۱۰ کتاب خواندنی درباره زندگی و اشعار فروغ فرخزاد
تا به امروز، ده‌ها کتاب درباره فروغ فرخزاد و آثارش نوشته شده است. فروغ یکی از مهم‌ترین شاعران معاصر ایرانی است که با وجود عمر کمی که داشت، توانست نگاه‌های زیادی را به شعر خود جلب و بحث‌های زیادی را ایجاد کند. نگاه زنانه غالب در آثار فرخزاد و سبک و زبان متمایزش او را برجسته کرد. فروغ با شاعران مهم دیگری مانند سهراب سپهری، احمدرضا احمدی، و … ارتباط داشت و بزرگ‌ترین دغدغه تمام عمرش ادبیات و شعر بود. فرخزاد در شعرش زن مدرن را به تصویر می‌کشد و اوج این تصویر در شعری است که با این بند آغاز می‌شود: «و این منم، زنی تنها، در آستانه فصلی سرد».
فروغ فرخزاد شخصیتی کاریزماتیک بود که جذابیت زیادی برای اطرافیان و طرفدارانش داشت. چه در زندگی حرفهای و چه در زندگی خصوصی، فروغ خبرساز بود و هم‌چنان، سال‌ها پس از مرگ تراژدیکش، کانون بحث و توجه است. رابطه و ازدواج او با پرویز شاپور و سپس رابطه با ابراهیم گلستان برای فروغ بسیار حاشیه‌ساز بود و حرفهای زیای از این رابطه‌ها ـ مخصوصا رابطه دوم ـ گفته شده است. البته گلستان همواره از صحبت کردن درباره فروغ طفره رفته و به ارائه اطلاعات اندکی از این رابطه قناعت کرده است. خود رابطه با گلستان هم در آن زمان مسئله‌ای هنجارشکنانه بود و تبعات زیادی برای فروغ داشت. اما موضوع قابل توجه این است که با وجود سروصداهایی که درباره زندگی خصوصی و عاطفی فروغ وجود داشت، شعر او هرگز تحت‌الشعاع این مسائل قرار نگرفت و او همواره به عنوان یکی از جدی‌ترین و مهم‌ترین شاعران معاصر به حساب آمده است.
اولین دفترهای شعر فروغ چندان مورد توجه قرار نگرفت و از او شاعری برجسته و مهم نساخت. اما دو دفتر پایانی او یعنی و ، توانستند از فرخزاد چهره‌ای متمایز و بسیار مهم در ادبیات معاصر ترسیم کنند. چهره شاعری جدی که واقعا دغدغه ادبیات دارد و آثاری تولید می‌کند که جهان‌بینی مخصوص و عمیقی دارند و بسیاری قابل توجه هستند. سیروس شمیسا در «نگاهی به فروغ فرخزاد» معتقد است اولین دفترهای شعری فروغ نباید به چاپ می‌رسیدند، چراکه با منتشر شدن آن‌ها ممکن است چهره‌ای که از این شاعر در خاطر داریم، دچار خدشه شود. اما این حرف چندان درست به نظر نمی‌آید. دیدن سیر حرکت یک شاعر و رفتن او به سمت جهان‌بینی مخصوص خود و به دست آوردن سبکی متمایز، بسیار مهم است و برای پژوهش‌گران و شاعران یاری‌گر است. در هر حال از فروغ فرخزاد پنج دفتر شعر باقی مانده که همه آن‌ها به چاپ رسیده‌اند.
همان‌طور که گفتیم، فرخزاد به خاطر شخصیت متمایزش همواره مورد توجه قرار داشته و صحبت‌های زیادی درباره شعر او و سبک زندگی‌اش گفته شده است. این صحبت‌ها و تحلیل‌ها به حدی بوده که تاکنون چندین کتاب درباره این شخصیت به چاپ رسیده است. بعضی از این کتاب‌ها به زندگی خصوصی و عاشقانه فروغ پرداخته‌اند و بعضی به شعر او و بعضی به هردو. کاراکتر منحصربه‌فرد فروغ جذابیت زیادی برای مخاطب عمومی و آکادمیک داشته و دارد و همین الان هم نه تنها کتاب‌ها و مقالات، بلکه پایان‌نامه‌ها و رساله‌های زیادی به تحلیل شعر او اختصاص دارند. ما به کارهای دانشگاهی‌ای که درباره او صورت گرفته نمی‌پردازیم و تنها بهترین کتاب‌های چاپ‌شده درباره فروغ فرخزاد را بررسی می‌کنیم. نویسندگان این کتاب‌ها سعی کرده‌اند نگرش متفاوتی را برای بررسی وجوه مختلف زندگی فروغ اتخاذ کنند و هریک به بررسی وجهی از این کاراکتر پرداخته‌اند.
