قصۀ داده‌ها: گزارش‌های تخصصی از کسب‌وکارهای آنلاین چه کمکی به رشد اقتصاد دیجیتال در ایران می‌کند؟
به نقل از اندیشه پویا، شماره ۷۵؛ با انتشار گزارش تفصیلی فعالیت دیجی‌کالا در سال ۱۳۹۹ درمی‌یابیم که بیش از چهار و نیم میلیون تنوع کالایی توسط جامعه‌ای فراتر از ۱۵۰ هزار کسب‌وکار در این پلتفرم عرضه می‌شود و بیش از ۳۰ میلیون بار در ماه از این پلتفرم بازدید می‌شود و در حال حاضر ۸۲۰۰ کارمند به صورت مستقیم در این مجموعه مشغول به فعالیت‌اند. این‌ها فقط بخش کوچکی از آماری است که این گزارش پیش روی ما قرار می‌دهد. این گزارش همچنین نشان می‌دهد که دیجی‌کالا توانسته در سال کرونازده ۱۳۹۹ کماکان رشد خود را حفظ کند. شفافیت هدف اصلی ارائه‌ی این گزارش است که می‌تواند الگویی برای سایر کسب‌وکارها باشد و به گسترش فناوری کسب‌وکارهای آنلاین در ایران کمک کند. آنچه می‌خوانید گزارشی است برآمده از برخی آمارها و اطلاعات که در این گزارش تفصیلی آمده است و می‌تواند منبع درخور توجهی برای بررسی‌های جامعه‌شناختی و سیاست‌گذاری و هدایت منابع انسانی باشد.
گروهی با محوریت تجارت الکترونیک
در گزارش سال ۱۳۹۹ دیجی‌کالا، گروه دیجی‌کالا به صورت مبسوط معرفی و توضیح داده شده است. بر اساس این گزارش اکنون بیش از ۱۰ عضو در گروه دیجی‌کالا با ارائه‌ی خدمات گوناگون فعال هستند و آنچه همه‌ی آنها را دور هم گرد آورده اشتراک در «تجارت الکترونیک» است. دیجی‌کالا پلتفرمی ایرانی در زمینه خرید و فروش آنلاین است که خدمات خود را در اختیار همه مردم ایران از سراسر کشور قرار می‌دهد؛ از شهرهای بزرگ تا دورافتاد‌ه‌ترین روستاها، از هرکسی که برای خرید آنلاین، کالایی را جست‌وجو می‌کند تا هر فروشنده بالقوه‌ای که کالایی برای عرضه دارد. سهم قابل توجه گروه دیجی‌کالا از تجارت الکترونیک کشور، گستردگی فروش، تنوع بیش از چهارونیم میلیون کالا، مشارکت بیش از ۱۵۰ هزار کسب‌وکار ایرانی و همچنین بیش از ۳۰ میلیون بازدیدکننده ماهانه از وب‌سایت و اپلیکیشن دیجی‌کالا باعث می‌شود که این گزارش گزیده گویایی از وضعیت تجارت الکترونیک و اقتصاد دیجیتال کشور باشد.
بهره‌مندی ایرانیان از فرصت خرید و فروش؛ دسترسی همه‌ی مردم ایران به خدمات یکسان و دسترسی تولیدکنندگان سراسر کشور به بازاری به وسعت ایران از مزیت‌های توسعه فروشگاه‌های آنلاین در برقراری عملی عدالت اجتماعی است. این را نقشه پراکندگی مشتریان و فروشندگان دیجی‌کالا نشان می‌دهد.
