۲۰ فیلم برتر دههی ۱۹۹۰ میلادی؛ ورود تازه نفسها
طی دههی ۱۹۹۰ میلادی نوبت آن رسیده بود که جوانها پا به میدان بگذارند و آن سینمایی را که ما در ذهنمان ساخته بودیم، دچار تغییر کنند. از همینرو است که کوئنتین تارانتینو، پل توماس اندرسن، دیوید فینچر و برادران کوئن شروع به فعالیت میکنند و با فیلمهایشان به سینما جانی دوباره میبخشند.
- ۲۰ فیلم برتر دهههای ۱۹۱۰ و ۱۹۲۰؛ اولین نفسهای سینما
- ۱۰ فیلم برتر دههی ۱۹۳۰ میلادی؛ انقلاب عمق میدان
- ۲۰ فیلم برتر دههی ۱۹۴۰میلادی؛ ظهور اعجوبهای به نام ولز
- ۲۰ فیلم برتر دههی ۱۹۵۰ میلادی؛ بلوغ سینمای جوان
- ۲۰ فیلم برتر دههی ۱۹۶۰ میلادی؛ تروفو و گدار انقلاب میکنند
- ۲۰ فیلم برتر دههی ۱۹۷۰ میلادی؛ آمریکا به اوج بازمیگردد
- ۲۰ فیلم برتر دههی ۱۹۸۰ میلادی؛ بزرگانی از همهجای دنیا
در ادامه نگاهی میاندازیم به ۲۰ فیلم برتر آخرین دههی قرن بیستم میلادی:
۱. شکستن امواج (Breaking the Waves)
- محصول: دانمارک/ ۱۹۹۶
- کارگردان: لارس فون تریه
- بازیگران: امیلی واتسون، استلان اسکاشگورد
- امتیاز راتن تومیتوز: ۸۵ از ۱۰۰
- امتیاز متاکریتیک: ۷۶ از ۱۰۰
شکستن امواج پنجمین فیلم بلند کارگردان نامآشنای دانمارکی، لارس فون تریه، است. او فیلم را از روی فیلمنامهای که خودش به همراه پتر اسماسن نوشته بود، ساخت. شکستن امواج، نخستین فیلم از سهگانهی قلب طلایی فون تریه است؛ سهگانهای که فیلمهای پخمهها (The Idiots)، محصول ۱۹۹۸ و رقصنده در تاریکی (Dancer in the Dark)، محصول ۲۰۰۰، قسمتهای دوم و سوم آن هستند.
شکستن امواج، امیلی واتسون را به نامزدی اسکار و گلدن گلوب رساند و توانست علاوه بر نامزدشدن در زمینهی بهترین فیلم درام گلدن گلوب، جایزه بزرگ جشنواره کن ۱۹۹۶ را هم به دست آورد.
۲. رفقای خوب (Goodfellas)
- محصول: آمریکا/ ۱۹۹۰
- کارگردان: مارتین اسکورسیزی
- بازیگران: ری لیوتا، رابرت دنیرو
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۶ از ۱۰۰
- امتیاز متاکریتیک: ۹۰ از ۱۰۰
فیلمنامهی رفقای خوب را اسکورسیزی و نیکولاس بیگلی براساس کتاب ویسگی از بیگلی نوشتهاند و تصویربرداری آن را مایکل بالهاوس انجام داده است. در رفقای خوب، اسکورسیزی داستان زندگی هنری هیل، گنگستر ترسناکی را روایت میکند که گنگسترشدن را بهتر از رئیسجمهورشدن میداند. رفقای خوب توانست ۵ نامزدی اسکار بهدست آورد و در رشتهی بهترین بازیگر نقش مکمل مرد برای جو پشی اسکار را به ارمغان بیاورد. فیلم با بودجهی ۲۵ میلیون دلاری ساختهشد و توانست به فروش ۴۷.۱ میلیون دلاری دست پیدا کند.
