اختلال شخصیت مرزی؛ مرز بین بودن و نبودن
در پیچ و خم زندگی، همه‌ی ما فراز و نشیب‌هایی را تجربه می‌کنیم. این تغیییرات گاهی غمگین، گاهی شاد، گاهی مضطرب و گاهی آرام است اما برای بعضی ز افراد این احساسات مثل طوفانی سهمگین، زندگی‌شان را در می‌نوردد و ثبات و آرامش را از آنها می‌گیرد. اختلال شخصیت مرزی (BPD) یکی از این طوفان‌های درونی است که میتواند فرد را در مرز بین احساسات، روابط و حتی هویت خود سرگردان و بی‌قرار کند.
دنیایی را تصور کنید که در آن احساسات شما مثل یک ترن هوایی، بدون هیچ کنترلی بالا و پایین می‌روند. ترسی فلج‌کننده از طرد شدن، احساس پوچی و بی‌هدفی عمیق، خشم ناگهانی و انفجاری و روابطی آشفته و بی‌ثبات فقط بخش کوچکی از این تجربه‌ی دردناک هستند. عوامل مختلفی مثل سابقه‌ی آسیب‌های روحی در کودکی از جمله سوء‌استفاده، غفلت و از دست دادن والدین، عوامل ژنتیکی و ساختار شیمیایی مغز میتوانند در بروز این اختلال نقش داشته باشند.
در این مطلب از دیجی‌کالا مگ قرار است به شکلی مفصل و کامل اختلال شخصیت مرزی را بررسی کنیم و یاد بگیریم چطور با این افراد ارتباط داشته باشیم یا اگر خودمان درگیر آن هستیم، چطور آن را درمان کنیم.
اختلال شخصیت مرزی چیست؟
دلایل بروز اختلال شخصیت مرزی: معمایی چند وجهی
نشانه‌های اختلال شخصیت مرزی: پنجره‌ای به سوی طوفان درون
تشخیص اختلال شخصیت مرزی: سفری چند مرحله‌ای
درمان اختلال شخصیت مرزی: سفری به سوی آرامش و ثبت
چطور با فرد درگیر اختلال شخصیت مرزی زندگی کنیم یا دوست باشیم؟
اختلال شخصیت مرزی چیست؟
اختلال شخصیت مرزی (Borderline Personality Disorder یا BPD) اختلالی پیچیده است که دنیای درونی فرد را به میدان نبردی از احساسات، افکار و رفتارها تبدیل می‌کند. این اختلال با ناپایداری شدید در خلق‌و‌خو، تصویر از خود، روابط بین فردی و رفتار مشخص میشود و مثل گردبادی سهمگین، زندگی فرد و اطرافیانش را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
دلایل بروز اختلال شخصیت مرزی: معمایی چند وجهی
هنوز علت قطعی و مشخصی برای اختلال شخصیت مرزی (BPD) کشف نشده است، اما مطالعات نشان می‌دهند که ترکیبی از عوامل مختلف میتواند در شکل‌گیری این اختلال نقش داشته باشد. این عوامل مثل قطعات مختلف یک پازل با هم تعامل کرده و زمینه را برای بروز BPD فراهم میکنند. در ادامه با مهمترین این عوامل آشنا می‌شویم.
ژنتیک و سابقه خانوادگی
احتمال ابتلا به BPD در افرادی که یکی از اعضای خانواده آنها به این اختلال یا سایر اختلالات شخصیت مبتلا هستند، بیشتر است. این موضوع نشان می‌دهد که ژن‌ها میتوانند در انتقال آسیب‌پذیری نسبت به BPD نقش داشته باشند.
ساختار و عملکرد مغز
مطالعات تصویربرداری مغزی نشان می‌دهد که در افراد مبتلا به BPD، ساختار و عملکرد بعضی از مناطق مغز مثل آمیگدال (مرکز احساسات) وقشر پیشانی (مرکز کنترل احساسات و رفتار) با افراد سالم متفاوت است. این اختلافات میتواند در تنظیم احساسات، کنترل تکانشگری و برقراری روابط بین فردی مشکل ایجاد کند.
