بهترین فیلم‌های عربی تاریخ سینما که باید تماشا کنید
فیلم‌های عربی در دو سه دهه‌ی اخیر پیشرفت چشمگیری در صحنه‌ی بین‌المللی داشته‌اند و اقبال جشنواره‌ها به آن‌ها روز به روز بیشتر شده است. اما بخشی از این توجه قطعا به افزایش تعداد فیلم‌های عربی در نتیجه‌ی عوض شدن زمانه و آسان شدن پروسه‌ی فیلم‌سازی با پیشرفت دوربین‌ها و دیگر امکانات مورد نیاز چنین کاری بازمی‌گردد. این شرایط تازه باعث شده که هنر فیلم‌سازی از اختیار چند استودیوی محدود خارج شود و هر جوان با انگیزه‌ای، اگر اراده‌ی کافی داشته باشد و توانش را به کار گیرد، بتواند فیلم مورد نظرش را بسازد. این به آن معنا است که فیلم‌های عربی تاریخی دور و دراز دارند و سینمای عرب فقط در طول این سه دهه شکل نگرفته است. برای درک بهتر این روزگار، بهترین فیلم‌های عربی تاریخ سینما را بررسی کرده‌ایم.
- بهترین فیلم‌های چینی تاریخ سینما که باید ببینید؛ از بدترین به بهترین
- بهترین فیلم‌های ژاپنی تاریخ سینما که باید ببینید
همین که قرار شد لیستی از بهترین فیلم‌های عربی تاریخ جمع‌آوری شود، سینمای کشور مصر مقتدرانه خودش را به رخ کشید تا سینمای دیگر کشورها کمتر به چشم آیند. گسترش سینما در آن کشور به نیمه‌ی اول قرن گذشته بازمی‌گردد و فیلم‌سازان بزرگی مانند یوسف شاهین و شادی عبدالسلام در آن فیلم ساخته‌اند که برخی اولی را بزرگترین فیلم‌ساز عرب تاریخ سینما می‌دانند و آثارش گاهی در این جا و آن جا مورد بازبینی قرار می‌گیرد. از سوی دیگر فیلم‌سازان بقیه‌ی کشورهای عربی مانند اردن، فلسطین، لبنان، الجزایر و غیره هم بیکار نبودند و فیلم‌های خود را ساختند، اما هیچ‌گاه این کشورها سینمایی در قواره‌های مصر نداشتند.
در لیست بهترین فیلم‌های عربی تاریخ، سعی شده که تا حد امکان تنوع در همه‌ی زمینه‌ها رعایت شود. به این معنا که هم فیلم عربی جنگی در لیست وجود داشته باشد، هم یک فیلم عربی غمگین، هم فیلم عربی عاشقانه، هم آثاری اجتماعی و غیره. از سوی دیگر سعی شده که در کشورهای صاحب صنعت سینما هم این تنوع دیده شود اما سینمای مصر چنان جایگاه رفیعی دارد و چنان سایه‌ی خود را بر کلیت سینمای عرب گسترانیده که نمی‌شد لیستی از بهترین فیلم‌های عربی تهیه کرد که نیمی از آن مصری نباشد.
از سوی دیگر سعی شده که بین فیلم‌های عربی قدیمی‌تر و فیلم‌های جدید توزانی برقرار شود. اگر فیلم‌هایی چون «رسالت» و «ایستگاه قاهره» را کنار بگذاریم که از بین فیلم‌های عربی قدیمی آثاری شناخته‌شده‌تر هستند و در دنیا آن‌ها را بنا به دلایل مختلف می‌شناسند، بقیه‌ی فیلم‌ها توانسته‌اند که به جشنواره‌های بزرگ اروپایی راه پیدا کنند و در آن جا به جهانیان معرفی شوند و نامی برای خود دست و پا کنند. پس برای تهیه لیست بهترین فیلم‌های عربی تاریخ، هیچ چاره‌ای نیست جز سر زدن به جشنواره‌ها و بررسی آثار نمایش درآمده در آن جا. ضمن این که به سختی می‌توان برای بسیاری از فیلم‌های قدیمی اما سرشناس زیرنویسی فارسی پیدا کرد یا به فیلم‌های عربی دوبله فارسی برخورد.
در نهایت این که نگارنده در حین آماده‌سازی فهرست بهترین فیلم‌های عربی تاریخ سینما با یک شگفتی بزرگ روبه‌رو شد و آن هم تماشای فیلم «ایستگاه قطار» یوسف شاهین بود که در کشور مصر با نام «در آهنی» شناخته می‌شود. این اثر مهجور به راحتی می‌تواند برای خود در کنار آثار برتر دهه‌ی ۱۹۵۰ جایی دست و پا کند اما متاسفانه کمتر دیده شده و کمتر به آن پرداخته‌اند. مطمئنا اگر محصول جای دیگری بود، چنین نادیده گرفته نمی‌شد. ضمن این که «ایستگاه قطار» نشان می‌دهد که پتانسیل کسی چون یوسف شاهین در فیلم‌سازی تا کجا است و چرا دو فیلمش در صدر لیست بهترین فیلم‌های عربی تاریخ قرار دارند.
۱۰. فیلم آبی (The Blue Elephant)
- کارگردان: مروان حامد
- بازیگران: کریم عبدالعزیز، نلی کریم و خالد الساوی
- محصول: ۲۰۱۴، مصر
- امتیاز سایت IMDb به فیلم: ۸ از ۱۰
- امتیاز فیلم در سایت راتن تومیتوز: ۷۹٪
این که ناگهان در لیست بهترین فیلم‌های عربی تاریخ سینما با اثری روبه‌رو شوید که انگار از دل سینمای پست مدرن خارج شده و المان‌هایی از سوررئالیسم را در دل خود جای داده، قطعا شما را شگفت زده خواهد کرد. تصور می‌کنم که اگر فیلم عربی غمگین «فیل آبی» محصول یک کشور اروپایی یا هالیوود یا حتی سینمای مستقل کشورهای غربی بود کلی برای خودش ارزش و اعتبار به دست می‌آورد و مروان حامد به عنوان فیلم‌ساز اثر هم کلی تحویل گرفته می‌شد. اما خب با وجود همه‌ی قابلیت‌هایش، «فیل آبی» مهجور مانده و نتوانسته که آن چنان باید در سطح جهانی دیده شود. گرچه یکی از پرفروش‌ترین فیلم‌های تاریخ سینمای مصر است و در آن کشور از سمت سینمادوستان حسابی قدر دیده است.
مروان حامد فیلمش را از کتابی به همین نام به قلم احمد مراد اقتباس کرد، پایانش را تغییر دارد، کمی به حال و هوای رازآلودش افزود، ترسناک‌ترش کرد و با حذف هر آن چه که به فیلم ضربه می‌زد و بیشتر مناسب ادبیات بود، اثر معرکه‌ای خلق کرد که یکی از بهترین فیلم‌های عربی یکی دو دهه‌ی اخیر است. از سوی دیگر حال و هوای ترسناک اثر برای من و شما هم تا حدود بسیاری قابل درک است و از آن حال و هوای ترسناک‌های آمریکایی فاصله دارد.