ظرفیت رشد اقتصاد دیجیتال و افزایش سهم خرده‌فروشی آنلاین در ایران
دامنه‌ی عملکرد تجارت الکترونیک در ایران روز به روز گسترش می‌یابد اما بر اساس گزارش سال ۹۹ دیجی‌کالا فروشگاه‌های اینترنتی (۴۹ هزار و ۸۴۶ فروشگاه آنلاین دارای نماد اعتماد الکترونیکی در ایران) و خرده‌فروشی بر بستر شبکه‌های اجتماعی تنها ۳٫۲ درصد از کل پتانسیل این کیک را در اختیار دارند. با این حال، سهم خرده‌فروشی آنلاین در سال ۹۹ با رشد ۶۰ درصدی همراه بوده است. همچنین در این گزارش به ظرفیت‌های اقتصاد دیجیتال پرداخته شده است. روند افزایشی تعداد کاربران ایرانی اینترنت (۹۴ میلیون) و تعداد تراکنش‌های خرید اینترنتی کالا و خدمات (۱ میلیون و ۵۷۸ هزار) در سال ۹۹ نسبت به سال‌های گذشته نشان می‌دهد که ظرفیت اقتصاد دیجیتال در ایران، تا چه اندازه از ظرفیت رشد و توسعه برخوردار است.
مشارکت کاربران در پایش قیمت‌ها و نقد و بررسی کالاها
تمرکز دیجی‌کالا بر ایجاد هم‌افزایی میان کاربران، نمود خود را در برقراری امکان مشارکت در پایش قیمت‌ها و هم ثبت نظر به ازای هر کالا نشان می دهد. برای همه کالاها در دیجی‌کالا بخشی با عنوان «پیشنهاد قیمت مناسب‌تر» وجود دارد. کاربران در صورت مشاهده کالا با قیمت مناسب‌تر می‌توانند با بازخوردهای خود، در پایش قیمت‌ها و نظارت بر فروشندگان مارکت پِلیس دیجی‌کالا به ما کمک کنند. در سال ۹۹ بیش از ۵۳۰ هزار پیشنهاد برای قیمت مناسب‌تر توسط کاربران گزارش شد که ۲۰ درصد دارای اطلاعات کامل و قابل بررسی بودند و ۱۲٫۵ درصد گزارش‌ها منجر به ویرایش قیمت شد. همچنین محتوای تولید شده توسط کاربران یکی از ابزارهای مهم دیجی‌کالا است که به کاربران دیگر کمک می‌کند با بررسی تجربه‌ی مشتریان قبلی انتخاب بهتری داشته باشند. علاوه بر بر امکان ثبت نقد و نظر در قالب متن، عکس و فیلم، کاربران می‌توانند سؤال‌های خود را در قسمت «پرسش و پاسخ» مطرح کنند و جواب ابهام‌ها و پرسش‌های خود را دریافت کنند. یکی از دستاوردهای سال ۹۹ بررسی خودکار نظرات با استفاده از هوش مصنوعی است. اکنون حدود ۷۵ درصد از نظرات کاربران با قدرت «یادگیری ماشین» تأیید یا رد می‌شود. با این حال برای بهبود عملکرد هوش مصنوعی و جلوگیری از خطاهای این سامانه، تیم انسانی در این بخش همچنان به نظارت خود ادامه می‌دهد.
مارکت‌پِلِیس، کمک به ایجاد بازار رقابتی کامل
دیجی‌کالا در بخش مارکت‌پِلِیس به‌عنوان یک پلتفرم دو سویه در تلاش است تا بازار فروش آنلاین را به یک بازار کاملا رقابتی برای رشد تمامی کسب وکارهای فعال تبدیل کند. با استفاده از ابزارهایی مانند جعبه خرید (Buy box) و نمودار قیمت، فروشندگان به قیمت‌گذاری عادلانه ترغیب می‌شوند. جعبه خرید یکی از اولین و مهمترین بخش‌هایی است که کاربران در ابتدای جست‌وجوی کالا با آن مواجه می‌شوند و دکمه پیشفرض افزودن به سبد خرید است. جعبه‌ی خرید بهترین گزینه برای خرید را به مشتریان پیشنهاد می‌دهد و نشان‌دهنده نمره عملکرد فروشنده و منصفانه‌ترین قیمت عرضه‌شده از بین دیگر فروشندگانی است که کالا را عرضه می‌کنند. کاربران در صورت نیاز می‌توانند در لیست فروشندگان کالا، عملکرد، قیمت و سایر اطلاعات تمامی تأمین‌کنندگان کالای دلخواه را مشاهده کنند.
