارند.
ماه همچنین در ساعت ۱۹:۳۱ مقارنه‌ای دیدنی با خوشه‌ی پروین (M45) خواهد داشت. فاصله‌ی این دو جرم در این زمان ۲.۹ درجه است و این منظره تا ساعت ۲۰:۳۰ قابل رؤیت خواهد بود.
یکشنبه ۳ اردیبهشت (April 23)
در بامداد این روز حدود ساعت ۰۴:۳۰ اوج بارش شهابی شلیاقی روی می‌دهد که در بهترین حالت و آسمانی تاریک امکان دیدن تا ۱۸ شهاب وجود دارد.
اکنون همان‌طور که در بالا اشاره شد، فاز ماه در حال افزایش است و بعد از غروب در نزدیکی سیارهی درخشان «ناهید» (Venus) حضور پیدا می‌کند تا مقارنه‌ای تماشایی را شکل دهد. هنگام مقارنه فاصله‌ی ماه و زهره تنها ۱.۳ درجه است و این منظره تا ساعت ۲۲:۰۰ قابل مشاهده است.
وضعیت آسمان شب، ۳۰ دقیقه پس از غروب در هفته‌ی اول اردیبهشت
در غروب‌های بهاری، مار دریایی طولانی و کم‌نور «هیدرا» (Hydra) که طولانی‌ترین صورت فلکی است، در بخش جنوبی آسمان دیده میشود. سر صورت فلکی «مار باریک» را پیدا کنید، یک ستاره‌ی نسبتا کم‌نور که در آسمان جنوب غربی به اندازه‌ی عرض انگشت شست شما هنگامی که دست خود را کشیده نگه دارید، بالاتر از افق است.
در سمت راست و پایین آن ستاره‌ی «قلب الاسد» (Regulus) به اندازه‌ی حدود دو مشت دست کشیده، جای گرفته است و «سرپیشین» (Castor) و «سرپسین» (Pollux) هم در امتداد آن و کمی دورتر دیده می‌شوند.
دم مار باریک تا صورت فلکی «ترازو» (Libra) یا «میزان» که در بخش جنوب شرقی آسمان سر برآورده، کشیده شده است. صورت فلکی هیدرا، از سر تا نوک دم، ۹۵ درجه طول دارد و بدین ترتیب طولانی‌ترین و البته از نظر مساحت، بزرگ‌ترین صورت فلکی لقب می‌گیرد.
دوشنبه ۴ اردیبهشت (April 24)
پس از تاریک شدن هوا، با نگاه به سمت بالای بخش غربی آسمان دو ستاره‌ی سرپیشین و سرپسین تقریبا به‌صورت افقی دیده می‌شوند و مریخ هم تقریبا مشابه آنها اما با رنگ قرمز-نارنجی زیر آنها قرار گرفته است.
این دو ستاره بالای طاق عظیم بهاری را تشکیل می‌دهند. در سمت چپ پایین آنها «شعرای شامی» (Procyon) قرار دارد و دورتر در سمت راست پایین آنها ستاره‌ی بتا ارابه‌ران و سپس ستاره‌ی درخشان سروش (Capella) دیده می‌شوند. سیارهی زهره هم در زیر سمت راست این طاق بهاری می‌درخشد.
ساعت ۲۱:۰۰ ماه در فاصله‌ی ۴.۲ درجه‌ای خوشه‌ی ستاره‌ای M35 قرار می‌گیرد که برای مشاهده‌ی آن به ابزار اپتیکی مانند دوربین دوچشمی نیاز است. این منظره تا حدود ساعت ۲۲:۳۰ قابل مشاهده خواهد بود.
ساعت ۲۱:۲۹ هم ستاره‌ی ۱۳۶-ثور اختفایی دیدنی را با ماه شکل می‌دهد که در نیمه‌ی جنوبی ایران با ابزار اپتیکی قابل مشاهده است. این رویداد در ساعت ۲۱:۵۹ با امکان رصد در شیراز، پایان می‌یابد.
سه‌شنبه ۵ اردیبهشت (April 25)
هلال ماه که ضخامت آن نسبت به شب‌های قبل باز هم افزایش یافته است، در این شب، در صورت فلکی «دوپیکر» (Gemini) و کنار مریخ دیده میشود.
در هنگام این مقارنه، جدایی زاویه‌ای این دو جرم ۵.۲ درجه خواهد بود.
چهارشنبه ۶ اردیبهشت (April 26)
ستاره‌ی «سماک رامح» (Arcturus) یا «ژوبین‌دار» این شب‌ها در سمت شرق آسمان می‌درخشد. صورت فلکی «دب اکبر» که در ارتفاع زاد سمت شمال شرقی قرار گرفته، دسته‌ی منحنی خود را به سمت پایین سمت راست و به سوی ژوبین‌دار نشانه رفته است.
