بهترین کتاب‌های گوته؛ نابغه‌ای که به حافظ عشق می‌ورزید
گوته شاعر، نویسنده، رمان‌نویس، دانشمند، سیاستمدار، کارگردان تئاتر، منتقد و هنرمند آلمانی، بزرگترین شخصیت ادبی آلمان در عصر مدرن به حساب می‌آید. یوهان ولفگانگ فون گوته تنها چهره‌ی ادبی آلمان است که جایگاه بین‌المللی‌اش با فیلسوفان عالی آلمان و آهنگسازان آن برابری می‌کند؛ فیلسوفانی که اغلب از آثار و ایده‌های گوته بهره برده‌اند و آهنگسازانی که گاه کتاب‌های گوته را به موسیقی تبدیل کرده‌اند. تسلط گوته بر کلیت فرهنگ ادبی کشورهای آلمانی زبان به حدی بوده که از اواخر قرن هجدهم میلادی آثار گوته را در رده‌ی آثار «کلاسیک» قرار داده‌اند.
اصولا نسبت رابطه‌ی گوته با فرهنگ روشنگری را می‌توان به نسبت شکسپیر با رنسانس و دانته با فرهنگ قرون وسطی تشبیه کرد. «فاوست» گوته بهترین شعر بلند اروپا از زمان «بهشت گمشده» جان میلتون است، حتی شاید از زمان «کمدی الهی» دانته!
گوته به عنوان نماینده‌ی بی‌نظیر جنبش رمانتیک در اروپا ظاهر می‌شود، او یکی از اولین نویسنده‌هایی است که با کتاب‌های تاثیرگذار خود در جنبش ادبی «Sturm und Drang» حضور داشت. رمان احساسی «رنج‌های ورتر جوان» با به تصویر کشیدن داستانی از عشق بدون امید و سرانجام خودکشی نمونه‌ی برجسته‌ای از این جنبش به حساب می‌آید.
گوته یکی از معدود نویسندگان اروپا است که نه فقط در ادبیات، زبان، فلسفه و دیگر علوم انسانی، که در علوم تجربی و طبیعی نیز صاحب نظر بود؛ از همین روست که این نویسنده‌ی آلمانی را یکی از معدود کسانی می‌دانند که به راستی شایسته‌ی لقب «حکیم» است که در تمام علوم تبحر دارد. حتی اگر او را نابغه‌ای برای تمام ادوار خطاب نکنیم، حداقل می‌توانیم بگوییم کمتر کسی است که بتواند در مقیاس دستاوردهای ادبی و علمی به گرد پای گوته برسد.
آثار گوته تنها به اشعار او محدود نمی‌شود. یوهان ولفگانگ در کارنامه‌ی خود چهار رمان، حماسه و غزلیات، نمایشنامه‌های منظوم و منثور، زندگینامه، کتاب‌های نقد ادبی و زیبایی شناختی، رساله‌هایی درباره‌ی گیاه شناسی، آناتومی و رنگ دارد. علاوه بر این‌ها، بیش از ده هزار نامه و قریب به سه هزار نقاشی از او موجود است. در سطور بعد به معرفی برجسته‌ترین کتاب‌های گوته می‌پردازیم که در کارنامه‌ی درخشان یوهان ولفانگ بیشتر از سایر آثار او می‌درخشند.
۱. فاوست (Faust)
«فاوست» اثر دراماتیک دو قسمتی یوهان ولفگانگ فون گوته است که بخش اول آن در سال ۱۸۰۸ میلادی و بخش دوم در سال ۱۸۳۲ میلادی یعنی همان سال مرگ نویسنده منتشر شد. «فاوست» عالی‌ترین اثر اواخر عمر گوته است که امروزه منتقدان آن را به عنوان یکی از بهترین کتاب‌های آلمانی زبان در ادبیات جهان به شمار می‌آورند.