تجربیات دوران کودکی و محیط
- تجربه‌ی سواستفاده‌ی جسمی، جنسی یا عاطفی در دوران کودکی
- غفلت و بی‌توجهی عاطفی از سوی والدین
- از دست دادن والدین در سنین پایین
- رشد در خانواده‌ای با اختلالات روانی یا اعتیاد
- قرار گرفتن در معرض خشونت خانگی
این تجربیات منفی میتوانند بر رشد مغز و شکل‌گیری احساس هویت و اعتماد به نفس کودک تاثیر منفی گذاشته و او را نسبت به BPD آسیب‌پذیرتر کنند. باید توجه داشت که این عوامل به تنهایی منجر به BPD نمی‌شوند و بسیاری از افراد با وجود تجربه‌ی این چالش‌ها، هرگز به این اختلال مبتلا نمی‌شوند. BPD یک اختلال پیچیده است و احتمالا عوامل دیگری هم در بروز آن نقش دارند که هنوز به طور کامل شناسایی نشده‌اند.
نشانه‌های اختلال شخصیت مرزی: پنجره‌ای به سوی طوفان درون
اختلال شخصیت مرزی با طیف وسیعی از نشانه‌ها خود را نشان می‌دهد که زندگی فرد را در سطوح مختلف تحت تاثیر قرار می‌دهند. شناخت این نشانه‌ها، قدم اول در درک و همراهی با افراد مبتلا و همچنین یاری‌رساندن به آنها برای دریافت کمک حرفهای است. در ادامه با این نشانه‌ها بیشتر آشنا می‌شویم.
بی‌ثباتی در روابط بین فردی
- ترس فلج کننده از طرد شدن: افراد مبتلا به BPD از تنهایی وحشت دارند و برای جلوگیری از آن ممکن است به هر کاری دست بزنند، حتی اگر به ضررشان باشد.
- روابط پر فراز و نشیب: روابط آنها مثل یک ترن هوایی پر از بالا و پایین است. یک روز شما را ایدئال می‌دانند و روز دیگر با شما مثل یک دشمن رفتار میکنند.
- ایدئال سازی و بی‌ارزش سازی: دیگران را به سرعت همه چیز یا هیچ چیز می‌بینند و به راحتی از یک فرد به فرد دیگر عوض میکنند.
ناپایداری در تصویر از خود
- احساس پوچی مزمن: احساس میکنند که هیچ‌کس هستند و هویتی برای خود قائل نیستند.
- تغییر مداوم اهداف و ارزش‌ها: اهداف، ارزش‌ها و حتی شغل و روابط آنها به طور مداوم در حال تغییر است و به نظر میرسد هیچ چیز ثابتی در زندگی ندارند.
- خود انتقادی شدید: به شدت نسبت به خود و رفتارهایشان منتقد هستند و اغلب خود را سرزنش میکنند.
بی‌ثباتی در احساسات و اختلال در تنظیم هیجانات
- نوسانات شدید خلقی: در یک لحظه شاد هستند و لحظه‌ای دیگر دچار غم و اندوه عمیق میشوند. این تغییرات میتواند بسیار سریع و غیرقابل پیشبینی باشد.
- احساسات شدید و طاقت‌فرسا: احساساتی مثل خشم، ترس، اضطراب و شرم را بسیار شدیدتر و طولانی‌تر از دیگران تجربه میکنند.
- مشکل در کنترل خشم: اغلب دچار انفجارهای شدید خشم میشوند که ممکن است به خود یا دیگران آسیب بزند.
تکانشگری و رفتارهای پرخطر
- رفتارهای خودآزاری: مثل بریدن، سوزاندن یا ضربه زدن به خود برای تسکین درد عاطفی.
- سو مصرف مواد مخدر و الکل: برای فرار از احساسات منفی و تنظیم خلق و خو.
- رابطه جنسی پرخطر، رانندگی بیملاحظه و خرج کردن بی‌رویه پول: برای کسب احساس هیجان و فرار از پوچی.