این ستاره‌ی تماشایی، بخش انتهایی نوک تیز یک صورتواره‌ی بادبادک-مانندی را تشکیل می‌دهد که توسط درخشان‌ترین ستاره‌های صورت فلکی «گاوران» (Boötes) تشکیل شده است. سمت شمال غربی هم ستاره‌ی سروش دیده میشود که از نظر درخشندگی مشابه سماک رامح است و در ارتفاع تقریبا یکسانی بالای افق دیده میشود.
پس از غروب، «نسر واقع» (Vega) یا «کرکس نشسته» (وگا) از جمله ستاره‌های تابستانی است که با قدر صفر می‌درخشد. بسته به عرض جغرافیایی شما، هر چه سمت شمال باشید، ارتفاع بالاتری خواهد داشت.
ساعت ۲۱:۲۳ هم ماه در کنار ستاره‌ی سرپسین (پولوکس) قرار می‌گیرد و تا نیمه‌شب قابل مشاهده است.
پنجشنبه ۷ اردیبهشت (April 27)
با تاریک شدن هوا و پدیدار شدن ستارگان، به اندازه‌ی دو مشت در امتداد بازوی کشیده‌ی دست در کنار ماه، به دنبال قلب‌الاسد، سرپیشین و سرپسین بگردید. با رفتن به سمت نیمه‌شب، این خط مستقیم سه تایی در جهت عقربه‌های ساعت کج میشود.
سپس ساعت ۲۳:۳۰ ماه مقارنه‌ای دیدنی را با خوشه‌ی ستاره‌ای کندوی عسل (M44) شکل می‌دهد که تا ۱ بامداد روز بعد امکان رصد آن با ابزار اپتیکی وجود دارد.
جمعه ۸ اردیبهشت (April 28)
تربیع اول ماه دقیقا در ساعت ۰۰:۵۰ بامداد در صورت فلکی کم‌نور «خرچنگ» (Cancer) روی می‌دهد و در ساعت ۱۰:۱۳ هم، تنها قمر زمین در با فاصله‌ی ۴۰۴ هزار کیلومتر در اوج مداری قرار می‌گیرد.
پس از تاریک شدن هوا و حدود یک روز پس از تربیع اول، ماه در سمت جنوب و جنوب غربی آسمان شامگاهی می‌درخشد؛ در حالی که از گوشه‌ی داس صورت فلکی «شیر» (Leo) آویزان شده است و منظره‌ی جالبی را ایجاد کرده است.
مقارنهی ماه و مریخ در هفته‌ی نخست اردیبهشت ۱۴۰۲
وضعیت سیارات
عطارد در نور خورشید هنگام غروب پنهان شده است و دیده نمی‌شود.
زهره با قدر ۴.۱- در سمت شرق صورت فلکی «ثور» یا «گاو» (Taurus) هنگام غروب در غرب آسمان دیده میشود و تا دو ساعت پس از تاریکی کامل در آسمان خواهد بود. اگر هر شب تماشا کنید، می‌توانید جابه‌جایی سیارهی ناهید را در میان ستاره‌های نوک شاخ گاو تشخیص دهید. این سیارهی درخشان دوشنبه‌ی هفته‌ی آینده از میان آنها عبور خواهد کرد.
در نمای تلسکوپی، زهره به‌صورت یک کره‌ی کوچک و درخشان که حدود ۷۰ درصد از نور خورشید را بازتاب می‌دهد و با قطر ۱۶ یا ۱۷ ثانیه‌ی قوسی دیده میشود.
در حالی که فاز آن رو به کاهش است، این سیاره از دید ناظر زمینی به‌تدریج بزرگ میشود چون سیارهی زمین و زهره در مدار خود در حال نزدیک شدن به یکدیگرند. تا یک ماه آینده ناهید ۵۰ درصد روشن‌تر خواهد شد و پس از آن به‌صورت یک هلال بزرگ‌تر و دراماتیک دیده میشود.
مریخ این هفته در حال عبور از مرکز صورت فلکی دوپیکر (جوزا) است. برای دیدن آن باید در اوایل عصر بالاتر از افق غربی را جست‌وجو کنید. مریخ همچنان در نزدیکی سرپیشین و سرپسین دیده میشود و قدر ۱.۳+ دارد.
با توجه به اینکه مریخ تقریبا در سمت دور مدار خود نسبت به ما قرار دارد، در تلسکوپ به‌صورت یک حباب کوچک به عرض تنها ۵ و نیم ثانیه‌ی قوسی دیده میشود.
مشتری همچنان از نظر ظاهری به خورشید نزدیک است و در روشنایی طلوع خورشید دیده نمی‌شود.
زحل با قدر ۱.۰+ اوایل بامداد سمت شرق و جنوب شرقی آسمان در صورت فلکی کم‌نور «آب‌ریز» (Aquarius) قرار دارد.
اورانوس و نپتون هم هنگام غروب و صبح، ارتفاع پایینی در آسمان دارند و دیده نمی‌شوند.
عکس کاور: مقارنهی ماه و زهره در ژانویه ۲۰۱۹
Credit: NASA/Bill Dunford