۱. نگاهی به فروغ فرخزاد
- تاریخ انتشار: ۱۳۹۸ (چاپ چهارم)
- نویسنده: سیروس شمیسا
سیروس شمیسا استاد زبان و ادبیان فارسی است که سال‌ها در دانشگاه علامه طباطبایی واحدهای مختلفی در ادبیات را تدریس می‌کرد. از شمیسا بیش از چهل اثر به چاپ رسیده که بسیاری از آن‌ها به عنوان منابع دانشگاهی استفاده می‌شوند. رویکرد شمیسا هم در نوشتن همین بوده است؛ او همواره سعی کرده مانند یک معلم به موضوع موردنظرش نزدیک شود و به گونه‌ای بنویسد که انگار در حال آموزش موضوع مورد توجه است. شمیسا در کتاب «نگاهی به فروغ فرخزاد» نیز چنین عمل کرده و بعضی از اشعار فروغ را انتخاب نموده و سطربه‌سطر معنی کرده است. او در پی این بوده که شعر فروغ را بسیار دقیق مورد بررسی قرار دهد و مضامین عمده آن را شناسایی کند. البته شمیسا در بررسی اشعار فروغ از زندگی عاطفی او غافل نمی‌شود و گاهی اوقات ربط برخی اشعار را به زندگی خصوصی این شاعر بیان می‌کند. منبع شمیسا علاوه بر اشعار فروغ، نامهها و مصاحبه‌های به‌جامانده از او نیز بوده است. شمیسا در پی آن است تا نمادهای تکرارشونده اشعار فروغ را پیدا کند و آن‌ها را توضیح دهد. درباره وزن اشعار او، شمیسا توضیح می‌دهد که نبوغ فروغ در وزن بسیار جالب توجه است، چراکه فروغ هرگز دوره‌ای رسمی را به یادگیری وزن شعر نگذرانده و خود او بوده که وزن شعر فارسی را به صورت غریزی یاد گرفته است.
شعری که بسیار مورد توجه شمیسا قرار داشته «ایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد» بوده و نویسنده بیشتر به بررسی این شعر می‌پردازد. در قسمت دیگری از کتاب هم شمیسا به مقایسه اشعار و جهان‌بینی فرخزاد و دوست نزدیکش، سهراب سپهری پرداخته و اشعار این دو را در کنار هم تحلیل کرده است. در کل کتاب «نگاهی به فروغ فرخزاد» یادآور کلاس‌های ادبیاتی است که در دوران مدرسه می‌گذراندیم و شمیسا هم مانند یک معلم ادبیات پرشور یافته‌های خود را با ما در میان می‌گذارد و از رسیدن به نکته‌های جدیدی از شعر و زندگی فروغ هیجان‌زده می‌شود. حجم کتاب هم چندان زیاد نیست و به غیر از فصلی که به عروض و وزن شعر فروغ فرخزاد می‌پردازد، بقیه فصل‌های کتاب تا حد زیادی برای مخاطب عمومی قابل فهم است. می‌توان گفت کتاب «نگاهی به فروغ فرخزاد» یکی از بهترین کتاب‌های نوشته‌شده درباره شعر و زندگی فروغ فرخزاد است و در آگاه کردن مخاطب عمومی و آکادمیک از شخصیت این شاعر برجسته ایرانی، بسیار موفق عمل کرده است.