۳. داستان عامهپسند (Pulp Fiction)
- محصول: آمریکا/ ۱۹۹۴
- کارگردان: کوئنتین تارانتینو
- بازیگران: جان تراولتا، ساموئل ال. جکسون
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۲ از ۱۰۰
- امتیاز متاکریتیک: ۹۴ از ۱۰۰
منتقدان، روایت غیرخطی فیلمنامهی تارانتینو و آواری را یکی از نقاط عطف تاریخ فیلمنامهنویسی میدانند. داستان عامهپسند را تارانتینو بهعنوان دومین فیلم خود پس از سگهای انباری (Reservoir Dogs) کارگردانی کرد و توانست برای آن نامزد بهترین کارگردانی اسکار، بفتا و گلدن گلوب شود. در جایگاه فیلمنامهنویس، داستان عامهپسند سومین فیلمنامهی سینمایی تارانتینو است و او توانست بهواسطهی آن، اسکار، بفتا و گلدن گلوب بهترین فیلمنامه را به کارنامهی خود اضافه کند. همچنین داستان عامهپسند توانست نخل طلای جشنوارهی کن سال ۱۹۹۴ را هم از حریفان برباید.
۴. خط باریک سرخ (The Thin Red Line)
- محصول: آمریکا/ ۱۹۹۸
- کارگردان: ترنس مالیک
- بازیگران: شان پن، جیمز کاویزل
- امتیاز راتن تومیتوز: ۸۰ از ۱۰۰
- امتیاز متاکریتیک: ۷۸ از ۱۰۰
مالیک فعالیت سینمایی حرفهای خود را از سال ۱۹۷۳ و با فیلم زمینهای لمیزرع (ٰBadlands) آغاز کرد. دومین فیلم مالیک پنج سال پس از فیلم نخستش ساخته شد و روزهای بهشت (Days of Heaven) نام گرفت. پس از آن مالیک بیست سال از سینما دور ماند و سال ۱۹۹۸ با یکی از بهترین فیلمهای کارنامهی خود به سینما بازگشت. فیلمنامهی خط باریک سرخ را ترنس مالیک براساس رمانی به همین نام از جیمز جونز نوشته است و تصویربرداری فیلم را جان تول انجام داده است.
خط باریک سرخ در ۷ رشته نامزد اسکار شد، اما تمام آنها را به رقیبان واگذار کرد. فیلم با بودجهی ۵۲ میلیون دلاری ساخته شد و در گیشه به فروش ۹۸.۱ میلیون دلاری دست یافت.
۵. مگنولیا (Magnolia)
- محصول: آمریکا/ ۱۹۹۹
- کارگردان: پل توماس اندرسن
- بازیگران: تام کروز، فیلیپ سیمور هافمن
- امتیاز راتن تومیتوز: ۸۳ از ۱۰۰
- امتیاز متاکریتیک: ۷۷ از ۱۰۰
سومین فیلم کارنامهی درخشان پل توماس اندرسن را رابرت السویت فیلمبرداری کرده است. اندرسن، پیش از هرچیز، منطق را کنار میگذارد و منطق مخصوص دنیایی که خودش خلق میکند را به مخاطب میقبولاند. مگنولیا روایتهایی گوناگون را با هوشمندی کامل به هم پیوند میزند و در نتیجه شاهکاری را در تاریخ سینما ثبت میکند که هرگز از ذهن سینمادوستان پاک نخواهد شد. مگنولیا توانست ۳ نامزدی اسکار بهدستآورد؛ رشتههای بهترین بازیگر نقش مکمل مرد برای تام کروز، بهترین فیلمنامهی غیراقتباسی برای پل توماس اندرسن و بهترین ترانه، ایمی من برای آهنگ مرا نجات بده.
۶. مخمصه (Heat)
- محصول: آمریکا/ ۱۹۹۵
- کارگردان: مایکل مان
- بازیگران: رابرت دنیرو، آل پاچینو
- امتیاز راتن تومیتوز: ۸۷ از ۱۰۰
- امتیاز متاکریتیک: ۷۶ از ۱۰۰
نخستین چیزی که دربارهی مخمصه به ذهن متبادر میشود، گنجیدن دو پادشاه به نامهای رابرت دنیرو و آل پاچینو در یک اقلیم است؛ رویاروییای که بسیاری از سینمادوستان سالها منتظر آن بودند. مایکل مان که نویسنده و به همراه آرت لینسون تهیهکنندهی فیلم هم بود، در پنجمین تجربهی کارگردانی خود به سراغ داستانی جنایی رفت که در آن دنیرو جنایتکار و پاچینو پلیس است. فیلم با بودجهی ۶۰ میلیون دلاری ساخته شد و در گیشه به فروش ۱۸۷.۴ میلیون دلاری رسید.