در عین حال نمی‌توان تاثیرپذیری مروان حامد از سینماگران و ترسناک‌سازان آمریکایی را نادیده گرفت. کمتر پیش می‌آید که فیلم‌های عربی مانند آثا کره‌ای یا ژاپنی یا هالیوودی به سمت ژانرهای سینمایی مرسوم گرایش داشته باشند. اما مروان حامد تصمیم گرفته اثری استاندارد در حوزه‌ی ژانر خلق کند و انصافا هم که در کارش موفق بوده است. فیلم عربی «فیل آبی» جایی میان جنایی‌هایی روانشناسانه و ترسناک‌های روانشناختی قرار می‌گیرد اما آن چه که در نهایت مخاطب را تا انتها با خود می‌کشد، حال و هوای معمایی و پر رمز و راز است. ضمن این که فضاسازی مروان حامد، آن هم در یک بیمارستان روانی حسابی مخاطب را غافلگیر می‌کند.
این ادغام لحن‌ها و المان‌های ژانرهای مختلف باعث شده که «فیل آبی» در لیست بهترین فیلم‌های عربی تاریخ جای خوبی برای خود دست و پا کند. از سوی دیگر می‌شد فیلم‌های دیگری هم در این لیست گذاشت؛ آثاری که عموما از سوی کشورهای عربی به جشنواره‌های معتبر اروپایی ارائه می‌شوند و همگی تقریبا لحن و حال و هوای مشترکی دارند و چندتایی از آن‌ها هم در لیست حاضر هستند. اما انصاف نبود که لیستی از بهترین فیلم‌های عربی تهیه شود و نماینده‌ای از بخش صنعتی‌تر سینمای این کشورها در آن وجود نداشته باشد. در نهایت این که فیلم «فیل آبی» آن قدر موفق بود که قسمت دومی هم از آن ساخته شد اما نتوانست موفقیت این یکی را تکرار کند.
«دکتر یحیی راشد روانشناسی است که به مدت پنج سال از کار خود در یک موسسه‌ی بیمارهای روانی کناره‌گیری کرده است. او پس از مرگ همسر و دخترش دیگر میلی به ادامه‌ی زندگی نداشته و حتی مدتی تصمیم به خودکشی گرفته بود. حال پنج سال از آن روزگار گذشته و او به خاطر اخطارهای مکرر باید به محل کارش بازگردد. اما از آن جایی که در طول این پنج سال از اعتیاد به مواد مخدر رنج می‌برده، حال و وضع مناسبی برای نگهداری و مراقبت از بیمارانش را ندارد. در این بین بیمارستان هم تصمیم می‌گیرد او را به بخشی منتقل کند که بیمارانش خلافکاران روانی هستند …»
۹. مومیایی (The Night Of The Counting The Years)
- کارگردان: شادی عبدالسلام
- بازیگران: احمد حجازی، نادیا لطفی
- محصول: ۱۹۶۹، مصر
- امتیاز سایت IMDb به فیلم: ۷.۷ از ۱۰
- امتیاز فیلم در سایت راتن تومیتوز: ۹۴٪
فیلم «مومیایی» که در سطح جهانی با نام «شب حساب کردن سال‌ها» شناخته می‌شود یکی از بهترین فیلم‌های عربی قدیمی است که شادی عبدالسلام آن را کارگردانی کرده است. شادی عبدالسلام فقط همین فیلم بلند داستانی را ساخته اما با همین یکی هم نام خود را برای همیشه در تاریخ سینمای مصر ماندگار کرده است. نکته این که این فیلم از سمت سینمای مصر برای شرکت در بخش بهترین فیلم‌های خارجی زبان اسکار انتخاب شد اما در نهایت نتوانست به لیست نهایی نامزها راه پیدا کند. این در حالی است که در یک نظرسنجی در کشور مصر توانست جایگاه سوم بهترین فیلم‌های تاریخ سینمای آن کشور را از آن خود کند. پس نباید از حضورش در لیست بهترین فیلم‌های عربی تاریخ سینما تعجب کرد.
فیلم عربی «مومیایی» تحت تاثیر جنبش نئورئالیستی سینمای ایتالیا و هم‌چنین فیلم‌های نئورئالیستی یوسف شاهین چون «زمین» که در همین فهرست حضور دارد، ساخته شده است. البته خود این اثر بعدها منبع الهام فیلم‌سازان دیگر قرار گرفت و فیلم‌های درخشان دیگری چون «پرستو» (The Sparrow) به کارگردانی خود یوسف شاهین به سال ۱۹۷۲ یا فیلم «ابله‌ها» (The Dupes) ساخته‌ی توفیق صالح در سال ۱۹۷۳ شد.
نکته‌ی جالب این که روبرتو روسلینی بزرگ، از بنیان‌گذاران مکتب سینمایی نئورئالیسم و یکی از بهترین فیلم‌سازان تاریخ سینما تهیه کنندگی فیلم را بر عهده دارد. او بود که پس از آشنایی با شادی عبدالسلام تشویقش کرد تا فیلمش را بسازد و قصه‌ی مورد نظرش را بگوید و خودش هم در نقش حامی حاضر شد تا فیلم به نتیجه برسد. «شب حساب کردن سال‌ها» یا «مومیایی» از یک منظر دیگر هم مهم است که آن را شایسته‌ی حضور در لیست بهترین فیلم‌های عربی تاریخ می‌کند؛ این فیلم از اولین آثاری است که به جستجوی تاریخ گمشده‌ی کشور مصر می‌پردازد و تفاوت میان سنت‌ها و مدرنیته‌ی رو به گسترش را در مرکز قابش قرار می‌دهد.
بدون شک کارگردان بیش از هر چیزی دغدغه‌ی تاریخ فراموش شده‌ی کشورش را دارد. او بی توجهی به آن را سوژه‌ی اصلی فیلمش قرار داده و به شکلی واقع‌گرایانه به سمت نمایش این تاریخ رفته است. به همین دلیل هم بعد از ساخته شدن این فیلم کلا به سمت سینمای مستند گرایش پیدا کرد و فیلم‌های کوتاهی هم با همین مضمون مشترک ساخت و از گذشته‌ی کشور مصر گفت. از این منظر با فیلم‌ساز روشنفکری طرف هستیم که راه خود را می‌رود و به همین دلیل هم در زمان ساخته شدن فیلم‌هایش چندان در کشورش قدر نمی‌بیند و بیشتر در خارج از مصر تحویل گرفته می‌شود. اما رفته رفته و با گذشت زمان جایگاه خود را پیدا می‌کند تا آن جا که امروزه به عنوان یکی از بزرگترین فیلم‌سازان تاریخ مصر از او یاد می‌شود.
از سوی دیگر ترکیب واقع‌گرایی با حال و هوای مستند و هم‌چنین ترکیب خوب قصه‌گویی با نمایش جلوه‌های تاریخی مصر باعث شده که فیلم «مومیایی» از نظر هنری در جایگاه رفیعی قرار گیرد و به همین دلیل هم شاید مخاطبی را که صرفا به دنبال سرگرمی است چندان خوش نیاید. اما اگر اهل فیلم‌های جدی‌تر باشید، قطعا «مومیایی» را یکی از بهترین فیلم‌های عربی تاریخ خواهید یافت. «مومیایی» بر اساس یک داستان واقعی است.