۲. اضطراب در اشعار فروغ فرخزاد و غاده السمّان
- سال اتشار: ۱۳۸۴
- نویسنده: پروین پناهی
این کتاب توسط انتشارات روشنگران و مطالعات زنان به چاپ رسیده است. کتاب شامل پنج فصل با نامهای «کلیات پژوهش»، «مبانی نظری»، «زندگی نامه فروغ فرخزاد و غاده السمّان» و «نقد تطبیقی دلهره و اضطراب در شعر فروغ فرخزاد و غاده السمان» است. «اضطراب در اشعار فروغ فرخزاد و غاده السمان» از زیرمجموعه ادبیات تطبیقی به حساب می‌آید و نویسنده سعی کرده تا شعر دو شاعر با ملیت‌های متفاوت را با هم مقایسه کند و نشان دهد ما آدم‌ها آن‌قدرها هم که فکر می‌کنیم از هم دور نیستیم و می‌توان با فرسنگ‌ها فاصله از یکدیگر، تجربه‌های مشترک فراوانی داشت. در کتاب حاضر این تجربه مشترک به دلیل وجود نظام مردسالاری است که در کشورها و ملت‌های شرقی حکم‌فرماست. غاده السلمان زنی اهل سوریه است که از بنیان‌گذاران شعر نو عرب به شمار می‌رود. او هم خبرنگار بود و هم استاد دانشگاه دمشق. غاده السلمان در کنار شعر داستان هم می‌نوشت و آثار داستانی مهمی را از خود به جای گذاشته است. او به سبب پیشه خبرنگاری خود، در دوره‌ای از زندگی‌اش مجبور شد به کشورهای اروپایی سفر کند و همین سفرها باعث آشنایی او با ادبیات جدید غرب شد. غاده السمان با الهام از این آثار ادبی جدید، به نوآوری در شعر عرب پرداخت و آثار قابل توجهی خلق کرد. البته جنگ‌های زیادی که غاده السلمان شاهد وقوع آن‌ها بود نیز تاثیر شگرف و غیر قابل انکاری در شعر و نثر او گذاشت. غاده السمان از زنان روشن‌فکر عرب محسوب می‌شود که تمام عمر خود را به جنگ علیه ساختارهای متصلب پدرسالارانه جهان عرب اختصاص داده و دغدغه او در شعر و داستان و رمانش مسئله زنان و مواجهه آن‌ها با دنیا است. فروغ فرخزاد هم نقشی اساسی در جریان شعر نو فارسی ایفا کرده و پروین پناهی از این جهت این دو شاعر نوگرا را با یکدیگر مقایسه کرده است.
بیشترین وجهی که پناهی به آن تاکید دارد، اضطرابی و نگرانی‌ای است که در تجربه زیسته این دو شاعر وجود داشته است. پناهی معتقد است اضطراب این دو شاعر که شکل و شمایل نزدیکی به هم دارد، نتیجه فشارهایی است که نظام پدرسالار به زنان تحت سلطه خود وارد می‌کند. فرخزاد و غاده السلمان هردو زنانی بودند که علیه نظام پدرسالار و هنجارهای آن به پا خاستند و صدای زنان را به گوش ساختارهای مردسالار رساندند. آن‌ها زنانی هنجارشکن بودند که از فشارهای اجتماعی در رنج بودند و سعی کردند با شعر خود و جهان‌بینی زنانه‌ای که می‌سازند، به مقابله با ساختارهایی بروند که با فرودست کردن زنان سعی بر تسلط بر آنان دارد و اضطرابی دائم و همیشگی را بابت زن بودن به آنان تزریق می‌کند. ما آدم‌ها بیشتر از چیزی که فکرش را می‌کنیم به هم نزدیکیم و می‌توانیم بعد از خواندن کتاب «اضطراب در اشعار فروغ فرخزاد و غاده السمان» درک کنیم که با زنان دیگر نقاط دنیا تا چه اندازه وجوه مشترک داریم و ساختارهای پدرسالاری در اقصا نقاط دنیا چقدر به هم شبیه هستند. خواندن این کتاب کمک می‌کند تا باور کنیم ساخت اجتماعی جنسیت یک الگوی واحد دارد و اهرمی برای فرودست کردن زنان است. زنانی که در دوگانه جنسیت تبدیل به دیگری‌ای شده‌اند که برای خود به وجود نیامده‌اند، بلکه برای تایید و تثبیت جنسیت دیگری پدید آمده‌اند و بدون آن جنسیت اصلی و مرجع، وجود معناداری ندارند. انتشارات روشنگران و مطالعات زنان همواره دغدغه مسائل زنان و جنسیت را داشته و این کتاب از آثار قابل توجهی است که توسط این نشر به چاپ رسیده است.