۷. جیافکی (JFK)
- محصول: آمریکا/ ۱۹۹۱
- کارگردان: الیور استون
- بازیگران: کوین کاستنر، کوین بیکن
- امتیاز راتن تومیتوز: ۸۴ از ۱۰۰
- امتیاز متاکریتیک: ۷۲ از ۱۰۰
فیلم به بررسی چگونگی ترور جان اف کندی میپردازد و کاستنر در آن نقش بازپرس بخش قضایی را ایفا میکند. استون فیلمنامه را بههمراه زاکاری اسکلار از روی کتاب در دادگاه قاتلان جیم گریسون نوشته است، تصویربرداری فیلم برعهدهی رابرت ریچاردسون بوده است و موسیقی آن را جان ویلیامز ساخته است.
جیافکی توانست در ۸ رشته نامزد اسکار شود و در دو رشتهی بهترین تصویربرداری و بهترین تدوین، اسکار را بهترتیب برای رابرت ریچاردسون و جان هاتشینگ و پیترو اسکالیا به ارمغان بیاورد. ای. کیتمن هو و استون فیلم را با بودجهی ۴۰ میلیون دلاری تهیه کردند و فیلم در گیشه توانست به فروش ۲۰۵.۴ میلیون دلاری دست پیدا کند.
۸. شبهای عیاشی (Boogie Nights)
- محصول: آمریکا/ ۱۹۹۷
- کارگردان: پل توماس اندرسن
- بازیگران: مارک والبرگ، فیلیپ سیمور هافمن
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۳ از ۱۰۰
- امتیاز متاکریتیک: ۸۵ از ۱۰۰
دومین فیلم اندرسن که به این لیست راه پیدا کرده است، فیلمی است که او پیش از مگنولیا ساخته است. فیلمنامهی شبهای عیاشی را خود اندرسن نوشت، تصویربرداری آن را رابرت السویت انجام داد و موسیقی آن را مایکل پن ساخت. شبهای عیاشی موفق شد ۳ نامزدی اسکار به دست آورد، گلدن گلوب بهترین بازیگر نقش مکمل را به کارنامهی برت رینولدز اضافه کند و با بودجهی ۱۵ میلیون دلاری، به فروش ۴۳.۱ میلیون دلاری دست یابد.
۹. مرد مرده (Dead Man)
- محصول: آمریکا/ ۱۹۹۵
- کارگردان: جیم جارموش
- بازیگران: جانی دپ، گری فارمر
- امتیاز راتن تومیتوز: ۷۱ از ۱۰۰
- امتیاز متاکریتیک: ۶۲ از ۱۰۰
ششمین فیلم جارموش هجویهای است بر ژانر وسترن سینمای کلاسیک آمریکا. فیلمنامهی مرد مرده را خود جارموش نوشته و تصویربرداری سیاه و سفید درخشان آن را رابی مولر انجام داده است. این فیلم جارموش هم مانند بسیاری دیگر از فیلمهایش چند سال پس از اکران تبدیل به فیلمی کالت شد که طرفداران مخصوص خود را در سرتاسر جهان پیدا کرد.
۱۰. چانگکینگ اکسپرس (Chungking Express)
- محصول: هنگ کنگ/ ۱۹۹۴
- کارگردان: وونگ کار-وای
- بازیگران: بریجیت لین، تونی لیانگ چائو-وی
- امتیاز راتن تومیتوز: ۸۹ از ۱۰۰
- امتیاز متاکریتیک: ۷۸ از ۱۰۰
در این فیلم وونگ کار-وای دو روایت غیرمرتبط به هم را به استادانهترین شکل ممکن به تصویر میکشد. کار-وای در رابطه با فیلم میگوید: «زمانی که کاری برای انجام دادن نداشتم، تصمیم گرفتم چانگکینگ اکسپرس را بر حسب غرایزم بسازم» او در جایی دیگر در رابطه با مسیر ساخت فیلم میگوید: «وقتی شروع به فیلمبرداری کردیم، هنوز فیلمنامه را تکمیل نکرده بودم. ما بهترتیب شروع به تصویربرداری کردیم. قسمت اول، در طول شب اتفاق میافتد. مابقی داستان را در یک روز نوشتم»
تصویربرداری فیلم برعهدهی کریستوفر دویل و اندرو لائو بوده است، موسیقی آن را فرانکی چان و روئل ای. گارسیا ساختهاند و ویلیام چانگ، کای کیت-وای و کونگ چی-لیانگ تدوین آن را انجام دادهاند.
