روایت داده‌ها از کتاب و کتابخوانی در ایران؛ عملکرد دیجیکالا در تأمین کتاب برای مردم ایران چگونه است؟
به نقل از ماهنامه اندیشه پویا شماره ۷۷؛ جست‌وجوی کتاب، رتبه دهم جست‌وجو در پلتفرم دیجیکالا را به خود اختصاص داده و همین جایگاه نسبتا بالا در جدول جست‌وجوی کالا بهانه‌ای شده برای انتشار اولین «گزارش کتاب» در دیجیکالا؛ گزارشی که داده‌های آن را تحلیل رفتارِ خریداران کتاب در دیجیکالا در سال ۱۳۹۹ و نیمه اول سال ۱۴۰۰ تشکیل می‌دهد. در گزارش کتاب دیجیکالا به اطلاعات و داده‌های جزئی و کلی زیادی اشاره شده از جمله این اتفاقِ جذاب و عجیب که یک کاربرِ ساکن خرم‌آباد در یک سفارش، ۸۱۳ عنوان کتاب از دیجیکالا خریده و یا این‌که دهه شصتی‌ها تاکنون بیشترین خریدار کتاب در این پلتفرم بوده‌اند. میانگین رشد سالانه فروش کتاب از سال ۹۵ تا نیمه اول سال ۱۴۰۰ در پلتفرم دیجیکالا ۱۴۴ درصد است و تاکنون بیشتر از چهارمیلیون عنوان کتاب در دیجیکالا به فروش رسیده است. گزارش کتاب دیجیکالا براساس تحلیل داده‌ها و اطلاعات خودِ پلتفرم تهیه شده و برای کاربردی‌تر بودن گزارش، یک نظرسنجی هم از کاربرانی که تاکنون حداقل یک کتاب از دیجیکالا خریده‌اند انجام گرفته تا عادات و رفتارهای خریداران کتاب از دیجیکالا نیز تکمیل کننده اولین گزارش کتاب این پلتفرم باشد. حدود ۴۵۰۰ نفر در این نظرسنجی که در تابستان ۱۴۰۰ انجام شده شرکت کرده‌اند و حالا براساس اطلاعاتِ به دست آمده از این نظرسنجی ما می‌دانیم که ۵۳ درصد از خریدارانِ کتاب از دیجیکالا به کتاب‌هایی با موضوع روانشناسی بیشتر از هر موضوع دیگری علاقه دارند. در ادامه بخش‌های مختلف گزارش کتاب دیجیکالا را مرور می‌کنیم:
عدالت اجتماعی در پوشش سراسری کتاب
چالش دسترسی به کتاب در بسیاری از نقاط کشور ما نکته بسیار مهمی است که عموما هنگام بحث در مورد سرانه مطالعه کتاب نادیده گرفته می‌شود. به ازای هر صد هزار نفر، ده کتابفروشی در کشور وجود دارد. که این نسبت در بعضی استان‌ها تا سه کتابفروشی به ازای هر صد هزار نفر نیز کاهش می‌یابد. در چنین شرایطی است که استفاده از بستر فروش آنلاین اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند. با روی کارآمدن پلتفرم‌های خرید اینترنتی کتاب، بخشی از خریداران کتاب جذب این پلتفرم‌ها شدند. از طرف دیگر فروشگاه‌های مجازی کتاب مانند فیدیبو، با انتشار نسخه‌های صوتی در کنار نسخه آنلاین کتاب‌ها در تسهیل فرهنگ کتابخوانی بدون دسترسی به نسخه فیزیکی گام برداشتند. اما بخش بزرگی از جامعه کتابخوان ایرانی تمایلی به تغییر ذائقه ندارند و همچنان خرید نسخه چاپی کتاب را ترجیح می‌دهند. دیجیکالا، به عنوان یکی از پلتفرم‌های آنلاین خرید کتاب در کنار هشت‌هزار کتابفروشی در سراسر ایران شروع به کار کرد تا به این وسیله شهروندان در مناطقی که دسترسی آسان به کتابفروشی ندارند هم بتوانند به کتاب‌های مورد نیاز خود دست پیدا کنند. تلاش دیجیکالا برای فراهم کردن دسترسی همه مردم ایران به خرید آسان کتاب بخشی از مسئولیت اجتماعی دیجیکالا در حوزه عدالت اجتماعی است. فروشندگان به بیش از یک میلیون خریدار در ۱۸۴۲ شهر ایران، بدون هیچ محدودیتی حتا در شهرهایی که کتابفروشی ندارند کتاب ارائه می‌کنند. عدالت اجتماعی تنها مختص خریداران نیست بلکه فروشندگان، کتاب‌فروشان و ناشران سرتاسر ایران نیز می‌توانند از فرصت فروش کتاب با شرایطی عادلانه و بدون هیچ محدودیتی برخوردار شوند.
