نقد فیلم «آناتومی یک سقوط»؛ دادگاهی سرشار از عواطف انسانی
فیلم «آناتومی یک سقوط» به محض پخش در جشنواره فیلم کن و ربودن نخل طلا، به یکی از کنجکاوی‌برانگیزترین آثار سال ۲۰۲۳ میلادی تبدیل شد. بسیاری در آن زمان جسارت کارگردان را ستایش کردند و البته از بازی تحسین‌براگیز بازیگر نقش اصلی آن یعنی زاندرا هوله گفتند. تحسین کار بازیگر اصلی فیلم در زمان اکران گسترده هم ادامه داشت اما در خصوص جسارت کارگردان نظرات ضد و نقیضی ابراز شد. بسیاری به درستی اشاره کردند که گرچه درام دادگاهی فیلم به شکلی کاملا دینامیک و پر جاذبه جریان دارد و یقه‌ی مخاطب را می‌چسبد و رها نمی‌کند اما مشکل زمانی آغاز می‌شود که فیلم‌ساز تصمیم می‌گیرد دادگاهی را که به طور طبیعی با سند و مدرک کار دارد، به یک جلسه‌ی روانشناسی پر فراز و فرود و پر دامنه تبدیل کند. نقد فیلم «آناتومی یک سقوط» را با تمرکز بر همین جنبه‌ی اثر آغاز می‌کنیم.
هشدار: در نقد فیلم «آناتومی یک سقوط» خطر لو رفتن داستان وجود دارد
درامهای دادگاهی زیرمجموعه‌ای از ژانر مادر جنایی هستند. در ژانر جنایی عموما سه شخصیت وجود دارند: اول کسی که جستجوگر است و دنبال حل راز جنایت می‌گردد، دوم شخصیت قربانی که جنایت علیه او انجام شده و سوم جانی یا همان شخصیتی که جنایت را انجام داده است. در درامهای دادگاهی که فیلم «آناتومی یک سقوط» هم یکی از آن‌ها است، معمولا حضور فیزیکی شخص قربانی خیلی زود تمام می‌شود و باقی ماجرا ادامه‌ی قربانی شدنش و چرایی آن می‌گردد. جستجوگر هم عموما یا وکیل دادگاه است یا دادستان و جنایتکار هم عموما در دادگاه حضور دارد. اما قدرت درامهای خوب این‌چنینی از آن جا ناشی می‌شود که گاهی با ارائه سند و مدرک‌های تازه و پیچش‌های داستانی جای این تیپ‌های ثابت را عوض می‌کنند؛ یعنی گاهی مشخص می‌شود که قربانی چندان هم معصوم نبوده و اصلا جنایتکار خودش قربانی او است. چنین چیزهایی در درامهای دادگاهی رایج است و اصلا شاهکارهایی چون «۱۲ مرد خشمگین» سیدنی لومت یا «آناتومی یک جنایت» اتو پرمینجر به همین دلیل جایی ثابت برای خود در تاریخ سینما دست و پا کردهاند.
شیوه‌ی روایت فیلم «آناتومی یک سقوط» هم از همان الگوهای ذکر شده پیروی می‌کند؛ دادگاه قرار است با ارائه ادله محکمه پسند پرده از راز جنایتی بردارد اما مشکل زمانی شروع می‌شود که این ادله نه تعدادی سند و مدرک، بلکه احساسات شخصیت‌ها در طول زندگی زناشویی معرفی می‌شود. اینگونه است که در برخی مواقع مخاطب احساس می‌کند دادستان و وکیل مدافع به جای کنکاش در چرایی اتفاق افتادن یک جنایت، به دنبال فهمیدن درونیات شخصیت‌ها به ویژه شخصیت اصلی هستند. شاید چنین تصور کنید که این شیوه اتفاقا روش درستی است؛ چرا که برخی از روند حل شدن هر پرونده‌ای به فهم انگیزه‌ی طرفین بستگی دارد. بله این موضوع کاملا درست است اما اینکه تمام یک دادگاه به همین یک فقره بپردازد، کمی توی ذوق می‌زند.
اما فهم انگیزه‌ی شخصیت‌ها همیشه هم بر اساس روابط علت و معلولی درست چییده شده در پیرنگ پیش نمی‌رود. سازندگان فیلم «آناتومی یک سقوط» بخشی از این موضوع را به عهده‌ی عنصر تصادف در درام خود گذاشته‌اند. مهم‌ترینش پیدا شدن سر و کله‌ی یک فایل صوتی است که گرچه موجبات شکل‌گیری بهترین سکانس فیلم را رقم می‌زند اما همان حضور ناگهانی‌اش و اینکه عملا مهم‌ترین کشف دادگاه فقط بر اساس تصادف ضبط شده، از زیبایی درام می‌کاهد. عنصر تصادف برای هیچ اثری چیز بدی نیست اما نباید فراموش کرد که باید جای درست خود را در درام پیدا کند تا بتواند جذاب شود؛ به ویژه در فیلمی که قرار است روابط علت و معلولی به شیوه‌ی کلاسیک قصه‌اش را پیش ببرد.