۱۱. فارگو (Fargo)
- محصول: آمریکا/ ۱۹۹۶
- کارگردان: جوئل کوئن
- بازیگران: فرانسیس مکدورمند، ویلیام اچ. میسی
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۴ از ۱۰۰
- امتیاز متاکریتیک: ۸۵ از ۱۰۰
مگر میشود از دههی ۱۹۹۰ میلادی حرف زد و از یکی از طلاییترین برادران تاریخ سینما نامی به میان نیاورد؟ فیلمنامهی فارگو را برادران کوئن باهم نوشتند، ایتن آن را تهیه کرد و جوئل کارگردانی آن را برعهده گرفت. تصویربرداری درخشان فارگو برعهدهی راجر دیکینس افسانهای بوده و موسیقی آن را کارتر برول ساخته است. فارگو ۷ نامزدی اسکار به دست آورد و در دو مورد آنها، بهترین بازیگر نقش اصلی زن و بهترین فیلمنامهی غیراقتباسی، توانست اسکار را به خانه ببرد.
فارگو همچنین توانست جایزهی بهترین کارگردانی را هم از جشنوارهی کن سال ۱۹۹۶ دریافت کند. فارگو نهتنها از نظر منتقدان فیلمی موفق بود و در فصل جوایز خوش درخشید، بلکه در گیشه هم موفق بود و با بودجهی ۷میلیون دلاری، توانست به فروش ۶۰.۶ میلیون دلاری دست پیدا کند.
۱۲. چشمان کاملا بسته (Eyes Wide Shut)
- محصول: آمریکا/ ۱۹۹۹
- کارگردان: استنلی کوبریک
- بازیگران: تام کروز، نیکول کیدمن
- امتیاز راتن تومیتوز: ۷۵ از ۱۰۰
- امتیاز متاکریتیک: ۶۸ از ۱۰۰
نمیتوان بهترین فیلمهای یک دهه، طی فعالیت استنلی کوبریک را لیست کرد و فیلمی از او را در لیست ندید. چشمان کاملا بسته، آخرین فیلم کارنامهی بینظیر استنلی کوبریک است که پس از فوت او در آمریکا اکران شد. چشمان کاملا بسته را کوبریک ۱۲ سال بعد از پانزدهمین فیلم خود بهعنوان کارگردان، غلاف تمام فلزی (Full Metal Jacket)، ساخت. فیلمبرداری چشمان کاملا بسته ۴۰۰ روز پیاپی به طول انجامیده است و فیلم از این جهت نام خود را در کتاب رکوردهای جهانی گینس ماندگار کرده است.
۱۳. باشگاه مبارزه (Fight Club)
- محصول: آمریکا/ ۱۹۹۹
- کارگردان: دیوید فینچر
- بازیگران: برد پیت، ادوارد نورتون
- امتیاز راتن تومیتوز: ۷۹ از ۱۰۰
- امتیاز متاکریتیک: ۶۶ از ۱۰۰
چهارمین فیلم کارنامهی دیوید فینچر یکی از شاهکارهای درام-روانشناختی تاریخ سینما است. فینچر در باشگاه مبارزه که فیلمنامهی آن را جیم اوهلز براساس کتابی به همین نام از چاک پالینیک نوشته است، داستان شخص بینامی را روایت میکند که بهطور ناخواسته و بهدنبال پیدا کردن درمانی برای بیخوابی وارد ماجراهایی کشنده و خطرناک میشود.
فیلمبرداری باشگاه مبارزه را جیم کروننوث برعهده داشته است و موسیقی آن را برادران داست ساختهاند. فیلم با بودجهی ۶۳ میلیون دلاری ساخته شد و توانست در گیشه به فروش ۱۰۱.۲ میلیون دلاری دست پیدا کند.