«در سال ۱۸۸۱، زمانی که کشور مصر هنوز بخشی از سرزمین عثمانی به حساب می‌آمد گروهی در قسمت شمالی این کشور از طریق دزدیدن وسایل مربوط به مقبره‌ی مومیایی‌ها و فروش آن‌ها در بازار سیاه روزگار می‌گذرانند. دو برادر پس از مرگ پدر خود به عنوان جانشین او انتخاب می‌شوند و نقش رهبری قبیله‌ی خود را به عهده می‌گیرند. در شب دفن پدر، عموی آن‌ها از رازی تاریک پرده برمی‌دارد و از این می‌گوید که قبیله‌ی آن‌ها سال‌ها است که از طریق دزدی از مقبره‌های باستانی روزگار می‌گذرانند. در این میان دو برادر از این موضوع شوکه می‌شوند و یکی از آن‌ها شروع به شکایت نزد خانواده می‌کند. اما ناگهان کسی کشته می‌شود و …»
۸. کفرناحوم (Capernaum)
- کارگردان: نادین لبکی
- بازیگران: زین الرافعی، پوردانوس شیفارو و کوئر الحداد
- محصول: ۲۰۱۸، لبنان
- امتیاز سایت IMDb به فیلم: ۸.۴ از ۱۰
- امتیاز فیلم در سایت راتن تومیتوز: ۹۰٪
نادین لبکی کار خود را به عنوان بازیگر و سازنده‌ی ویدیو کلیپ موسیقی در اوایل سال‌های قرن تازه در کشور لبنان آغاز کرد. در نهایت در سال ۲۰۰۷ فیلم «کارامل» (Caramel) را ساخت و به جشنواره‌ی سینمایی کن راه یافت و کارگردان شد. «کارامل» سکوی پرتاب او شد تا در دنیا شناخته شود و بتواند خود را به عنوان فیلم‌سازی صاحب سبک به جهانیان معرفی کند. در ضمن بیان آمیخته به احساسش از روزگار رفته بر کشورش باعث شد که بیش از پیش در چشم مخاطب عام هم دیده شود.
به دلیل همین نگاه آمیخته به احساس، در فیلم‌های او شخصیت‌هایی وجود دارند که می‌شود با گوشت و پوست و استخوان درکشان کرد و با آن‌ها همراه شد. افرادی که مشکلاتی دارند و باری سنگین را بر دوش خود حمل می‌کنند اما در عین حال عاشق زندگی هم هستند، در فیلم‌های او کم نیستند. بی شک بخشی از این نگاه ظریف غمخوارانه از زن بودن خالق این شخصیت‌ها سرچشمه می‌گیرد. نکته این که این فیلم‌ساز داستان‌هایش را حول شخصیت‌هایش می‌چیند و آدم‌های حاضر در قابش را بیش از هر چیز دیگری دوست دارد. تا آن جا که قصه‌گویی و روایتگری هم فرع بر آن‌ها قرار می‌گیرند. در چنین چارچوبی است که پرداخت درست شخصیت‌ها اهمیت پیدا می‌کند و اگر فقط یکی از آن‌ها درست از کار درنیاید، فیلم هم از دست خواهد رفت و تبدیل به اثری الکن خواهد شد. «کفرناحوم» تاکنون بهترین فیلم او و یکی از بهترین فیلم‌های عربی تاریخ سینما است. اگر اهل تماشای بهترین فیلم‌های عربی دوبله فارسی هم باشید و دنبال یکی از آن‌ها می‌گردید، دوبله‌ی خوبی ازاین اثر در دسترس است که می‌توانید به تماشایش بنشینید.
پروسه‌ی ساخته شدن فیلم «کفرناحوم» پروسه‌ی سختی بود. نادین لبکی و همسرش مجبور شدند خانه‌ی خود را دررهن بانک قرار دهند و امی بگیرند تا بتوانند سرمایه‌ی لازم برای ساخته شدن اثرشان را به دست آورند. البته موفقیت جهانی فیلم و راه یافتنش به فهرست نامزدهای بهترین فیلم‌های بین‌المللی اسکار و گلدن گلوب باعث شد که این زحمت‌ها بدون پاداش نماند و در نهایت نه تنها این فیلم به عنوان یکی از بهترین فیلم‌های عربی تاریخ سینما مطرح شود، بلکه به لحاظ مادی هم به سود قابل توجهی دست یابد. ضمن این که توانست جایزه‌ی بزرگ هیات داوران جشنواره کن را هم به دست آورد.
داستان فیلم «کفرناحوم» داستان دوری‌ها و فراق‌ها است. داستان آن هم به قدر کافی عجیب است؛ به شکل عجیبی پسری از خانواده‌ی خود شکایت می‌کند؛ چرا که آن‌ها را مسئول تمام بدبختی‌های خود می‌بیند. از سوی دیگر کارگردان دوربینش را برمی‌دارد و سری به خیابان‌های شهرش می‌زند تا از طریق نمایش زندگی شخصیت اصلی خود که پسرکی نوجوان است، به زیر پوست جامعه‌ی خود نفوذ کند. اما این موضوع با چنان احساسات عمیق انسانی آمیخته شده که نمی‌توان فیلم «کفرناحوم» را صرفا گزارشگر آن چه که در مقابلش قرار دارد، دانست. کارگردان دوست دارد در کنار نمایش همه‌ی این‌ها، احساسات مخاطب را هم حسابی درگیر کند و او را در کنار قهرمان داستانش قرار دهد. درست از کار درآمدن این موضوع، یکی از دلایلی است که باید «کفرناحوم» را به عنوان یکی از بهترین فیلم‌های عربی تاریخ سینما بپذیریم. ضمنا اگر دنبال یک فیلم عربی غمگین هم می‌گردید، این یکی می‌تواند حسابی شما را راضی کند.
«زین پسری ۱۲ ساله است که در خانواده‌ای پر جمعیت زندگی می‌کند. او پس از اتفاقاتی مجبور می‌شود که از خانه فرار کند و دیگر بازنگردد. در طول فرارش با یک خانواده‌ی مهاجر غیرقانونی آشنا می‌شود و در کنار آن‌ها زندگی می‌کند تا این که اعضای آن خانواده دستگیر می‌شوند. روزی زین از کسی می‌شنود که کشور سوئد جای خوبی برای مهاجران است. پس به خلاف رو می‌آورد تا بتواند پول مهاجرتش را جور کند اما در بازگشت به خانه متوجه می‌شود که خواهرش مرده است. او شوهر خواهرش را مقصر می‌داند و …»
۷. ذیب (Theeb)
- کارگردان: ناجی ابو نوار
- بازیگران: جاسر عید، جک فاکس
- محصول: ۲۰۱۵، امارات متحده عربی، قطر، اردن و بریتانیا
- امتیاز سایت IMDb به فیلم: ۷.۲ از ۱۰
- امتیاز فیلم در سایت راتن تومیتوز: ۹۷٪
شاید جنگ در پس زمینه‌ی فیلم «ذیب» قرار داشته باشد اما می‌توان آن را یک فیلم عربی جنگی دانست. «ذیب» داستان دو برادر است که در میانه‌ی جنگ‌های عثمانی و انگلستان در دوران جنگ جهانی اول با یک سرباز انگلیسی همراه می‌شوند تا او را به چاهی در دل صحرا برسانند. از سوی دیگر این فیلم اثری بین‌المللی در بین آثار عربی شناخته می‌شود؛ چرا که کشورهای متعددی در ساخته شدن آن دست داشته‌اند. در این میان «ذیب» به جشنواره‌ی ونیز هم راه یافت و در بخش افق‌ها درخشید و توانست جایزه‌ی بهترین کارگردانی آن بخش را از آن خود کند. اما شاید مهم‌ترین دستاورد «ذیب» نامزدی در شاخه‌ی اسکار بهترین فیلم بین‌المللی باشد که در سال ۲۰۱۵ به آن دست یافت و باعث شد که یک راست به لیست بهترین فیلم‌های عربی تاریخ سینما راه پیدا کند.