خانه‌ای امن برای کسب‌وکارهای کتاب
دیجیکالا در سال ۱۳۹۳ با تغییر شعار خود از «بررسی و خرید کالای دیجیتال» به «بررسی، انتخاب و خرید آنلاین» با انتخاب گروه کالایی کتاب به عنوان اولین دسته‌بندی کالایی غیر دیجیتال در دیجیکالا پا به عرصه فروش کتاب گذاشت. گروه کتاب دیجیکالا در ۳۱ شهریور ۱۳۹۳ با ۳۷۷۰ عنوان کتاب فعال شد و امروز با بیش از ۱۸۹ هزار عنوان، بخش مهمی از هویت دیجیکالا است. دیجیکالا در سال ۱۳۹۶ از مدل خرده‌فروشی تبدیل به مدل بازارگاه (مارکت‌پلیس) شد، تغییری که نقش دیجیکالا را از فروشنده آنلاین کتاب به بستری برای فعالیت فروشندگان کتاب تبدیل کرد. با فراخواندن تأمین‌کنندگان حوزه کتاب به همکاری، دیجیکالا امروز میزبان بیش از ۱۵۰۰ کسب‌وکار فعال در حوزه کتاب است و نزدیک به ۹۰درصد سهم فروش کتاب متعلق به ناشران و کتاب‌فروشی‌ها است. میزان فروش کتاب از سال ۱۳۹۵ تا سال ۱۴۰۰ بطور متوسط سالی حدود ۱۴۴درصد رشد داشته است و در ابتدای امسال، ۱۵۶۳ فروشنده فعال در دیجیکالا نزدیک به چهارمیلیون نسخه کتاب فروخته‌اند. بسیاری از کسب‌وکارها در این بستر توانسته‌اند به حجم و طیف بسیار بیشتری از مخاطبان خدمات‌رسانی کنند، هزینه‌های جانبی را کاهش دهند و همچنین محدودیت‌های جغرافیایی را دیگر مانعی برای کسب‌وکار خود نبینند.
رفتار مخاطبان
باگذشت بیش از هفت سال از اولین عرضه کتاب در این پلتفرم، دیجیکالا با انجام یک پیمایش به بررسی رفتار مشتریان خود پرداخته است. دیجیکالا پرسشنامه‌ای را برای ۱۰۰ هزار کاربری که دست‌کم یک بار از دیجیکالا کتاب خریده‌اند، ارسال کرد که ۴۴۵۲ نفر به این پرسشنامه پاسخ دادند. این پاسخ‌ها مرجعی معتبر برای تحلیل و بررسی عادات و رفتار کتابخوانیِ مشتریان دیجیکالا شده‌اند. ۵۶ درصد از پاسخدهندگان این پیمایش را خانم‌ها تشکیل داده‌اند، ۴۴ درصد از پاسخ دهندگان تحصیلاتی در مقطع کارشناسی داشتهاند و ۴۰ درصد از پاسخدهندگان از ۳۱ تا ۴۰ سال سن داشتهاند.
در پاسخ به این پرسش که حدودا چند ساعت در هفته مطالعه غیردرسی دارید، ۵۲ درصد پاسخدهندگان گفته‌اند که سه ساعت در هفته مطالعه غیردرسی دارند. ۴۳ درصد این افراد در جواب این پرسش که چه ساعتی از شبانه‌روز را برای مطالعه انتخاب می‌کنید، از تمایل‌شان برای مطالعه در شب گفته‌اند. این پرسش که چه تعداد از کتاب‌های کتابخانه‌تان به کتب غیر درسی اختصاص دارد با این پاسخ مواجه شد که ۲۷ درصد بین ۲۰ تا ۳۰ جلد کتاب غیردرسی در کتابخانه شخصی خود دارند و ۳.۵ درصد بیش از هزار جلد کتاب غیردرسی در کتابخانه شخصی خود نگهداری می‌کنند..
رفتار کاربران در خرید کتاب
- ۳۹دصد از خریداران کتاب خانم‌ها و ۶۱درصد آقایان بودند.
- حدود ۴۰درصد از خریداران کتاب، ۳۱ تا ۴۰ سال سن داشتند.
- در سال ۱۳۹۹، کتاب دهمین کالای پرجست‌وجو در دیجیکالا بوده است.
- ۱۹۹۰۶ جلد کتاب توسط یک مشتری در سال ۱۳۹۹ خریده شد.
- ۸۱۳ کتاب، بیشترین کتاب خریده شده در یک سفارش بود.
- در ۱۵ فروردین ۱۴۰۰ بیش از ۵۰۰ هزار کتاب فروخته شد.
دیجیکالا همراهِ فرهنگ و هنر
یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های دیجیکالا در کنار عرضه کتاب برای خریداران و ایجاد محیط شفاف برای فروشندگان مارکت پلیس، همکاری در برگزاری مراسم‌هایی برای رونمایی کتاب و چاپ اختصاصی برخی عناوین کتاب بوده است. هدف دیجیکالا علاوه بر انجام مسئولیت اجتماعی، حمایت از ناشرین و فعالان حوزه نشر و کتاب و تشویق کسانی بوده است که در این زمینه فعالیت می‌کنند.