۳. زنی تنها (فروغ و شعرش)
- سال انتشار: ۱۳۹۵
- نویسنده: مایکل هیلمن
این کتاب توسط تینا حمیدی ترجمه شده و از بهترین کتاب‌های نوشته‌شده درباره فروغ فرخزاد است. مایکل هیلمن استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تگزاس است. او پس از آشنایی با شعر فرخزاد مجذوب او شد و سعی کرد شناخت بهتری از ابعاد گوناگون زندگی این شاعر برجسته به دست آورد. حاصل کنجکاوی‌های هیلمن درباره فروغ، کتاب حاضر است. هیلمن معتقد است برای فهم هرچه بهتر و بیشتر شعر فروغ باید به زندگی خصوصی او نزدیک شد. چراکه شعر فروغ شعری است درباره زندگی شخصی او و به این ترتیب هرچه بیشتر از زندگی شخصی او بدانیم، می‌توانیم شعر او را هم بهتر بفهمیم. البته هیلمن جزئی‌نگر نیست و بافت اجتماعی‌ای را که فروغ در آن زندگی می‌کرده را هم در نظر دارد. او بر تاریخ معاصر ایران تسلط دارد و ربط بعضی از حرف‌ها و کنش‌های فروغ را به تاریخ دوره او تحلیل می‌کند. هیلمن برای نوشتن این کتاب تنها به منابع چاپی اکتفا نکرده و با چهره‌های شاخصی چون ابراهیم گلستان، شاهرخ مسکوب، غلامحسین ساعدی و … نیز درباره فروغ مصاحبه کرده است. هیلمن ممکن است در بعضی از نقاط کتاب اطلاعاتی از رندگی فروغ و یا اطرافیان او بدهد که چندان اهمیت نداشته باشند، اما به نظر می‌آید رویکرد کلی او، یعنی تحلیل شعر فروغ بر مبنای زندگی او، رویکردی درست و کارا است. هیلمن سعی می‌کند با ارائه جزئیانی از زندگی عاطفی و خصوصی فروغ، جز به جز شعر او را تحلیل کند و نشان دهد تصمیمی که در خوانش آثار فروغ اتخاذ کرده تا چه اندازه تصمیم درست و به‌جایی بوده است. منابعی که هیلمن از آن‌ها استفاده کرده، منابعی بسیار مناسب و قابل اطمینان هستند و به هرکسی که علاقه‌مند است تا بیشتر درباره زندگی فروغ فرخزاد بداند، توصیه می‌شود منابع این کتاب را بررسی کند.
با خواندن مصاحبه‌ها و تحلیل‌های موجود در کتاب هرچه بیشتر به این نتیجه می‌رسیم که شعر فروغ شعری فردگرایانه است. همان‌طور که خود فروغ هم زنی بود که به فردیت اهمیت می‌داد و می‌خواست بدون انتساب به مردی دیگر ـ خواه آن مرد شوهر باشد یا پدر یا پسر و … ـ شناخته شود. این تصمیم مبنی بر فردگرایی برای باعث شد او با چالش‌های زیادی در زندگی دست‌وپنچه نرم کند. فروغ به معنای کلمه آزاد و مدرن بود و می‌خواست با خروج از زیر سایه مردانگی غالب و مسلط، تصویری یکه و تنها از خود ترسیم کند: تصویر زنی تنها.