ناجی ابو نوار «ذیب» را تحت تاثیر آثار وسترن آمریکایی ساخته است. به وضوح می‌توان این تاثیرپذیری را در قاب‌هایش از صحرا و شخصیت‌ها دید. شخصیت‌ها در میان این برهوت خشک همچون همان دلاورانی هستند که سبک‌بال می‌تاختند تا به مقصد برسند و ماجرایی را شروع کنند. اما در این جا کارگردان بیشتر داستانش را همان صحرا تعریف می‌کند و به جای قهرمانانی ششلول بند که از هیچ چیز نمی‌ترسیدند، دو نوجوان را در مرکز قابش قرار می‌دهد. اما این به آن معنا نیست که این نوجوانان نمی‌توانند قهرمان داستان باشند، بلکه کاملا برعکس، آن‌ها مانند قهرمانانی ملی هستند که از هویت خود دفاع می‌کنند.
ناجی ابو نوار فیلم‌سازی اردنی/ انگلیسی است. اما این موضوع باعث نشده که نتواند با سرزمین مادری خود احساس نزدیکی کند. شاید در شیوه‌ی تعریف کردن داستان و روایتگری، اثری ساخته باشد که مورد پسند جشنواره‌های اروپایی است اما توانسته از پس نمایش شخصیت‌های اردنی داستانش به درستی برآید. از سوی دیگر در داستان او تعلیقی وجود دارد که قصه را با خود به جلو هل می‌دهد و کاری می‌کند که مخاطب نسبت به سرنوشت شخصیت‌ها کنجکاو شود. البته این تعلیق فقط نقطه عزیمت داستان است وگرنه در فیلم هیچ کس و هیچ چیز مهم‌تر از «ذیب» پیر بچه‌ی نوجوانی نیست که به تازگی یتیم شده و پدرش را از دست داده است. حرکت روی مرز باریک اهمیت دادن به این شخصیت و پرورش درست تعلیق جاری در قاب، مهم‌ترین دلیلی است که «ذیب» را شایسته‌ی حضور در لیست بهترین فیلم‌های عربی تاریخ می‌کند.
از سوی دیگر هر چه از عمر «ذیب» می‌گذرد بر شهرت آن افزوده می‌شود. انگار تاکنون غبار تاریخ بر آن ننشسته و بیش از پیش ارزشمندش کرده است. احتمالا در آینده بتوان جایگاه والاتری برای «ذیب» در بین بهترین فیلم‌های عربی تاریخ سینما در نظر گرفت.
«سال ۱۹۱۶ و در میانه‌ی جنگ اول جهانی. حسین و ذیب پسران نوجوان و صحرانشین یک شیخ محلی هستند که به تازگی پدر خود را از دست داده‌اند. آن‌ها از قبیله‌ای مشهور هستند که شیوه‌ی زندگی خاصی دارند. شبی مردی انگلیسی به نام ادوارد به کمپ آن‌ها وارد می‌شود. او یک سرباز انگلیسی است و کمی مشکوک به نظر می‌رسد. حسین به این سرباز انگیسی پیشنهاد می‌کند که او را تا چاهی در نزدیکی همراهی کند. پس او و ذیب به همراه مرد انگلیسی به راه می‌افتند، بی خبر از این که این مرد ماموریت دارد تا جایی را منفجر کند …»
۶. بیروت غربی (West Beirut)
- کارگردان: زیاد دویری
- بازیگران: رامی دویری، محمد شماس و رولا الامین
- محصول: ۱۹۹۸، لبنان
- امتیاز سایت IMDb به فیلم: ۷.۶ از ۱۰
- امتیاز فیلم در سایت راتن تومیتوز: ۹۴٪
زیاد دویری با همین فیلم «بیروت غربی» که هنوز هم بهترین فیلم کارنامه‌ی او است، برای خود نامی در عالم سینما دست و پا کرد و به شهرت رسید. زیاد دویری در کنار نادین لبکی از مطرح‌ترین فیلم‌سازان امروز کشور لبنان است و فیلم «توهین» (The Insult) او در سال ۲۰۱۸ توانست در بین نامزدهای بهترین فیلم بین‌المللی اسکار قرار بگیرد و برای سینمای کشورش افتخاری کسب کند. زیاد دویری عموما روی شکاف‌های موجود در کشورش دست می‌گذارد و آثاری درباره‌ی زخم‌های ناسوری می‌سازد که تن کشورش را می‌سازند. در سینمای او جنگ همواره حضور دارد، حتی اگر در پس زمینه باشد. در فیلم «بیروت غربی» که جنگ در جلوی قاب فیلم‌ساز قرار دارد. پس می‌توان «بیروت غربی» را یک فیلم عربی جنگی دانست.
از این جهت «بیروت غربی» شایستگی حضور در لیست بهترین فیلم‌های عربی تاریخ سینما را دارد که با وجود پرداختن به یک جنگ ویرانگر و نمایش دو تکه شدن کشور لبنان در دوران جنگ داخلی در دهه‌ی ۱۹۷۰، نوجوانی را در مرکز قابش قرار می‌دهد که هم عاشق سینما است و هم عاشق زندگی. در واقع فیلم «بیروت غربی» برگرفته از زندگی واقعی خودکارگردان اثر است که در دهه‌ی هفتاد میلادی با دوربین هشت میلی‌متری‌اش از همه جا در حال فیلمبرداری بود و این گونه هم به ثبت وقایع دور و برش مشغول می‌شد و هم میلش به سینما را سیراب می‌کرد.
علاوه بر این‌ها «بیروت غربی» درباره‌ی زندگی هم هست. نوجوانی با تمام انرژی خود در حال پیدا کردن راهی است که بتواند در دل یک جنگ خونین، راهی برای زیستن و کشف و شهود پیدا کند. پناه او دوربینش است و دوربین هم که به معنای سینما است. پس سینما برای شخصیت اصلی همچون وسیله‌ای است برای نفس کشیدن که بدون آن دوام نمی‌آورد. دیگر نقطه قوت فیلم، نمایش دلمشغولی‌های شخصیت اصلی در کنار جنگ داخلی است. در واقع فضاسازی درست کارگردان کاری کرده که دلمشغولی‌های شخصیت اصلی هم راستا با جنگ قرار گیرد و از برخورد و تضاد آن‌ها همان احساس میل به زندگی در مخاطب به وجود آید. همین ستایش زندگی، در کنار ستایش از سینما است که فیلم «بیروت غربی» را لایق قرار گرفتن در لیست بهترین فیلم‌های عربی تاریخ می‌کند.
اما فیلم برگ برنده‌ی دیگری هم دارد؛ این برگ برنده بازی رامی دویری در قالب نقش اصلی فیلم است. او به خوبی توانسته تلواسه‌های یک پسرک نوجوان در طول جنگ را از کار دربیاورد و در عین حال از پس نمایش عشق شخصیتش به سینما و زندگی برآید. در طول فیلم رابطه‌ی عاشقانه‌ای میان او و دخترکی معصوم هم وجود دارد که می‌تواند «بیروت غربی» را به یکی از بهترین فیلم‌های عاشقانه عربی هم تبدیل کند. از طرف دیگر در قسمت‌هایی از فیلم لحن کمدی مطوبوعی وجود دارد که طعم تلخ و گزنده‌ی اثر را تا حدود زیادی کم می‌کند. گرچه این امر در تناقض با فضای تلخ فیلم به نظر می‌رسد اما به مخاطب اجازه‌ی نفس کشیدن می‌دهد تا فیلم «بیروت غربی» شایستگی بیشتری برای قرار گرفتن در لیست بهترین فیلم‌های عربی تاریخ پیدا کند.