سایر علائم
- احساس مزمن پوچی و بی‌حوصلگی
- احساس جدایی از خود و واقعیت
- افکار و تهدیدات خودکشی
مهم است به یاد داشته باشید که این نشانه‌ها در همه‌ی افراد مبتلا به BPD یکسان نیستند و شدت و تعداد آنها میتواند متفاوت باشد.
تشخیص اختلال شخصیت مرزی: سفری چند مرحله‌ای
تشخیص اختلال شخصیت مرزی (BPD) یک فرایند ساده و یک شبه نیست و نیازمند ارزیابی دقیق توسط متخصص سلامت روان است. هیچ آزمایش خون یا تصویربرداری مغزی برای تشخیص BPD وجود ندارد و متخصص با تکیه بر اطلاعات جمع‌آوری شده از طریق روش‌های مختلف، به تشخیص نهایی میرسد.
مراحل تشخیص
همانطور که گفتیم تشخیص این اختلال چند مرحله دارد و برآیند نتایج این مراحل است که به درمانگر در تشخیص کمک می‌کند. در این بخش با مراحل تشخیص به صورت کلی آشنا می‌شویم. اما فراموش نکنید که خودتان نمی‌توانید فقط با خواندن این مطلب حکم نهایی دربارهی ابتلا یا عدم ابتلا به این اختلال را صادر کنید و حتما باید برای تشخیص به یک متخصص خبره مراجعه کنید.
معاینه بالینی و شرح حال:
اولین و مهمترین قدم، گفت‌وگوی مستقیم متخصص با فرد است. متخصص در مورد نشانه‌ها، شدت و مدت زمان آنها، سابقه‌ی بیماری‌های روانی فرد و خانواده و همچنین سابقه‌ی مصرف مواد مخدر یا الکل سوال می‌کند. معاینه فیزیکی هم میتواند برای رد سایر بیماری‌های جسمی که علائم مشابهی دارند، انجام شود.
ارزیابی روانشناختی:
متخصص از ابزارهای استاندارد مثل پرسشنامه‌ها و مصاحبه‌های ساختار یافته برای ارزیابی عمیق‌تر شخصیت، حالات خلقی، افکار و رفتار فرد استفاده می‌کند.
بررسی معیارهای تشخیصی:
متخصص اطلاعات جمع‌آوری شده را با معیارهای تشخیصی اختلال شخصیت مرزی که در راهنمای آماری و تشخیصی اختلالات روانی (DSM-5) ذکر شده، مقایسه می‌کند. مطابق با DSM-5، فرد در صورت داشتن ۵ مورد یا بیشتر از ۹ معیار ذیل، مبتلا به BPD تشخیص داده میشود:
- تلاش بسیار برای جلوگیری از طرد شدن واقعی یا خیالی
- روابط بین فردی ناپایدار و پر فراز و نشیب با ویژگی ایدئال‌سازی و بی‌ارزش‌سازی شدید دیگران
- اختلال در هویت: تصویر ناپایدار از خود یا احساس پوچی مزمن
- تکانشگری در حداقل دو زمینه که به طور بالقوه به خود آسیب می‌رساند (مثلا خرج کردن بی‌رویه، رابطه جنسی پرخطر، سومصرف مواد، رانندگی بیملاحظه، پرخوری عصبی).
- رفتارهای خودآزاری مکرر یا تهدید به خودکشی
- بی‌ثباتی عاطفی شدید
- احساس مزمن پوچی
- خشم نامتناسب و شدید یا مشکل در کنترل خشم
- ایدئال‌سازی یا بی‌ارزش سازی افراد
رد سایر اختلالات:
بعضی از علائم BPD با سایر اختلالات روانی مثل افسردگی، اختلال دوقطبی و اختلال استرس پس از سانحه مشترک است. بنابراین، متخصص باید سایر اختلالات را هم در نظر گرفته و با دقت بررسی کند تا تشخیص نهایی درست باشد.