جورج‌اورول رکورد می‌زند؛ در میان پر فروش‌ترین کالاهایی که در دیجی‌کالا رکورد زده است کتاب ۱۹۸۴ نوشته جورج ارول بوده است.
خانه کسب‌وکارهای ایرانی
در گزارش سال ۹۹ دیجی‌کالا بار دیگر مفهوم مارکت‌پِلِیس یا بازارگاه (Marketplace) توضیح داده شده است. این موضوع نشان دهنده‌ی نیاز بازار و مخاطبان برای تکرار این مفهوم است؛ یک پلتفرم دوسویه مارکت‌پلیس، امکان خرید از چند ده هزار تأمین کننده متفاوت را برای مشتریان فراهم می‌کند. در مارکت‌پِلِیس دیجی‌کالا بیش از ۱۵۰ هزار فروشنده برای عرضه محصولات خود گرد هم آمده‌اند و با یکدیگر رقابت می‌کنند و خریداران می‌توانند با بررسی محصولات آنها آنچه را که نیاز دارند تهیه کنند. در دیجی‌کالا فروشنده می‌تواند کالاهای خود را به بازار ۸۰ میلیون نفری کشور عرضه کند و محصولات خود را در معرض دید میلیون‌ها مشتری قرار دهد. کاربران هم به طیف وسیعی از محصولات و قیمت‌های رقابتی دسترسی دارند و سبد خرید خود را با سهولت بیشتر و به اصطلاح با دست بازتری تکمیل می‌کنند. دیجی‌کالا با توسعه پلتفرم مارکت‌پِلِیس خود در سال ۹۵ برای خدمت‌رسانی به فروشندگان باعث شد که بسیاری از تأمین کنندگان و تولیدکنندگان، بدون دغدغه‌های فنی و زیرساختی، کالاهای خود را عرضه کنند و به این ترتیب به پایگاه کاربران دیجی‌کالا و شبکه گسترده و ملی توزیع دیجی‌کالا دسترسی داشته باشند. دیجی‌کالا برندی ملی است و حمایت از کسب‌وکارهای ایرانی را مهمترین مسؤولیت اجتماعی خود می‌داند. پلتفرم مارکت‌پِلِیس دیجی‌کالا تولیدکننده، صنعتگر، هنرمند و کسب‌وکارها را به بازاری به وسعت سراسر ایران متصل می‌کند و تمامی سرویس‌های لجستیکی، انبارداری، پرداخت، بسته‌بندی، بازاریابی، تولید محتوا، بینش بازار و خدمات را به آنها ارائه می‌دهد. آرمان دیجی‌کالا این است که تولیدکننده ایرانی دغدغه‌ای جز تولید و عرضه نداشته باشد.
اهمیت کالاها و برندهای ایرانی
برقراری عدالت اجتماعی و حمایت از کسب‌وکارهای ایرانی، رسالت دیجی‌کالا در فراهم سازی بستر مارکت‌پلیس است. تلاش‌های دیجی‌کالا در این راستا، اکنون خود را به صورت حضور بیش از ۱۵۰ هزار کسب‌وکار نشان داده است. در گزارش سال ۹۹ دیجی‌کالا آمده است که حدود ۷۸ درصد از فروش تعدادی دیجی‌کالا متعلق به کالاهای ایرانی بوده است. تعداد برندهای ایرانی حاضر در پلتفرم دیجی‌کالا در سال ۹۹ با رشد ۱۴۵ درصدی نسبت به سال ۹۸ اکنون به ۶۱۵۶ برند ایرانی رسیده است. اهمیت برندهای ایرانی برای دیجی‌کالا به اندازه ای است که در بزرگ‌ترین کمپین محیطی تهران در سال ۹۹ (جشنواره بهترین با هم) دیجی‌کالا توانست با استفاده از ظرفیت حداکثری فضاهای تبلیغاتی شهر، به بیشتر دیده شدن برندها، تشویق دیگر کسب‌وکارهای فعال در حوزه خرده‌فروشی، هم‌افزایی بازاریابی در فضاهای آفلاین و آنلاین و افزایش ظرفیت بهره‌گیری از اقتصاد دیجیتال کمک کند.