بخش اول ناامیدی فاوست را به تصویر می‌کشد و با پیمان او با مفیستوفل و عشق فاوست به گرتچن ادامه پیدا می‌کند. قسمت دوم، متفاوت از بخش اول، رویکردی فلسفی و سمبولیک می‌یابد. در اینجا دیگر تمرکز بر روح فاوست نیست که به شیطان فروخته شده، بلکه بیشتر روی پدیده‌های اجتماعی مثل روانشناسی، تاریخ و سیاست تمرکز می‌شود.
«فاوست» گوته نمایشنامه‌ای تراژیک است که البته آن را ترکیبی از تراژدی و کمدی نیز خوانده‌اند. این نمایشنامه بیشتر از آنکه برای صحنه نوشته شده باشد، برای خوانده شدن نگاشته شده است. او نسخه‌ی اولیه‌ی فاوست را در سال ۱۸۰۶ میلادی تکمیل کرد. پیش از این اولین بار تحت عنوان «فاوست، یک قطعه» بود که این اثر در قالب ناتمام خود در سال ۱۷۹۰ میلادی به انتشار درآمد. آخرین ویرایش‌هایی که توسط خود گوته روی فاوست اعمال شد به سال‌های ۱۸۲۸ تا ۱۸۲۹ میلادی بازمی‌گردد و جزییات دیگری از نحوه‌ی ویرایش و پردازش آن در دست نیست.
۲. رنج‌های ورتر جوان (Die Leiden des jungen Werthers)؛ نقطه اوج کتاب‌های گوته
«رنج‌های ورتر جوان» یک رمان است که گاه به محدوده‌ی قالب رساله و زندگینامه پا می‌گذارد. این کتاب اولین بار در سال ۱۷۷۴ میلادی منتشر شد. همان طور که گفته شد، «رنج‌های ورتر جوان» یکی از مهم‌ترین آثار جنبش ادبی «Sturm und Drung»، یکی از ادوار برجسته در تاریخ ادبیات آلمان است. این رمان همچنین بر جنبش‌های ادبی بعدی مثل جنبش ادبی رمانتیک تأثیرگذار بود. گوته با کتاب «رنج‌های ورتر جوان» به یکی از اولین مشاهیر ادبی بین‌المللی تبدیل شد.
این رمان داستان جوانی حساس و هنرمند را روایت می‌کند و در میان آن از تأثیرات مهلک میل شدید به چیزهایی مثل عشق، هنر، جامعه یا اندیشه سخن می‌گوید. داستان ورتر به این صورت ادامه پیدا می‌کند که ورتر که نمی‌تواند خیالات و اندیشه‌های شاعرانه و درونی خود را با خواسته‌های دنیای روزمره مطابقت داده و هماهنگ کند، تصمیم می‌گیرد برای بازگرداندن آرامش به خود خارج از شهر می‌رود. در آن جا او عاشق شارلوت، نامزد یکی از دوستانش می‌شود. ورتر در آغاز روستا را ترک می‌کند اما دوباره به آن برمی‌گردد؛ زیرا متوجه می‌شود که به راستی نمی‌تواند هیچ جایی آرامش خود را بازیابد. ورتر که از شوقی نافرجام و ادراک خود از پوچی در بین یک دوراهی احساس از هم گسیختگی می‌کند، در نهایت دست به خودکشی می‌زند.
۳. دیوان غربی – شرقی (West-Ostlicher Divan)
این کتاب به معنی دقیق کلمه یک دیوان، یعنی مجموعه اشعار گوته است. خواندن اشعار حافظ، شاعر ایرانی بود که گوته را به سرودن «دیوان غربی – شرقی» سوق داد. در ۱۸۱۴ میلادی، درست پیش از عزیمت گوته به آلمان غربی بود که ترجمه‌ای از اشعار حافظ به دست او افتاد. از همین سال بود که گوته نوشتن اشعار به سبک ترجمه‌ی اشعار حافظ را شروع کرد. او در فرانکفورت با ماریان یونگ سی ساله آشنا و به این دختر جوان علاقه‌مند شد. در زمان بازگشت گوته به وایمار و در سال ۱۸۱۵ که یوهان دوباره به فرانکفورت سفر کرد، گوته و ماریان نامه‌های عاشقانه‌ای به سبک اشعار حافظ برای هم می‌نوشتند.