۴. فروغ فرخزاد (شعر زمان ما ۴)
- سال انتشار: ۱۳۹۸
- نویسنده: محمد حقوقی
شعر زمان ما مجموعه‌ای است که توسط نشر نگاه منتشر شده است. هر کدام از کتاب‌های این مجموعه به زندگی و شعر یک شاعر معاصر نام‌آور پرداخته است. محمد حقوقی در این کتاب به زندگی و شعر فروغ فرخزاد می‌پردازد. می‌توان گفت که این کتاب بسیار بیشتر از کتاب‌های پیشین به شعر فروغ اختصاص دارد. حقوقی چندان به ابعاد زندگی خصوصی فرخزاد نمی‌پردازد و نمی‌خواهد چیزی را واکاوی کند. او ابتدا یک مقدمه طولانی درباره فروغ می‌گوید و سعی می‌کند مسیری که فروغ در شعر طی کرده را بررسی کند. در این مقدمه حقوقی به جزئیات، موتیف‌ها و تکرارها، جهان‌بینی، اثرپذیری، ساختار شعر، وزن، و جنبه‌های منحصربه‌فرد شعر فروغ می‌پردازد و سعی می‌کند طوری صحبت کند تا خواننده نه‌چندان آشنا با ادبیات نیز کلیتی درباره شعر فروغ را متوجه شود. در بخش دوم اشعار برگزیده فروغ درج شده‌اند. اشعاری چون «تولدی دیگر»، «عروسک کوکی»، «غروبی ابدی»، «ایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد»، «پنجره»، «دلم براى باغچه مى‌سوزد»، «کسى که مثل هیچکس نیست»، «تنها صداست که مى‌ماند»، «پرنده مردنى است» و … . فصل آخر نیز گزیده مقالاتی است که درباره فروغ فرخزاد نوشته شده‌اند. به صورت کلی تحلیل و نقد اشعار فروغ کمتر در این کتاب به چشم می‌خورد که در مقایسه با دیگر جلدهای مجموعه «شعر زمان ما» تعجب‌برانگیز است. زنده‌یاد محمد حقوقی مجموعه «شعر زمان ما» را درباره شاعران دیگری چون احمد شاملو، سهراب سپهری، مهدی اخوان ثالث و نیما یوشیج نیز چاپ کرده است و می‌توان گفت این مجموعه تلاشی بوده درجهت شناساندن شاعران معاصر فارسی‌زبان به مخاطبان عمومی. پیشنهاد می‌کنیم دیگر جلدهای این مجموعه را نیز مطالعه کتید.
۵. پریشاندخت شعر (زندگی و شعر فروغ فرخزاد)
- سال انتشار: ۱۳۹۳
- نویسنده: محمود مشرف آزاد تهرانی
«پریشاندخت شعر آدمی‌زادان» عبارتی است که در مرثیه اخوان ثالث برای مرگ فروغ استفاده شده است. اگر بخواهید کتابی درباره فروغ فرخزاد بخوانید که نویسنده آن آشنایی نزدیکی با فروغ داشته و با او در رفت‌وآمد بوده است، پیشنهاد می‌کنیم «پریشاندخت شعر (زندگی و شعر فروغ فرخزاد)» را مطالعه کنید. محمود مشرف آزاد تهرانی شناخته‌شده به نام هنری م. آزاد از شاعران معاصر فارسی‌زبان بود. او شعر و قصه‌های زیادی برای کودکان و نوجوانان تالیف کرده است. او از دوستان نزدیک فروغ بود و به همین دلیل نوشتن کتابی درباره این شاعر توسط م. آزاد، طبیعی و ضروری به نظر می‌رسد. کتاب با زندگی‌نامه فروغ آغاز می‌شود. این‌که دوران کودکی او چگونه گذشت و چطور پدرش بر زندگی او تاثیر گذاشت. این بخش کوتاه است و پس از آن نویسنده سال‌شماری از فعالیت‌های فرهنگی فروغ ارائه می‌دهد. در بخش بعدی نویسنده سیر تحول فکری فروغ در شعر را مورد بررسی قرار می‌دهد. یکی از نکات مثبت «پریشاندخت شعر (زندگی و شعر فروغ فرخزاد)» این است که نویسنده تمامی دفترهای شعری فروغ را مدنظر قرار داده و درباره هرکدام از این دفترها صحبت می‌کند. او با تسلط مثال‌زدنی‌ای که به شعر فروغ دارد، کاملا می‌داند که چه می‌گوید و چطور باید نقاط مشترک شعر فروغ را به هم وصل کند. از دیگر بخش‌های مهم کتاب دو مصاحبه‌ای است که با فروغ صورت گرفته و یکی از این مصاحبه‌ها را خود م. آزاد انجام داده است.
در این دو مصاحبه بدون هیچ واسطه‌ای و از زبان خود فروغ می‌شنویم که نظرش درباره شعر خود چیست و به صورت کلی نظریات او در باب شعر را می‌شنویم. خواندن این مصاحبه‌ها برای هر علاقه‌مند به جریان شعر فارسی ضروری است. پس از اتمام بخش شعر، م. آزاد به کارنامه سینمایی فروغ فرخزاد هم می‌پردازد و همکاری او با ابراهیم گلستان، مستند «خانه سیاه است» و … بررسی می‌شود. در این بخش مقالات مهمی از چهره‌های برجسته چاپ شده که به اظهار نظر درباره فروغ و شعر و سینمای او پرداخته‌اند. کتاب «پریشاندخت شعر (زندگی و شعر فروغ فرخزاد)» یکی از بهترین و جامع‌ترین کتاب‌ها درباره زندگی فروغ فرخزاد است و منابع بسیاری در آن مورد استفاده قرار گرفته‌اند. بنابراین ضروری است تا هرکسی که به شعر و زندگی فروغ علاقه‌مند است، به مطالعه این کتاب بپردازد.