«بیروت غربی» از سمت کشور لبنان به عنوان نماینده‌ی این کشور به اسکار معرفی شد اما نتوانست به لیست نهایی نامزدها راه پیدا کند.
«سال ۱۹۷۵. طارق پسر نوجوان مسلمانی است که با دوربین ۸ میلیمتری خود از همه جا فیلم می‌گیرد و دوست دارد با دوستش یعنی عمر، فیلم بسازد. او روزی در مدرسه به جای خواندن سرودی به زبان فرانسه، مشغول به خواندن سرودی به زبان عربی می‌شود و محیط مدرسه را هم می‌زند. همین باعث می‌شود که از مدرسه اخراج شود. پس از اخراج از مدرسه شروع به فیلمبرداری از اطرافش می‌کند و از همه چیز فیلم می‌گیرد. اما ناگهان خود را در میانه‌ی جنگ داخلی می‌بیند؛ زمانی که شهرش به دو قسمت غربی و شرقی تقسیم می‌شود …»
۵. وقایع سال‌های آتش (Chronicle Of The Years Of Fire)
- کارگردان: محمد الخضر حمینه
- بازیگران: بورگو وویجیس، محمد الخضر حمینه
- محصول: ۱۹۷۵، الجزایر
- امتیاز سایت IMDb به فیلم: ۷.۴ از ۱۰
- امتیاز فیلم در سایت راتن تومیتوز: –
«وقایع سال‌های آتش» نه تنها یکی از بهترین فیلم‌های عربی تاریخ است، بلکه یکی از بهترین فیلم‌های حماسی است که می‌توانید تماشا کنید. آثار مختلفی درباره‌ی جنگ مردم الجزایر با فرانسویان در راه استقلال ساخته شده است. شاید معروف‌ترین آن‌ها هم فیلم «نبرد الجزیره» (The Battle Of Algiers) ساخته‌ی کارگردان سرشناس ایتالیایی یعنی جیلو پونته‌کورو باشد که به شیوه‌ای واقع‌گراینه به داستان تلاش مردم شهر الجزیره برای رسیدن به استقلال پرداخته است؛ چنان واقع‌گرایانه که گاهی اصلا مستند به نظر می‌رسد.
اما فیلم «وقایع سال‌های آتش» راهی کاملا وارونه طی می‌کند. در این جا شخصیتی الجزایری در مرکز قاب قرار دارد که در ابتدا برای کشور فرانسه در طول جنگ دوم جهانی می‌جنگد. اما همین شرکت در جنگ باعث می‌شود که او بیش از پیش به فکر استقلال کشورش باشد و بیشتر به این فکر کند که باید کشورش را از زیر سلطه‌ی فرانسویان و استعمار آن‌ها نجات دهد. در ادامه دو دهه از زندگی مردم الجزایر و تلاش آن‌ها برای استقلال به نمایش در می‌آید و سازندگان در این میان به اندازه‌ی کافی به همه‌ی جنبه‌های این مبارزه می‌پردازند. از جدل‌های سیاسی گرفته تا هر چیز دیگری که این مردم عرب زبان برای رسیدن به خواسته‌های خود انجام می‌دادند.
یکی از نقاط قوت اصلی فیلم فراموش نکردن شخصیت‌های انسانی خود در میانه‌ی یک مبارزه‌ی همه جانبه است. کارگردان می‌داند که این شخصیت‌های انسانی و مسیری که پشت سر می‌گذارند از هر چیز دیگری اهمیت بیشتری دارند. اصلا به همین دلیل است که «وقایع سال‌های آتش» در طول سال‌ها دوام آورده و تبدیل به یکی از بهترین فیلم‌های عربی تاریخ سینما شده است. این نکته از این منظر اهمیت دارد که بودجه‌ی فیلم، بودجه‌ی قابل ملاحظه‌ای است و ممکن بود که فیلم‌ساز را به این فکر بیندازد که فقط ابعاد اتفاقات را وسیع و عظیم نشان دهد و آدمیان قرار گرفته در مرکز قابش را فراموش کند. در واقع به جای نمایش تاثیر اتفاقات بر انسان‌ها، به خود رویدادها و نمیش پشت سر هم آن‌ها بپردازد و طوری سراغ آن‌ها برود که انگار مهم‌تر از شخصیت‌ها هستند.
اما از آن سو نمایش رویدادها هم چنان با استادی انجام شده که با وجود گذشت این همه سال از تولید فیلم «وقایع سال‌های آتش» هنوز هم دیدنی و قابل ستایش است (البته باید سال ساخت فیلم را در نظر گرفت) و این دلیل دیگری است که باید آن را بخشی از لیست بهترین فیلم‌های عربی تاریخ سینما در نظر گرفت. فیلم‌ساز به خوبی می‌داند که در حال ساختن یک فیلم حماسی درباره‌ی مردم کشورش است. پس باید تا می‌تواند ابعاد کارهای آن‌ها را عظیم نشان دهد. انجام این کار در کنار پرداخت درست شخصیت‌ها، عظمت مورد نظر فیلم‌ساز را به تماشاگر منتقل می‌کند. از سوی دیگر چیره دستی کارگردان در پرداختن به سکانس‌های حماسی خودش را خیلی زود به مخاطب نشان می‌دهد؛ انگار که با یک فیلم هالیوودی با تکنسین‌های ماهر آمریکایی طرف هستیم. این هم به دلیل دیگری تبدیل می‌شود تا «وقایع سال‌های آتش» خودش را به رخ بکشد و در فهرست بهترین فیلم‌های عربی تاریخ سینما جا بیاندازد.
فیلم «وقایع سال‌های آتش» برنده‌ی نخل طلای کن در سال ۱۹۷۵ شد و هم‌چنین از سوی کشور الجزایر به عنوان نماینده‌ی این کشور برای رقابت در شاخه‌ی اسکار بهترین فیلم خارجی زبان معرفی گردید اما در نهایت نتوانست به لیست نهایی نامزدها راه پیدا کند. این در حالی است که هنوز هم باید «وقایع سال‌های آتش» را یکی از تحسین شده‌ترین و بهترین فیلم‌های عربی تاریخ دانست.
«یک سرباز الجزایری برای کشور فرانسه در طول جنگ جهانی دوم می‌جنگد. در طول جنگ او متوجه می‌شود که فرانسوی‌ها ظلم زیادی به مردم کشورش می‌کنند. پس تصمیم می‌گیرد که کاری برای استقلال کشورش انجام دهد. پس از بازگشت به الجزایر این تصمیم خود را عملی می‌کند و از این پس دو دهه از زندگی او و مردم الجزایر به نمایش در می‌آید …»
۴. مداخله الهی (Divine Intervention)
- کارگردان: ایلیا سلیمان
- بازیگران: ایلیا سلیمان، مانال خادر، دیوید بل و میشل پیکولی
- محصول: ۲۰۰۲، مراکش، آلمان، فرانسه و فلسطین
- امتیاز سایت IMDb به فیلم: ۶.۶ از ۱۰
- امتیاز فیلم در سایت راتن تومیتوز: ۸۱٪
ایلیا سلیمان، کارگردان فلسطینی، یکی از ستایش شده‌ترین کارگردانان عربی تاریخ سینما است. این ستایش‌ها هم ستایش‌هایی بدون پشتوانه و بیخود نیست؛ چرا که او همواره فیلم‌های معرکه‌ای ساخته است. تا آن جا که می‌شد هر کدام از فیلم‌هایش را در لیستی این چنین قرار داد و به عنوان یکی از بهترین فیلم‌های عربی تاریخ سینما در نظر گرفت. شاید هیچ کارگردان عربی دیگری به اندازه‌ی او مورد تجلیل قرار نگرفته باشد؛ به ویژه از سوی اروپایی‌ها. آکادمی فیلم اروپا و جشنواره کن فقط بخشی از جشنواره‌ها و موسساتی هستند که از او تجیلیل کرده‌اند. از سوی دیگر او مورد علاقه‌ی منتقدان بسیاری از چهار گوشه‌ی عالم است و بسیاری سبک کاری او را متاثر از بزرگانی چون باستر کیتون و ژاک تاتی می‌دانند و به همین دلیل هم احترام زیادی برایش قایل هستند. همین ستایش‌ها نشان می‌دهد که با فیلم‌ساز مهمی طرف هستیم.