ماسک و دیگر هیچ؛ جست‌وجو در دیجی‌کالا یکی از اولین کارهایی‌ست که کاربران اینترنت در ایران پیش از خرید آنلاین یا آفلاین انجام می‌دهند. جست‌وجوی ماسک تنفسی در سال ۹۹ در مقایسه با سال گذشته بسیار بیشتر شده است. به‌طوری که پس از گوشی موبایل و کفش، پر جست‌وجوترین کالا ماسک بوده است.
از همدلی در روزهای کرونا تا کارآفرینی بومی
کرونا برای دیجی‌کالا هم پرونده ویژه سال ۹۹ بود. بخش پایانی گزارش سال دیجی‌کالا به اهمیت کرونا و نقش آن در بر هم زدن نظم و برنامه‌های قابل پیش‌بینی این پلتفرم تجارت الکترونیک پرداخته است. پیوستن به پویش ایران همدل و اهدای بسته‌های حمایتی به کادر درمان، اهدای تبلت به بیماران قرنطینه‌ی کرونایی و خانواده‌هایشان و هم حذف کمیسیون برای هزار کسب‌وکار آسیب دیده در طول دروان کرونا اقداماتی بود که دیجی‌کالا در راستای مسؤولیت اجتماعی سازمانی خود انجام داد. به رغم فشارهای ناشی از شیوع ویروس کرونا و تأثیر مخرب آن بر بازار، به نظر می‌رسد تلاش دیجی‌کالا برای آغاز به کار طرح کارآفرینی بومی و محلی، نقطه عطف مثبت و هوشمندانه‌ای در آشفته بازار کسب‌وکارهای ایران بوده است. بر اساس گزارش سال ۹۹ دیجی‌کالا این پروژه چشم‌اندازی بلندمدت برای دعوت از تمامی فروشندگان بالقوه محصولات بومی و اصیل و هم مشتریان برای استقبال از این محصولات دارد و تلاش برای محرومیت زدایی، تسهیل اشتغال زایی و ایجاد جریان درآمدی پایدار در مناطق کمتر توسعه یافته روستایی از طریق گسترش تجارت الکترونیک را به‌عنوان اهداف خود دنبال می‌کنند. برندسازی برای کسب‌وکارهای ایرانی دغدغه دیجی‌کالا به‌عنوان پلتفرم مارکت‌پلیس پیشگام ایران است. روایت داستان موفقیت کارآفرینان ایرانی به روال سال ۹۸ در سال ۹۹ هم با تولید ۵۰ ویدیو ادامه یافت. دیجی‌کالا امیدوار است که این اقدام، مشوقی باشد برای پیوستن سایر کسب‌وکارها به مسیر خلق ارزش در فضای تجارت الکترونیک ایران. (به این موضوع در شماره ۷۱ اندیشه پویا با عنوان «عدالت خواهی در بازار آزاد» پرداخته شده است.)