اما این به آن معنا نیست که با اثر ضعیفی طرف هستیم. فیلم «آناتومی یک سقوط» برخوردار از نقاط مثبت چشمگیری است؛ به عنوان نمونه کارگردانی فیلم در برخی سکانس‌ها چشم‌نواز است. از سکانس معرکه‌ی ابتدایی که بگذریم، تمامی دادگاه به شیوه‌ای فیلم‌برداری شده که نفس را در سینه حبس می‌کند. یا ساخته شدن جغرافیای خانه که کمک بسیاری به درک مخاطب از جنایت می‌کند. درست ساخته نشدن همین یکی می‌توانست کاری کند که کل فیلم از هم بپاشد و من و شما هیچ چیزی از قصه‌ی اثر فهم نکنیم. از سوی دیگر سکانس خوبی مثل حضور مقامات در منزل و مشخص شدن دروغ پسرک برای محافظت از مادر هم به این خوبی از کار در نمی‌آمد. اما قطعا بهترین سکانس فیلم همان سکانسی که به واسطه‌ی عنصر تصادف در درام قرار گرفته است.
نقد فیلم «فراری» مایکل مان؛ فلز سرد
اگر پیدا شدن سر و کله‌ی یک فایل صوتی را فراموش کنیم و به خود سکانس درگیری زن و شوهر پس از آن بپردازیم، با یکی از دستاوردهای بازیگری و کارگردانی سال ۲۰۲۳ طرف هستیم. از سویی کارگردان به شکل خوبی توانسته از میزانسن و تدوین درستی برای پیشبرد قصه استفاده کند و مخاطب را آهسته آهسته با متشنج‌تر شدن هر چه بیشتر فضا گوشه‌ی رینگ گیر بیاندازد و از سوی دیگر دو بازیگر فیلم کاری کردهاند کارستان. به ویژه زاندرا هوله که هم همدلی مخاطب را برمی‌انگیزد و هم نفرتش را، هم کاری می‌کند که تماشاگر شخصیتش را محق بداند و هم کاری می‌کند که گاهی نسبت به بیگناهی او شک کنیم و جانی بپنداریمش. در چنین فضایی است که فیلم در واقع از برگ برنده‌ی اصلی خود یعنی بازیگر نقش اصلی بهره می‌برد.
می‌توان از همین امروز منتظر فیلم بعدی ژوستین تریه ماند. او جابه‌جا ثابت می‌کند که کارگردان قابلی است و چگونگی در اختیار گرفتن نبض مخاطب را می‌شناسد. انصافا بازیگردان خوبی هم هست. هیچ بازی بدی در فیلم «آناتومی یک سقوط» وجود ندارد. فقط اینکه او باید کمی از جو زمانه فاصله بگیرد و به جای قرار دادن جنبش‌های مد روز در داستان خود، به فکر ساختن فیلمی باشد که جهانش قابل باور است؛ این جهان که در آن دادگاهی فقط به تفتیش احساسات قهرمان داستان بپردازد، متاسفانه چندان قابل باور نیست.
شناسنامه فیلم «آناتومی یک سقوط» (Anatomy Of A Fall)
کارگردان: ژوستین تریه
نویسندگان: ژوستین تریه و آرتور هراری
بازیگران: زاندرا هوله، اسوان هارلو و ساموئل تیث
محصول: ۲۰۲۳، فرانسه
امتیاز سایت IMDb به فیلم: ۷.۸ از ۱۰
امتیاز فیلم در سایت راتن تومیتوز: ۹۶٪
امتیاز نویسنده: سه از پنج
خلاصه داستان: زاندارا هویتر یک نویسنده‌ی سرشناس آلمانی است که در فرانسه به همراه شوهر و تک فرزندش زندگی می‌کند. محل زندگی آن‌ها کمی با شهر فاصله دارد و جایی خلوت و دورافتاده است. روزی در حین بدرقه‌ی یک دانشجو توسط زاندارا، شوهرش از طبقه‌ی بالایی خانه سقوط می‌کند و بعد از برخورد سرش با لبه‌ی سقف انبار جان می‌دهد. حال مقامات قضایی به دنبال آن هستند که زندارا را محاکمه کنند. این در حالی است که وکیل زاندارا تلاش دارد که دادگاه را مجاب کند که قتلی اتفاق نیفتاده و مرگ شوهر فقط یک خودکشی بوده …
منبع: دیجی‌کالا مگ