۱۴. لبوفسکی بزرگ (The Big Lebowski)
- محصول: آمریکا/ ۱۹۹۸
- کارگردان: برادران کوئن
- بازیگران: جف بریجز، جان گودمن
- امتیاز راتن تومیتوز: ۸۳ از ۱۰۰
- امتیاز متاکریتیک: ۷۱ از ۱۰۰
بازهم برادران کوئن، بازهم راجر دیکینس و بازهم کارتر برول. یک همنامی ساده باعث بروز وقایعی دیوانهکننده در زندگی جف لبوفسکی، ملقب به دود (Dude)، میشود. لبوفسکی بزرگ را خود برادران کوئن با بودجهی ۱۵ میلیون دلاری تهیه کردند و فیلم در گیشه توانست به فروش ۴۶.۷ میلیون دلاری دست پیدا کند. پس از اکران فیلم، دود و فیلمی که سرگذشت چند روز از زندگی او را روایت میکرد، تبدیل به فیلمی کالت شد که هرساله همچنان بر طرفدارانش افزوده میشود. آنها مکتبی مخصوص به خود هم دارند که دودیسم نامیده میشود.
۱۵. فهرست شیندلر (Schindler’s List)
- محصول: آمریکا/ ۱۹۹۳
- کارگردان: استیون اسپیلبرگ
- بازیگران: لیام نیسون، ریف فاینز
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۸ از ۱۰۰
- امتیاز متاکریتیک: ۹۴ از ۱۰۰
فیلمنامهی فهرست شیندلر را استیون زایلیان براساس رمان کشتی شیندلر از توماس کنیلی نوشته است. فیلم، داستان مرد بازرگانی را روایت میکند که بهدنبال کسب سود از جامعهی جنگزده، عضو حزب نازی میشود، اما بهتدریج تصمیم میگیرد کاری بزرگتر از ثروتاندوزی انجام دهد. فیلمبرداری فهرست شیندلر را یانوش کامینسکی انجام داده است و موسیقی ماندگار آن را جان ویلیامز ساخته است.
فیلم در ۱۲ بخش مختلف نامزد اسکار شد و در ۷ مورد از آنها توانست اسکار را به خانه ببرد؛ بهترین فیلم، بهترین کارگردانی، بهترین فیلمنامهی اقتباسی، بهترین موسیقی متن، بهترین تدوین، بهترین تصویربرداری و بهترین طراحی صحنه. فهرست شیندلر در بفتا و گلدن گلوب هم توانست موفقیتهای خود را تکرار کند و بهترتیب ۷ پیروزی از ۱۳ نامزدی و ۳ پیروزی از ۶ نامزدی در این جشنوارهها را به نام خود ثبت کند.
۱۶. سه رنگ: آبی (Trois Couleurs: Bleu)
- محصول: فرانسه/ ۱۹۹۴
- کارگردان: کریشتوف کیشلوفسکی
- بازیگران: ژولیت بینوش، بنوآ رژان
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۸ از ۱۰۰
- امتیاز متاکریتیک: ۸۵ از ۱۰۰
کیشلوفسکی در دوازدهمین تجربهی کارگردانی خود به سراغ ساخت اولین قسمت سهگانهای رفت که تبدیل به یکی از بهترین سهگانههای تاریخ سینما شد. موسیقی بهیادماندنی نخستین قسمت از سهگانهی رنگهای کیشلوفسکی را آهنگساز لهستانی، زبیگنیف پرایزنر، ساخته است و تصویربرداری خیرهکنندهی آن را اسواوومیر ایجاک انجام داده است.
سه رنگ: آبی توانست از جشنوارهی فیلم ونیز سال ۱۹۹۳ شیر طلایی، جام ولپی بهترین بازیگر زن و جایزهی بهترین تصویربرداری را بهدست آورد.