پروژه بهینه‌سازی بسته‌بندی دیجی‌کالا؛ با حجم بالای پردازش سفارش‌ها در دیجی‌کالا دور از انتظار نیست که روزانه تعداد زیادی جعبه برای بسته‌بندی سفارش‌ها استفاده می‌شود. بر اساس گزارش سال ۹۹ دیجی‌کالا پروژه‌ای با استفاده از هوش مصنوعی با نام Bin Packing در بخش عملیات اجرا شد تا بسته‌بندی را در مسیر هوشمندانه‌تر قرار دهد. هدف از این پروژه بهینه‌سازی بسته‌بندی بر اساس اندازه و نوع سفارش‌ها بر مبنای الگوریتم‌های مختلف بود. نتیجه این پروژه کاهش بسیار زیاد مصرف جعبه و کاغذ، معادل نجات ۲۵۰۰ درخت و صرفه‌جویی ۴٫۶ لیتری در مصرف آب بوده است.
داده‌ها روایت می‌کنند؛ آنچه از گزارش‌های تخصصی دیجی‌کالا باید بدانید
ارائه‌ی گزارش و قصه‌پردازی با داده‌ها (Storytelling with Data) رویکردی‌ست که گروه دیجی‌کالا در راستای ارزش‌های محوری خود، از سال ۹۸ در پیش گرفته است. این مسیر پس از گزارش نیم‌سال ۹۸ و هم گزارش سالانه ۹۸ از سوی دیجی‌کالا با تهیه و تدوین گزارش سرمایه‌های انسانی دیجی‌کالا، گزارش دیجی‌پی و به‌تازگی گزارش فیدیبو ادامه یافت.
داستان سرمایه‌های انسانی – رشد سریع (۲۵ برابری) دیجی‌کالا و تبدیل شدن از یک استارتاپ به یک سازمان ۸۲۰۰ نفره داستانی جذاب و آموزنده دارد که به همت تیم منابع انسانی دیجی‌کالا در زمستان ۹۹ در قالب یک گزارش تدوین و منتشر شد. اتفاقی که نه‌تنها از منظر شفافیت این نهاد در بازار آزاد جالب توجه بود، بلکه می‌توانست نشان دهد مدل مدیریت منابع انسانی در بازارهای ایران چه رشدی پیدا کرده و چه اتفاقی برای آن افتاده است. اگر بپذیریم که کارآمدی حکمرانی در بنگاه‌های خصوصی می‌تواند در بلندمدت به کارآمدی نهادهای عمومی جامعه هم تسری پیدا کند، گزارش سرمایه‌های انسانی دیجی‌کالا می‌تواند ما را به آینده امیدوار سازد. این موضوع با عنوان «مغز سازمان، جذب نخبگان؛ چگونه می‌توان نگاه متفاوتی به مدیریت منابع انسانی داشت؟» در شماره ۷۲ اندیشه پویا بررسی شده است.
داستان دیجی‌پی؛ پلتفرم هوشمند فناوری مالی – خدمات دیجی‌پی به‌عنوان عضو فینتکی گروه دیجی‌کالا برای اولین بار و پس از دو سال فعالیت در اسفند ماه ۹۹ در قالب گزارشی رسمی و عمومی منتشر شد. ارائه دید جامع نسبت به وضعیت فعالیت‌ها، علاقه‌مندی‌ها و الگوهای رفتاری مالی کاربران در داخل کشور هدف دیجی‌پی از ارائه این گزارش بوده است.
داستان فیدیبو در سال ۹۹ – رشد و توسعه‌ی زنجیره‌ی ارزش در تجارت الکترونیک و همچنین مسؤولیت‌های فرهنگی دیجی‌کالا در بازار الکترونیک ایران، به توسعه فیدیبو به‌عنوان پلتفرم محتوای دیجیتال کمک کرد. فیدیبو که اکنون عضوی از گروه دیجی‌کالاست پس از چهار سال فعالیت، گزارش عملکرد خود در سال ۹۹ را برای اولین بار منتشر کرد. ۱۰۰ هزار عنوان محتوا و همکاری با ۱۱۸۰ ناشر بخشی از آمار جالب توجه فیدیبو در این گزارش هستند.