تشخیص صحیح و به موقع BPD بسیار حائز اهمیت است چون این اختلال بدون درمان مناسب میتواند منجر به عوارض جدی مثل افسردگی، اضطراب، سومصرف مواد و خودکشی شود. در صورت مشاهده‌ی علائم BPD در خود یا اطرافیانتان، فورا به متخصص سلامت روان مراجعه کنید.
درمان اختلال شخصیت مرزی: سفری به سوی آرامش و ثبت
درمان BPD اغلب شامل ترکیبی از رواندرمانی و دارو درمانی است که توضیحات خلاصه‌ای دربارهی هر دو روش را در ادامه می‌خوانید.
رواندرمانی
رواندرمانی ستون فقرات درمان BPD محسوب میشود و هدف آن کمک به شناسایی و تغییر الگوهای فکری، احساسی و رفتاری ناسالم است. انواع مختلفی از رواندرمانی برای BPD مفید هستند که در لیست زیر آنها را می‌خوانید:
- درمان رفتاری دیالکتیکی (DBT): این روش به افراد مهارت‌های مقابله با احساسات شدید، تنظیم هیجانات، بهبود روابط بین فردی و کاهش رفتارهای خود مخرب را آموزش می‌دهد.
- درمان طرحواره محور (SFT): این روش بر شناسایی و تغییر الگوهای فکری و رفتاری ناسالم که از دوران کودکی شکل گرفته‌اند، تمرکز دارد.
- درمان انتقال-متمرکز (TFT): این روش به افراد کمک می‌کند تا الگوهای ارتباطی ناسالم خود با دیگران را درک کرده و آنها را بهبود بخشند.
- درمان ذهنیت مبتنی بر ذهنیت (MBT): این روش بر افزایش آگاهی از احساسات و افکار در لحظه حال و همچنین بهبود توانایی تنظیم احساسات تمرکز دارد.
دارو درمانی
هیچ داروی خاصی برای درمان BPD وجود ندارد، اما بعضی از داروها میتوانند به کاهش علائم خاصی مثل نوسانات خلقی، افسردگی، اضطراب و مشکلات خواب کمک کنند. داروهایی که معمولا برای درمان BPD تجویز میشوند شامل دسته‌های زیر میشوند:
- داروهای ضد افسردگی
- تثبیت‌کننده‌های خلق و خو
- داروهای ضد روان‌پریشی
سایر روش‌های درمانی
- گروه‌های حمایتی: شرکت در جلسات گروه‌های حمایتی به افراد مبتلا به BPD این امکان را می‌دهد تا با دیگران که تجربیات مشابهی داشته‌اند، ارتباط برقرار کنند، حمایت دریافت کنند و از تجربیات یکدیگر بیاموزند.
- آموزش و حمایت خانواده: آگاهی و آموزش اعضای خانواده در مورد BPD و چگونگی برخورد با فرد مبتلا، نقش بسیار مهمی در بهبود روابط خانوادگی و حمایت از فرد دارد.
موفقیت درمان BPD به عوامل مختلفی مثل شدت علائم، انگیزه‌ی فرد برای درمان، حمایت خانواده و دسترسی به خدمات درمانی مناسب بستگی دارد. با این حال، با تشخیص به موقع، دریافت درمان مناسب و حمایت اطرافیان، افراد مبتلا به BPD میتوانند علائم خود را کنترل کرده و زندگی سالم و موفقی داشته باشند.
چطور با فرد درگیر اختلال شخصیت مرزی زندگی کنیم یا دوست باشیم؟
زندگی با فرد درگیر اختلال شخصیت مرزی (BPD) میتواند چالشبرانگیز باشد، اما با صبر، درک و راهکارهای درست، می‌توان رابطه‌ای سالم و سرشار از عشق و احترام ساخت. در این بخش به نکاتی برای زندگی با فرد مبتلا به BPD اشاره می‌کنیم.
درک اختلال
- شناخت علائم: اولین قدم برای برخورد مناسب، شناخت علائم BPD مانند ترس از طرد شدن، ناپایداری عاطفی، رفتارهای تکانشی، خودزنی و تصویر ناپایدار از خود است.