نظرات کاربران، محفلی دموکراتیک برای کتاب
یکی از بخش‌های ارزش‌آفرین در دیجیکالا بخش نظرات کاربران است که منبعی ارزشمند از تجربیات و نظرات کاربران در اختیار دیجیکالا و سایر کاربران در راستای بهبود تجربه خریدشان محسوب می‌شود. نظرات کاربران در بخش کتاب نیز اهمیت به‌خصوصی دارد و بسیار مورد توجه کاربران است. کتاب ۱۹۸۴ نوشته جورج اورول رتبه یک در تعداد نظر ثبت شده با ۲۵۰۸ نظر را دارد و ۹۱درصد از کاربران خواندن آن را به دیگران توصیه کرده‌اند.
همچنین در دسته‌بندی موضوعی کتاب‌ها، دسته روانشناسیِ عامه از نظر آن بخش از مخاطبینی که در نظرسنجی پیمایش کتاب دیجیکالا شرکت کردند، محبوب‌ترین موضوع برای مطالعه برگزیده شده است. با توجه به این موضوع دور از انتظار نبود که طبق گزارش دیجیکالا در مورد پرفروش‌ترین کتاب ها در سال ۱۳۹۹ تا نیمه ۱۴۰۰،کتاب «تخت خوابت را مرتب کن» نوشته ژنرال ویلیام اچ مک ریون با فروش ۳۷ هزار و ۷۸۰ نسخه در ابتدای صف بایستد. کتاب های «خودت را به فنا نده» و «خودت باش دختر» هم با فروشی کمتر، در دسته پنج کتاب پرفروش در دیجیکالا قرار گرفته‌اند.
چه کسانی بیشتر کتاب می‌خرند؟
در این گزارش آمده است که مردان با ۶۱ درصد در خرید کتاب از زنان پیشی گرفته‌اند و دهه شصتی‌ها بیشترین خریدار کتاب از میان دیگر گروه‌های سنی هستند. نگاه به محل اقامت خریداران کتاب هم نشان می دهد که پس از تهران، استا های البرز، گیلان، یزد، مازندران، قم و سمنان بیشترین اقبال را به خرید آنلاین کتاب از دیجیکالا نشان داده‌اند.
راهنمای خرید حرفه‌ای کتاب
با وجود فروش آنلاین، کتاب‌ها راحت تر در دسترس افراد قرار می گیرند و علاقه‌مندان به کتاب با گزینه‌های بیشتری برای انتخاب روبرو هستند. از طرف دیگر داده‌ها از استقبال بیشتر به خرید کتاب خبر می دهند و امروزه کتاب نسبت به گذشته سهم بیشتری از سبد خرید مشتریان را به خود اختصاص داده است. اما آنچه که کمتر مورد توجه قرار گرفته انتخاب کتاب مناسب از میان گزینه‌های مختلف است. ناشر و مترجم شناخته شده، کیفیت چاپ و نوع کاغذ از جمله مواردی است که باید برای خرید کتاب مد نظر قرار داد. برخی از ناشران با تغییراتی اندک، متن سایر نویسنده‌ها و مترجمین را بازنویسی و به عنوان نسخه جدیدی از آن کتاب وارد بازار می‌کنند. این کار اگرچه غیراخلاقی است اما متاسفانه قانون موثری برای جلوگیری از انتشار این کتاب‌ها وجود ندارد. این کتاب‌ها معمولا کیفیت چاپ پایینی دارند و با تخفیف‌های زیادی در بعضی از کتابفروشی‌های کشور به فروش می‌رسند زیرا که عرضه آنها غیرقانونی نیست. دیجیکالا به عنوان یک پلتفرم ملزم به رعایت قانون و اخلاق در این زمینه است و بخش بزرگی از فروش کتاب در دیجیکالا متعلق به ناشران، مولفان و مترجمان معتبر است. بنابراین توجه به ناشر و مترجم و کیفیت کاغذ و چاپ از جمله مواردی است که برای داشتن خرید خوشایند و آگاهانه از یک کتاب باید مورد توجه کاربران و مخاطبان قرار گیرد.
اطلاعات و داده‌هایی که در اینجا ارائه شده می‌تواند راهنمایی برای دیگر بازیگران بازار، فعالان حوزه کتاب، تحلیلگران و سیاستگذاران فرهنگی و همه علاقه‌مندان کتاب باشد. دیجیکالا امیدوار است که با این مجموعه گزارش‌ها بتواند قدمی برای بهبود فرهنگ خرید کتاب و وضعیت نشر و کتابخوانی در کشور بردارد.
این مطلب اولین بار توسط اندیشه پویا منتشر شده و در اتاق خبر دیجیکالا بازنشر شده است.