از سوی دیگر ایلیا سلیمان بازیگر خوبی هم هست. او همواره در فیلم‌های خودش حاضر می‌شود و مانند باستر کیتون و ژاک تاتی با بازی خودش در برابر قاب، من و شمای مخاطب را متوجه مضمون مورد نظرش می‌کند. او گاهی به سیاحی دانا می‌ماند و گاهی هم به فرد بی خیالی که انگار فقط نظاره‌گر است و کاری به کار این دنیا ندارد. چنین نگاه منحصر به فردی است که او را در بین فیلم‌سازان عرب یکه می‌کند و آثارش را هم در جایگاهی والا می‌نشاند. به ویژه فیلم «مداخله الهی» که بهترین فیلم او است و نمی‌شد لیستی از بهترین فیلم‌های عربی تاریخ ساخت و اشاره‌ای به آن نکرد.
فیلم «مداخله الهی» یک کمدی سیاه معرکه است. از سوی دیگر آشکارا از مولفه‌ی سوررئال هم در ساختار خود بهره می‌برد. پس داستانش در فضایی بین واقعیت و رویا جریان دارد که آن را از دیگر فیلم‌های این فهرست متمایز می‌کند. هم‌چنین با فیلمی شدیدا مینیمال طرف هستیم که حتی در استفاده از کلام و دیالوگ هم مقتصدانه عمل می‌کند. بازیگران زیادی هم در فیلم حضور ندارند و بیشتر فیلم‌ساز به دنبال آن است که احساسات مورد نظرش را از طریق قاب‌ها منتقل کند تا از طریق کلام یا حتی بازی بازیگرانش. درست در آمدن همه‌ی این‌ها «مداخله‌ی الهی» را به یکی از بهترین فیلم‌های عربی تاریخ تبدیل می‌کند.
علاوه بر این موارد، فیلم «مداخله الهی» داستان و روایت به آن شکل مرسومش هم ندارد. در این جا اتفاقاتی پشت سر هم تکرار می‌شوند تا روزمرگی‌های زندگی را یادآور شوند. در این میان، فیلم «مداخله الهی» بین این حال و هوای تلخ و کمدی مطبوع فیلم‌ساز در رفت و آمد است و البته تلخی حاکم بر فضا هم به وسیله‌ی وجود این کمدی جذاب، به زهرخندی بر لبان مخاطب تبدیل می‌شود. ساختار اپیزودیک فیلم دیگر چیزی است که توجه مخاطب را جلب می‌کند. این ساختار اپیزودیک تکمیل کننده‌ی همان روزمرگی جاری در قاب فیلم‌ساز است. در کنار همه‌ی این‌ها می‌توانید هجو موقعیت‌ها را هم اضافه کنید که از «مداخله الهی» یکی از بهترین فیلم‌های عربی تاریخ و البته یکی از بهترین فیلم‌های سینما در قرن حاضر ساخته است.
ایلیا سلیمان این روزها معرف و چهره‌ی اصلی سینمای فلسطین در سرتاسر دنیا است. به همی دلیل هم می‌توان بازیگر بزرگی چون میشل پیکولی را در این فیلم دید. نام بزرگ او باعث می‌شود که شخصیت‌های بزرگ سینمایی تمایل به کار کردن در آثارش داشته باشند. ضمن این که در سال ۲۰۰۲ «مداخله الهی» در جشنواره‌ی کن حسابی درخشید و در پایان سال در نظرسنجی‌های مختلف از منتقدان بین‌المللی، سر از لیست برترین‌های سال درآورد. همه‌ی این‌ها به آن معنا است که «مداخله الهی» قطعا یکی از بهترین فیلم‌های عربی تاریخ سینما است.
در ضمن اگر به دنبال بهترین فیلم‌های عاشقانه عربی می‌گردید، «مداخله الهی» یکی از بهترین گزینه‌ها است.
«فیلم با مرد بی نامی آغاز می‌شود که پدر بیماری دارد. از سوی دیگر او دلباخته‌ی دختری است اما به خاطر معضل‌های بسیار امکان وصال این دو بسیار کم است. این مرد در نهایت تصمیم می‌گیرد که هر طور شده مشکلاتش را کنار بزند و هم به وصال محبوب برسد و هم راهی برای درمان بیماری پدرش پیدا کند …»
۳. زمین (The Land)
- کارگردان: یوسف شاهین
- بازیگران: حمدی احمد، محمود الملیجی
- محصول: ۱۹۶۹، مصر
- امتیاز سایت IMDb به فیلم: ۸ از ۱۰
- امتیاز فیلم در سایت راتن تومیتوز: –
بسیاری از مورخین سینما یوسف شاهین، فیلم‌ساز مصری را بزرگترین کارگردان تاریخ این کشور و البته بزرگترین کارگردان عرب زبان تاریخ سینما می‌دانند. او در دورانی معرف اصلی سینمای مصر در سرتاسر دنیا بود و هنوز هم آثارش مانند جواهری در تاریخ سینما می‌درخشد. حقیقتا نگارنده در حین مرتب کردن فهرست بهترین فیلم‌های عربی تاریخ سینما، خیلی با خودش کلنجار رفت تا فیلم دیگری از او را در فهرست قرار ندهد، وگرنه به عنوان نمونه می‌شد فیلم «اسکندریه، چرا؟» (Alexandria, Why?) به سال ۱۹۷۸ یا فیلم «بازگشت پسر ولخرج» (The Return Of The Prodigal Son) را هم به این لیست افزود. در هر صورت شما اگر به فیلم‌های عربی علاقه دارید و قصد دارید که بهترین فیلم‌های عربی تاریخ سینما را مشاهده کنید، تماشای این آثار را از دست ندهید.
از سوی دیگر مخاطب ایرانی هم با فیلم‌های او ناآشنا نیست. مثلا فیلم «خداحافظ بناپارت» (Adieu Bonaparte) برای تماشاگر ایرانی نامی آشنا است. اگر اهل تماشای فیلم‌های عربی دوبله فارسی هم باشید، دوبله‌ی خوبی از آثار او به ویژه این یکی موجود است که می‌توانید تماشایش کنید. از طرف دیگر او از معدود کارگردانان مصری قدیمی و عرب زبان است که جشنواره‌ای چون کن برایش بزرگداشت برپا کرده و از آثارش به عنوان بخشی از بهترین فیلم‌های عربی تاریخ تجلیل به عمل آورده است؛ کن نشینان در سال ۱۹۹۷ جایزه‌ی یک عمر فعالیت هنری را به او دادند. از سوی دیگر او تنها کارگردان مصری است که از هر سه جشنواره‌ی بزرگ دنیا، یعنی ونیز، برلین و کن جوایزی را دریافت کرده است.