۱۷. مالکوم ایکس (Malcolm X)
- محصول: آمریکا/ ۱۹۹۲
- کارگردان: اسپایک لی
- بازیگران: دنزل واشنگتن، آنجلا باست
- امتیاز راتن تومیتوز: ۸۹ از ۱۰۰
همانطور که از نام فیلم برمیآید، فیلم داستان زندگی فعال سیاهپوست و مسلمان آفریقایی-آمریکایی، مالکوم ایکس، را روایت میکند. فیلمنامهی این فیلم را اسپایک لی به همراه آرنولد پرل و جیمز بالدوین براساس خودزندگینامهی مالکوم ایکس، به قلم خود مالکوم ایکس و آلکس هیلی، نوشتهاند. فیلم در دو رشتهی بهترین بازیگر نقش اصلی مرد و بهترین طراحی لباس نامزد اسکار شد، سومین نامزدی دنزل واشنگتن در گلدن گلوب را برای او به همراه آورد و همچنین خرس نقرهای جشنوارهی برلین را به کارنامهی وی اضافه کرد.
۱۸. پیانو (The Piano)
- محصول: استرالیا/ ۱۹۹۳
- کارگردان: جین کمپیون
- بازیگران: هالی هانتر، هاروی کایتل
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۰ از ۱۰۰
- امتیاز متاکریتیک: ۸۹ از ۱۰۰
پیانو را جین کمپیون در ۳۹ سالگی کارگردانی کرد و توانست نام خود را در ذهن تاریخی سینما ثبت کند. کمپیون با پیانو توانست ۸ نامزدی اسکار به دست آورد و یک اسکار فیلمنامهی غیراقتباسی به کارنامهی خودش، یک اسکار بازیگری به کارنامهی هالی هانتر و یک اسکار بازیگری به کارنامهی آنا پاکوین ۱۱ ساله اضافه کند. پیانو توانست در جشنوارهی فیلم کن هم بدرخشد و علاوه بر جایزهی بهترین بازیگر زن برای هالی هانتر، نخل طلا را هم از این جشنواره بهدستآورد.
۱۹. سه رنگ: قرمز (Trois Couleurs: Rouge)
- محصول: فرانسه/ ۱۹۹۴
- کارگردان: کریشتوف کیشلوفسکی
- بازیگران: ایرن ژاکوب، بنوا رژآن
- امتیاز راتن تومیتوز: ۱۰۰ از ۱۰۰
- امتیاز متاکریتیک: ۱۰۰ از ۱۰۰
دومین فیلم از کیشلوفسکی که به این لیست راه پیدا کرده است، سومین قسمت از سهگانهی رنگهای او است. موسیقی این قسمت را هم مانند دو قسمت پیشین زبیگنیف پرایزنز ساخته است. این قسمت از سهگانهی کیشلوفسکی که آخرین فیلم کارنامهی هنری پربار او به عنوان کارگردان هم هست، توانست برای او یک نامزدی اسکار در رشتهی بهترین کارگردانی و یک نامزدی مشترک همراه با کشیشتف پیسیویچ در رشتهی بهترین فیلمنامهنویسی غیراقتباسی به ارمغان آورد. پیترو سوبوچینسکی فیلمبردار هم توانست با این فیلم یک نامزدی اسکار به کارنامهی خود اضافه کند.
۲۰. سکوت برهها (The Silence of the Lambs)
- محصول: آمریکا/ ۱۹۹۱
- کارگردان: جاناتان دمی
- بازیگران: جودی فاستر، آنتونی هاپکینز
- امتیاز راتن تومیتوز: ۹۶ از ۱۰۰
- امتیاز متاکریتیک: ۸۵ از ۱۰۰
سکوت برهها یکی از فیلمهایی است که توانسته پنج جایزهی اصلی اسکار را به دست آورد؛ بهترین فیلم، بهترین کارگردانی، بهترین فیلمنامه، بهترین بازیگر نقش اصلی زن و بهترین بازیگر نقش اصلی مرد. پیش از سکوت برهها تنها فیلمهای یک شب اتفاق افتاد (It Happened One Night) و دیوانه از قفس پرید (One Flew Over the Cuckoo’s Nest) توانسته بودند به این رکورد دست پیدا کنند.
سکوت برهها با بودجهی ۱۹ میلیون دلاری ساخته شد و توانست در گیشه به فروش ۲۷۲.۷ میلیون دلاری دست پیدا کند.
منبع: the cinema archives
فقط مگنولیا
مظنونین همیشگی و زیبایی آمریکایی هم پشم؟
فارست گامپ هم هیچی
فارست گامپ و رستگاری در شاوشنک هم در همین دهه بود