- قضاوت نکنید: فرد مبتلا به BPD انتخاب نکرده که این اختلال را داشته باشد. رفتارهای او نشانه‌ی ضعف یا تلاش برای جلب توجه نیست. این رفتارها واکنش به احساسات عمیق و دردناکی است که تجربه می‌کند.
ارتباط موثر
- گوش شنوا باشید: به حرفهای فرد مبتلا به BPD با حوصله گوش دهید و سعی کنید احساسات پشت کلماتش را درک کنید.
- همدلی کنید: به جای سرزنش یا انتقاد، با گفتن جمله هایی مثل «می فهمم که الان احساس بدی داری» همدلی خود را نشان دهید.
- حد و مرز مشخص کنید: با مهربانی و قاطعیت حد و مرزهای خود را برای رفتارهای غیرقابل قبول مشخص کنید. مثلا بگویید: «من دوستت دارم و می‌خواهم به تو کمک کنم، اما وقتی فریاد می‌زنی احساس امنیت نمی‌کنم و ترجیح می‌دهم در این شرایط با هم حرف نزنیم.»
- از خودتان مراقبت کنید: حمایت از یک فرد مبتلا به BPD میتواند خسته‌کننده باشد. مهم است که به نیازهای خودتان نیز توجه داشته باشید و از خودتان مراقبت کنید.
تشویق به درمان
- فرد را به مراجعه به متخصص تشویق کنید: به او اطمینان دهید که در این مسیر تنها نیست و درمان میتواند به او کمک کند تا زندگی بهتری داشته باشد.
- صبور باشید: درمان BPD زمان‌بر است. ممکن است در طول درمان فراز و نشیب‌هایی وجود داشته باشد.
مراقب خودتان باشید
- به احساسات خودتان توجه کنید: ممکن است شما هم در این مسیر احساس خستگی، ناامیدی و عصبانیت را تجربه کنید. سعی کنید با کسی که به او اعتماد دارید در مورد احساسات خود صحبت کنید.
- از گروه‌های حمایتی کمک بگیرید: گروه‌های حمایتی مکانی امن برای به اشتراک گذاشتن تجربیات، دریافت حمایت و یادگیری از دیگران است.
اگر در این مسیر خودتان نیاز به کمک دارید، از مشاور کمک بگیرید. به یاد داشته باشید که شما نمی‌توانید فرد را مجبور به تغییر کنید، اما می‌توانید با رفتار و حمایت خود، او را در مسیر بهبودی همراهی کنید و رابطه‌ای سالم‌تر بسازید.
صدای مشاور بهزیستی، با خط تلفنی ۱۴۸۰، راهی مطمئن برای دسترسی سریع و تلفنی به مشاوه‌های کاملا تخصصی است. در صورت نیاز می‌توانید هر روز از ساعت ۸ صبح تا ۱۲ شب با این شماره مرکز تماس بگیرید.
ترس شدید از رها شدن، حتی اگر غیرمنطقی باشد
روابط ناپایدار و پر از آشفتگی
تصویر ناپایدار و مخدوش از خود
رفتارهای تکانشی و پرخطر، مانند رانندگی بیملاحظه، مصرف مواد مخدر یا روابط جنسی ناامن
خودزنی یا تهدید به خودکشی
نوسانات خلقی شدید و غیرقابل پیشبینی
احساس خالی بودن مزمن
خشم نامناسب و شدید
مشکل در کنترل خشم
افکار و احساسات پارانوئید یا قطع ارتباط با واقعیت در شرایط پراسترس
درمان رفتاری دیالکتیکی (DBT)
درمان طرحواره محور (SFT)
درمان انتقال-متمرکز (TFT)
درمان ذهنیت مبتنی بر ذهنیت (MBT)
وب‌سایت‌ها و کتاب‌های معتبر در مورد BPD
گروه‌های حمایتی برای افراد مبتلا به BPD و خانواده‌های آنها
روانشناسان و روانپزشکان متخصص در درمان BPD