یوسف شاهین در اوج دوران فعالیتش در مصر، همان زمان که پشت سر هم بخشی از تاریخچه‌ی بهترین فیلم‌های عربی را رقم می‌زد، بسیار مورد بی‌مهری قرار می‌گرفت، به این دلیل که فیلم‌هایش چندان در داخل کشورش دیده نمی‌شدند و مرد پسند عامه مردم نبودند. به همین دلیل و برای فرار از فشار تهیه کننده‌ها، تصمیم گرفت که خودش فیلم‌هایش را تهیه کند. فیلم «زمین» او یکی از فیلم‌هایی است که مورد توجه دفاتر پخش فیلم و تهیه کننده‌ها قرار نگرفت و باید زمان می‌گذشت تا ارزشش مشخص شود و سینما دوستان متوجه شوند که سینمای کشور مصر و یوسف شاهین چه جواهری خلق کرده‌اند.
فیلم «زمین» به عنوان یکی از بهترین فیلم‌های عربی تاریخ، داستانش را در سال ۱۹۳۰ روایت می‌کند؛ زمانی که خط راه آهن در مصر در حال گسترش بود، بین اهالی روستاها و کشاورزان با مالکین زمین‌ها مجادله‌ای در می‌گیرد. این موضوع در دستان یوسف شاهین فرصتی می‌شود که به شیوه‌ی نئورئالیست‌ها به زندگی مردمان کشاورز بپردازد و حرف‌هایش را در قالب این قصه درباره‌ی زندگی اهالی کشورش بزند. اما در گذر سال‌ها این مضمون فیلم نیست که توجه‌ها را به خود جلب می‌کند، بلکه این شیوه‌ی قصه‌گویی و کارگردانی مسلط یوسف شاهین است که خود را به رخ می‌کشد و «زمین» را به یکی از بهترین فیلم‌های عربی تاریخ تبدیل می‌کند.
دیگر نقطه قوت فیلم ساختن روستایی است که انگار کاملا زنده است. روابط بین شخصیت‌ها درست ساخته شده و مخاطب طوری با هر کدام آشنا می‌شود که انگار همه را سال‌ها است که می‌شناسد. این معرفی درست شخصیت‌ها در کنار گسترش روابط آن‌ها باعث شده که تماشاگر پیگیر داستان شود و سرنوشت هر کدام را تا به انتها دنبال کند. بازی بازیگران هم در این راه به فیلم‌ساز کمک کرده است؛ گرچه فیلم از مولفه‌های نئورئالیستی بهره می‌برد اما بازیگردانی کارگردان در درست به اجرا در آمدن شخصیت‌ها نقشی اساسی دارد. حقیقتا «زمین» را علاوه بر قرار دادن در لیست بهترین فیلم‌های عربی تاریخ، می‌توان به عنوان یکی از برترین آثار دهه ۱۹۶۰ میلادی هم در نظر گرفت.
«دهه ۱۹۳۰، مصر. خطوط راه آهن در حال گسترش است و همین باعث شده که مالکان زمین‌های کشاورزی به فکر افزایش قیمت زمین خود باشند و برخی هم تصمیم به فروش آن‌ها بگیرند. در این میان کشاورزها از تصمیمات مالکان دل خوشی ندارند و به همین دلیل بین آن‌ها درگیری صورت می‌گیرد. از سوی دیگر برخی از روستایی‌ها در فکر منافع شخصی خود هستند و همین به دامن زدن بیشتر مشکلات بین دو طرف می‌انجامد. تا این که …»
۲. رسالت (The Message)
- کارگردان: مصطفی عقاد
- بازیگران: آنتونی کوئین، ایرنه پاپاس و مایکل آنسارا
- محصول: ۱۹۷۶، لبنان، لیبی، کویت، مراکش و بریتانیا
- امتیاز سایت IMDb به فیلم: ۸.۱ از ۱۰
- امتیاز فیلم در سایت راتن تومیتوز: ۹۲٪
فهرست بهترین فیلم‌های عربی تاریخ سینما بدون این شاهکار مصطفی عقاد کامل نمی‌شد. در این جا ما هم با یک فیلم عربی جنگی معرکه طرف هستیم، هم با فیلمی مذهبی و هم با فیلمی تاریخی که از صدر اسلام می‌گوید. اثری که همه‌ی المان‌های لازم برای موفقیت را دارد. «پیام» یا «رسالت» در کشور ما با نام «محمد رسول الله» شهرت دارد. فیلم روایتگر داستان زندگی حضرت محمد (ص) از زمان بعثت در چهل سالگی تا زمان مرگ ایشان است. مصطفی عقاد کارگردان فیلم برای تصویرگری خوب این داستان، از افرادی همه فن حریف و مشهور و توانا استفاده کرد تا بتواند حق مطلب را در باب تاریخ صدر اسلام ادا کند. شاید مهم‌ترین استراتژی او که به دیده شدن فیلم در سرتاسر دنیا کمک کرد، بهره بردن از المان‌های ژانرهای تاریخی و حماسی برای ساختن این ادیسه‌ی سینمایی ۳ ساعته بازگرددد.
در چنین قابی است که حضور بازیگران بزرگ، در قالب نقش‌های کلیدی اهمیتش را پیدا می‌کند. آنتونی کوئین نقش حمزه بن عبدالمطلب عموی پیامبر را بازی می‌کند و در واقع داستان به نحوی از دید او روایت می‌شود. شخصیت اصلی داستان هم که خود حضرت محمد (ص) است، به خاطر احترام به عقاید همه‌ی مسلمانان، در فلیم حضور فیزیکی ندارند و کلام و احکام ایشان از زبان دیگران بازگو می‌شود. اگر به تماشای فیلم بنشینید و آثار بزرگ تاریخی را هم دیده باشید، متوجه خواهید شد که مصطفی عقاد، کارگردان اثر، بسیار تحت تاثیر فیلم‌های تاریخی و حماسی چون «لورنس عربستان» (Lawrence Of Arabia) اثر بزرگ دیوید لین و ساخته شده در سال ۱۹۶۲ یا «بن هور» (Ben- Hur) فیلم مطرح ویلیام وایلر به سال ۱۹۵۹ یا آثاری مانند «ده فرمان» (The Ten Commandments) به کارگردانی سیسیل ب دومیل و تولید شده در سال ۱۹۵۶ که به زندگی حضرت موسی (ع) می‌پردازد، قرار داشته است.
در واقع مصفی عقاد می‌دانست که داستان صدر اسلام پتانسیل تبدیل شدن به فیلمی حماسی با داستانی پر فراز و فرود و دراماتیک را دارد و می‌توان از این داستان به اثری رسید که یکی از بهترین فیلم‌های عربی تاریخ لقب بگیرد. به همین دلیل هم تلاش کرد که تمام تجربیات خوب پیشینیان را به کار گیرد و به نفع فیلمش از آن‌ها استفاده کند تا در نهایت اثری خلق کند که هنوز هم دیدنی است و تماشایش مخاطب را راضی می‌کند. اما مشکلاتی هم این وسط در برابر مصطفی عقاد وجود داشت. به عنوان نمونه مشکلات مالی بسیاری سر راه این کارگردان سبز شد و از آن جا که او حاضر نبود کوتاه بیاید و تمایل داشت داستان زندگی پیامبر اسلام (ص) را بی کم و کاست و با بهترین امکانات آن زمان به تصویر درآورد، مدام از این در به آن در می‌زد تا در نهایت فیلمش را ساخت و بر پرده انداخت.