۶. آیه‌های آه
- سال انتشار: ۱۳۹۵
- نویسنده: ناصر صفاریان
«آیه‌های آه» رویکرد متفاوتی نسبت به سایر کتاب‌هایی که درباره فروغ نوشته شده‌اند دارد و کتاب بر اساس مصاحبه با اشخاصی سرشناس است. صفاریان در این کتاب با احمدرضا احمدی، هوشنگ گلشیری، محمدعلی سپانلو، کاوه گلستان و خانواده فروغ مصاحبه می‌کند و نظر این افراد را درباره شخصیت و شعر فروغ جویا می‌شود. البته صفاریان سعی می‌کند به هیچ وجه درباره زندگی خصوصی و عاطفی فروغ سوال نپرسد و این وجه از زندگی او را مسکوت می‌گذارد. این کار درجهت رویکرد خاص صفاریان انجام می‌شود. او می‌خواهد زندگی فروغ را بدون توجه به حواشی آن بررسی کند و از او چهره یک هنرمند جدی را بسازد. دیدگاهی که در تضاد با دیدگاه شخصی مثل هیلمن است و فکر می‌کند زندگی خصوصی فروغ هیچ ربطی به چهره او در ادبیات فارسی ندارد. صفاریان این مصاحبه‌ها را برای هدفی فراتر از کتاب انجام داده و می‌خواسته از آن‌ها برای ساختن یک مستند سه‌گانه (جام جان، اوج موج، سرد سبز) استفاده کند. توصیه می‌کنیم که «آیه‌های آه» را به تنهایی نخوانید و فیلم را هم در کنارش ببینید. یکی از نقاط قوت کتاب تصویری است که مصاحبه‌شوندگان از فروغ ترسیم می‌کنند.
خانواده فروغ از جمله‌هایی چون: «خیلی شیطانی می‌کرد»، «فروغ خیلی شیطان بود و هیچ قانونی را رعایت نمی‌کرد»، «در مقابل زور می‌ایستاد»، «زیر بار حرفی که قبول نداشت نمی‌رفت»، «فروغ تا آخر ایستاد و از هنرش دست نکشید!» و … در وصف فروغ می‌گویند که باعث می‌شود تصویر متفاوتی از این شاعر در ذهن خواننده نقش ببندد؛ تصویر زنی سرکش که برخلاف تمایل پدرش شعر عاشقانه می‌گوید و آزاد است و زیر بار حرف کسی نمی‌رود. تصویر زنی که وقتی رابطه عاشقانه نامتعارف دارد، چندان توجهی به حرف روزنامه‌ها و اطرافیان ندارد و دنبال این نیست که دیگران تاییدش کنند. «آیه‌های آه» در کنار فیلم مستندی که صفاریان درباره فروغ ساخته، قطعا یکی از بهترین کتاب‌ها درباره فروغ فرخزاد است که به شناخت بیشتر این شاعر کمک می‌کند.
۷. فروغ فرخزاد و سینما
- سال انتشار: ۱۳۹۶
- نویسنده: عباس بهارلو
اگر به سابقه سینمایی فروغ علاقه‌مند هستید و یا دوست دارید تحلیلی درباره فیلم «خانه سیاه است» بخوانید، «فروغ فرخزاد و سینما» انتخاب بسیار خوبی خواهد بود. این کتاب اثری است به زبان ساده که سعی دارد بدون هیچ گونه پیچیدگی سینمای فروغ را توضیح دهد. بهارلو قصد دارد تا فعالیت‌های این شاعر را در سازمان فیلم گلستان بررسی کند و معروف‌ترین فیلم فروغ، یعنی «خانه سیاه است» را تحلیل نماید. حاصل حضور فروغ در کنار گلستان تدوین چند فیلم مستند، و بازی در تعدادی از فیلم‌های ابراهیم گلستان بود. متاسفانه عمر کوتاه فروغ اجازه نداد تا شاهکارهای بیشتری در سینما و ادبیات توسط این هنرمند خلق شود. بهارلو به ورود فرخزاد به سازمان فیلم گلستان به‌عنوان یک دگرگونی بزرگ می‌نگرد که سبب تغییر جهان‌بینی فروغ شد و مسیر او را برای همیشه متحول کرد. «فروغ فرخزاد و سینما» از بهترین کتاب‌ها درباره فروغ فرخزاد و کارنامه سینمایی اوست.