با همین توضیحات، این کتاب در فاصله سال‌های ۱۸۱۴ تا ۱۸۱۹ میلادی نوشته شده و در ۱۸۱۹ به چاپ رسیده است. گوته متأثر از ترجمه‌های شرق‌شناس اتریشی، یوزف فون هامر، از اشعار حافظ دست به سرودن اشعار «دیوان غربی – شرقی» زد که آخرین مجموعه شعر گوته نیز به حساب می‌آید. علاقه‌ی گوته به حافظ تا آن جا پیش رفت که در یکی از نامه‌های خود از حافظ به عنوان برادر دوقلوی روحی خودش یاد کرده است.
۴. خویشاوندی‌های اختیاری (Die Wahlverwandtschaften)؛ محصول دوران پختگی کتاب‌های گوته
«خویشاوندی‌های اختیاری» زمانی نوشته شد که گوته شصت سال داشت و گوته به عنوان یکی از بزرگترین شخصیت‌های ادبی آلمان از جایگاه بالایی برخوردار بود. این اثر به بررسی دقیق و موشکافانه‌ی مفهوم ازدواج و اشتیاق می‌پردازد و ماجرای چهار نفر را دنبال می‌کند که به شیوه‌ای اجتناب‌ناپذیر گرد هم آمده‌اند. رمان «خویشاوندی‌های اختیاری» این سوال را مطرح می‌کند که آیا ما اراده‌ی آزاد داریم یا نه. شخصیت‌های این رمان با عواقب ترسناک سرکوب زندگی واقعی در خود مواجه می‌شوند. زندگی‌ای که به نظر مخروبه‌ای می‌نماید که بسیار از حالت طبیعی خودش دور افتاده است.
رمان «خویشاوندی‌های اختیاری» هنر گوته در به تصویر کشیدن جامعه‌ای بسیار بسته و سفت و سخت را نشان می‌دهد. جامعه‌ای که همه در آن بیش از حد مودب و صبور هستند؛ اما انگیزه‌های پلید این آدم‌ها در پس ذهن‌شان موج می‌زند. مشخصه‌ی اصلی هر چهار نفری که داستان حول آن‌ها می‌گردد، خودفریبی است که شخصیت‌ها در آن زندگی می‌کنند. اشراف در این رمان در وضعیتی یخ‌زده، در یک بن‌بست تاریخی گیر کرده‌اند و هیچ هدف و چشم‌اندازی ندارند.
۵. سفر ایتالیایی (Italienische Reise)؛ از آثار زندگینامهای میان کتاب‌های گوته
«سفر ایتالیایی» یکی از کتاب‌های زندگینامهای یوهان ولفگانگ گوته است. این کتاب از آن نظر اهمیت پیدا می‌کند که پیش از این بدانیم گوته به سختی وایمار را ترک می‌کرد. از این رو اقامت او در ایتالیا در سال‌های ۱۷۸۶ تا ۱۷۸۷ میلادی نقطه عطف حیاتی مهمی در زندگی گوته محسوب می‌شود. این سفر تجربه‌ای بود که او را به خارج از محیط فرهنگی آلمان، خارج از اقلیم و جغرافیای آلمان و خارج از قید و بندهای سخت زندگی اجتماعی و اخلاقی آلمانی برد.
مخاطب در «سفر ایتالیایی» با گوته همراه می‌شود و می‌تواند از دریچه‌ی چشم او آثار هنری و معماری‌های منحصربه فرد را ببیند. در مسیر سفر در ایتالیا، خواننده می‌تواند جریان تحول گوته را، چه از منظر هنری و ادبی، و چه از منظر علمی دنبال کند. زبان گوته در «سفر ایتالیایی» به صورت یادداشت‌های روزمره و نوشته‌هایی است که برای دوستانش در وایمار ثبت می‌کرده. بنابراین، آنچه در این کتاب می‌خوانیم بیشتر در معنای اکتشاف خلاصه می‌شود. چیزی به چشم گوته می‌آید و او آن را ثبت می‌کند؛ پیش از آنکه بخواهد تحلیلی دقیق و ذهنی از آنچه دیده ارائه دهد.