فیلم «رسالت» در دو نسخه به زبان‌های عربی و انگلیسی آماده شد تا بتواند مخاطبانی را از سراسر دنیا به خود جلب کند. دوبله‌ی معرکه‌ای هم توسط دوبلورهای درجه یک ایرانی از فیلم آماده شد که فیلم را در ایران هم محبوب کرد. پس برای علاقه‌مندان به فیلم‌های عربی دوبله‌ی فارسی هم گزینه‌ی مناسبی است. از موریس ژار، آهنگساز بزرگ تاریخ سینما که تا آن زمان سه جایزه‌ی اسکار برده بود تا جک هیلیارد، فیلم‌بردار برنده‌ی جایزه‌ی اسکار، مصطفی عقاد را در ساختن این فیلم درجه یک همراهی کردند. اما آن چه که فیلم را برای مخاطب غربی جذاب می‌کند، قطعا حضور ایرنه پاپاس و آنتونی کوئین در قالب نقش‌های اصلی، در کنار کار استادانه‌ی عوامل در تعریف کردن داستان است. هم آنتونی کوئین و هم ایرنه پاپاس در آن زمان بازیگران نامداری در هالیوود بودند و شهرتی جهانی داشتند. در چنین چارچوبی است که نمی‌توان وجود «رسالت» را در بین بهترین فیلم‌های عربی تاریخ نادیده گرفت.
«فیلم رسالت، روایتگر تاریخ صدر اسلام، از زمان به بعثت رسیدن پیامبر (ص) تا زمان مرگ ایشان است.»
۱. ایستگاه قاهره (Cairo Station)
- کارگردان: یوسف شاهین
- بازیگران: فرید شوقی، هرد رستم و یوسف شاهین
- محصول: ۱۹۵۸، مصر
- امتیاز سایت IMDb به فیلم: ۷.۵ از ۱۰
- امتیاز فیلم در سایت راتن تومیتوز: ۱۰۰٪
بهترین فیلم عربی تاریخ را یوسف شاهینی ساخته که مفصل از او در ذیل فیلم دیگرش یعنی «زمین» گفتیم. اما داستان ساخته شدن این فیلم و سپس پخشش در کشور مصر، خودش می‌تواند تبدیل به اثر معرکه‌ای شود. یوسف شاهین «ایستگاه قاهره» را به شیوه‌ای غیرمعمول ساخت. این فیلمی بود که تا آن زمان نمونه‌ای در کشور مصر نداشت به همین دلیل هم چندان مورد توجه مردم قرار نگرفت و حتی عده‌ای در زمان اکران اول فیلم با شکستن صندلی‌های سالن‌های سینما خواهان پس گرفتن پول بلیط خود بودند. فیلم‌های بعدی یوسف شاهین هم با چنین بی مهری‌هایی روبه‌رو شدند اما در زمان اکران این فیلم، شاهین هنوز به این نوع برخورد عادت نداشت. نتیجه این که کمتر تهیه کننده‌ای حاضر به همکاری با او بود. خلاصه که سال‌ها گذشت تا «ایستگاه قاهره» به عنوان شاهکاری بی بدیل شناخته شود و نه تنها خود را در صدر بهترین فیلم‌های عربی تاریخ ببیند، بلکه برخی آن را بهترین فیلم ساخته شده در قاره‌ی آفریقا هم بدانند.
برخی «ایستگاه قاهره» را اثری شخصی در کارنامه‌ی یوسف شاهین می‌دانند. اگر هم شخصی به معنای برگرفته از زندگی خود وی نباشد، قطعا این اثر او بیش از هر اثرش خبر از روحیات و افکارش در باب زندگی و فیلم‌سازی می‌دهد. او در شیوه‌ی ساختن فیلم هم هر کاری دلش خواسته انجام داده و به همین دلیل هم به لحاظ فرمی با فیلمی میخکوب کننده طرف هستیم که اگر مانند نگارنده در بار اول تماشا هیچ ایده‌ای از آن در ذهن خود نداشته باشید، از توانایی فیلم‌سازی یوسف شاهین و شیوه‌ی کارگردانی او جا خواهید خورد. اما همه‌ی این دست و دلبازی و رها کردن خود باعث شد که دست اندرکاران آن زمان سینمای مصر با وی مانند یک دیوانه رفتار و او را طرد کنند. به همین دلیل هم شاهین مدتی را به ساختن فیلم‌های سرگرم کننده و تجاری گذراند.
حال سال‌ها از آن زمان گذشته و «ایستگاه قاهره» بخشی از تاریخ غیرقابل انکار بهترین فیلم‌های عربی تاریخ سینما است که دوست نداشت مانند فیلم‌های آن زمان مصری فقط مفرح باشد و وقت پر کن. داستان فیلم شبیه به یک گزارش شروع می‌شود. در ابتدا با سکانسی از ایستگاه قطار قاهره روبه رو می‌شویم که در واقع محل اصلی وقایع داستان است. مردی به شکلی جنون‌آمیز زنی را دوست دارد و همین جنونش نقطه عزیمت کارگردان می‌شود برای تعریف کردن داستانی که انگار هم عناصری از سینمای آلفرد هیچکاک در‌آن وجود دارد و هم انگار وامدار دوران طلایی کارگردانی زوج مایکل پاول و امریک پرسبرگر است. حال خود شما قضاوت کنید که آیا می‌توان چنین اثری را در صدر فهرست بهترین فیلم‌های عربی تاریخ سینما قرار نداد؟
تعلیق فیلم بسیار بالا است. از سوی دیگر کارگردان به خوبی شخصیت‌هایی را در برابر مخاطب قرار داده که انگار هر کدامشان مشکلی بزرگ دارند و نمی‌توانند درست زندگی کنند. در پس زمینه هم فضایی جهنمی و تیره و تار لانه کرده که کم از تاریکی‌های بصری فیلم‌های نوآر آمریکایی ندارد و به همان اندازه تو در تو و فریبنده است. حال جریان شیدایی یک مرد و نزدیک شدنش به زنی و رد شدن توسط او، تبدیل به فرصتی شده که در آن جنون مرد به جنایتی مرعوب کننده پیوند بخورد و فیلم‌ساز از این قصه به زندگی در دوران خودش برسد.
فیلم «ایستگاه قاهره» در مصر با نام «در آهنی» اکران شد و نام «ایستگاه قاهره» برای اکران در خارج از مرزهای مصر رویش نشست. در همان زمان اکران، برخلاف مصری‌ها، در آلمان قدر دید و جشنواره‌ی برلین به ستایشش پرداخت. نزدیک به بیست سال از اکران فیلم گذشت تا این که دوباره از تلویزیون مصر پخش شد. این بار نسل تازه به ستایش فیلم دست زد و آن را چون گوهری تحویل گرفت و خوشبختانه یوسف شاهین هنوز هم زنده بود تا این دوران باشکوه را ببیند.
«مردی به نام قناوی پادوی یک دکه‌ی روزنامه‌فروشی در ایستگاه قطار است. او زنی دستفروش را دوست دارد که در آن جا کار می‌کند. اهالی ایستگاه که همگی مغازه‌دار هستند مدام از این زن به خاطر دستفروشی و کم کردن رونق کسب و کارشان شکایت می‌کنند اما قناوی همیشه سعی در کمک کردن به او را دارد. در این میان زن هم مرد کارگری به نام ابوسریع را دوست دارد و می‌خواهد هر چه سریع‌تر پولی به جیب بزند و با او ازدواج کند. قناوی وقتی این را می‌فهمد تصمیم شومی می‌گیرد تا ابوسریع را از سر راه بردارد. اما …»