۸. جادوی جاودانگی
- سال انتشار: ۱۳۹۴
- نویسنده: بهروز جلالی پندری
یکی از مهم‌ترین بخش‌های این کتاب و نقطه قوتش که آن را تبدیل به یکی از بهترین کتاب‌هایی که درباره فروغ فرخزاد نوشته شده، می‌کند بخشی است که به خاطرات اروپای فروغ اختصاص دارد. فروغ طی چند مرحله و بیشتر هم از طرف سازمان گلستان به اروپا فرستاده شد تا کارهای سینمایی‌ای چون تدوین‌گری بیاموزد. خاطره‌نویسی‌های فروغ جزو میراث نادیده‌گرفته‌شده اوست و خواندن این نوشته‌ها می‌تواند برای شناخت بیشتر شخصیت او یاری‌کننده باشد. جلالی در «جادوی جاودانگی» بیشتر در پی این بوده که نثر فروغ را مورد بررسی قرار دهد و برای این کار از نامهها، نوشته‌ها و خاطرات او استفاده کرده است. جلالی معتقد است نثر پرواضح‌تر از شعر است و به همین دلیل از طریق اثر منثور راحت‌تر می‌توان به افکار هنرمند پی برد. جلالی همین‌طور از نظر سایر افراد برجسته درباره فروغ نیز استفاده می‌کند تا دید واضح‌تری از شخصیت این شاعر به خواننده بدهد. با خواندن «جادوی جاودانگی» می‌توانیم بفهمیم که چرا فروغ توانسته تا امروز چهره‌ای شاخص و برجسته باقی بماند و چطور در همان زمان پیشرو بوده و افکار نوینی داشته است.
۹. زندگی‌نامه‌ی ادبی فروغ فرخزاد (همراه با نامه‌های چاپ‌نشده)
- سال انتشار: ۱۳۹۵
- نویسنده: فرزانه میلانی
فرزانه میلانی استاد ادبیات فارسی و مطالعات زنان در دانشگاه ویرجینیا است که سوابق درخشانی دارد و چهره‌ای نام‌آشناست. وقتی میلانی خبر داد که پس از چندین سال کار تحقیقی، می‌خواهد اثری درباره فروغ منتشر کند، از همان ابتدا مخاطبان زیادی منتظر چاپ کتاب او بودند. کتاب میلانی از اول هم به خاطر نامه‌هایی که در آن درج شده بود، سروصدای زیادی به پا کرد. البته این سروصداها بی‌جا نبود و میلانی واقعا سال‌ها صرف نوشتن این کتاب کرده بود. بعد از انتشار این کتاب، نامه‌های شخصی فروغ و ابراهیم گلستان و محتوای عاشقانه آن‌ها، تا مدت زیادی ورد زبان افراد در شبکه‌های اجتماعی بود و مورد استقبال زیادی قرار گرفت. اما از طرف دیگر، جزئیات زندگی فروغ در عمارت گلستان، هم‌راهی او با گلستان و همسرش فخری در سفرهایشان و … نیز بسیار مورد توجه قرار گرفت. درواقع گلستان در یک رابطه باز و چندعشقی قرار داشت، اما فروغ و فخری در یک رابطه انحصاری با او بودند. به هرحال این رابطه همیشه انتقادها و نظرات زیادی در همه طرف‌ها را به دنبال داشته و کتاب میلانی هم تنها موردی نیست که به جنجال‌های پیرامون این رابطه پرداخته است. بسیاری مقدمه فرزانه میلانی از زندگی و شعر فروغ را چندان خواندنی نمی‌دانند و معتقدند که این مقدمه درواقع تکرار مکرراتی است که قبلا گفته شده است. همان‌طور که گفتیم، نقطه قوت کتاب نامهها و مصاحبه‌هاست. البته نامه ها متن ادبی ندارند و از نثر پیچیده و عجیبی استفاده نشده است. فروغ با رعایت اصل سادگی و صداقت این نامهها را به نگارش درآورده و تنها سعی کرده چیزی که واقعا حس می‌کند را برای گلستان بیان کند. برای مثال در نامهای می‌گوید:
«دوستت دارم. خدا می‌داند که چه‌قدر دوستت دارم. آن قدر به تو بسته‌ام و از تو هستم که انگار اصلا در تن تو به دنیا آمده‌ام و در رگ‌های تو زندگی کرده‌ام و از دست‌های تو سرازیر شده‌ام و شکل گرفته‌ام و از صبح تا شب در دایره‌ای که مرکزش یادها و خاطرات توست دارم دور می زنم. دور می‌زنم و هیچ چیز راحتم نمی‌کند. نه دریا، نه آفتاب، نه درخت‌ها، نه آدم‌ها، نه فیلم‌ها، نه لباس‌هایی که تازه خریده‌ام. نمی‌دانم چه کار کنم. بروم و سرم را به درخت‌ها بکوبم، داد بزنم، گریه کنم، نمی دانم. فقط می‌خواهمت.»
همان‌طور که می‌بینیم فروغ سعی دارد به مخاطبش بفهماند دقیقا چه حسی دارد و عمق شیفتگی خود را نشان دهد. احتمالا بعد از خواندن این کتاب، درک عمیق‌تری از اشعار فروغ به دست آورید. از خلال جملات فروغ و زندگی روزمره‌اش می‌توان سایه مردسالاری و چگونگی فضای اجتماعی آن دوران را به‌خوبی دید و درک کرد. از این طریق می‌توانیم متوجه شویم که چه اتفاقات و بافت اجتماعی‌ای بر فروغ و شعرش تاثیرگذار بوده و مسائل پیرامونی چگونه به جهان‌بینی او شکل داده است. در «زندگی‌نامه‌ی ادبی فروغ فرخزاد (همراه با نامه‌های چاپ‌نشده)» می‌بینیم که تصمیم فروغ برای آزاد زیستن و طغیان‌گری چگونه در جاهای مختلف زندگی برای او موانعی تراشیده و پیامدهایی را ایجاد کرده است. با خواندن نامهها شاهد شخصیت روبه‌رشد فروغ و سیر جهان‌بینی او هستیم و چنین اتفاقی در کمتر کتابی می‌افتد. بسیار ارزشمند است که بتوان نظاره‌گر روند رشد یک هنرمند باشیم و ببینیم چه چیزهایی او را ساخته است. «زندگی‌نامه‌ی ادبی فروغ فرخزاد (همراه با نامه‌های چاپ‌نشده)» از بهترین کتاب‌ها درباره فروغ فرخزاد و ابعاد گوناگون شخصیت اوست.
۱۰. شناخت‌نامه‌ی فروغ فرخزاد
- سال انتشار: ۱۳۸۴
- نویسنده: شهناز مرادی کوچی
شهناز مرادی همان‌طور که در عنوان کتاب بیان کرده، به دنبال این بوده تا ابزار شناخت جامعی برای شخصیت فروغ فرخزاد فراهم کند. «شناخت‌نامه فروغ فرخزاد» مجموعه‌ای گزیده از چیزهایی است که از فروغ باقی مانده است. از نقاشی‌ها و داستان‌های کوتاه گرفته تا خاطرات، نامهها، دست‌خط‌ها، عکس‌ها، گزارش‌ها و … . این نکته که این کتاب متن کامل سفرنامه اروپای فروغ را در خود دارد، باعث می‌شود که «شناخت‌نامه فروغ فرخزاد» اثر درخوری محسوب شود! البته کتاب فقط به مستندات باقی‌مانده از فروغ نمی‌پردازد و شعرهایی که توسط دیگران در وصف او سروده شده یا مقالاتی که توسط چهره‌های شاخصی چون اخوان و … درباره فروغ نگاشته شده است نیز در این کتاب درج گشته‌اند. اگر فکر می‌کنید علاقه‌مندید تا به صورت مستند و با چیزهای باقی‌مانده از این شاعر، با شخصیت او آشنا شوید، اثر شهناز مرادی کوچی از بهترین کتاب‌ها درباره فروغ فرخزاد است و می‌توانید با مراجعه به آن به این هدف دست یابید.
منبع: دیجی‌کالا مگ
