تمام فیلم‌های جین کمپیون از بدترین تا بهترین؛ «قدرت سگ» دوم است
جین کمپیون یکی از برترین فیلمسازان زن تاریخ سینما است که سال گذشته با «قدرت سگ» یک‌بار دیگر در کانون توجه قرار گرفت و در نهایت جایزه‌ی اسکار بهترین کارگردانی را به خانه برد. کمپیون تاکنون هشت فیلم ساخته است که اکثر آن‌ها آثار موفقی بوده‌اند و در این مقاله به رتبه‌بندی آن‌ها پرداخته‌ایم.
با اینکه موقعیت و جایگاه فیلمسازان زن در دهه‌های اخیر بهبود پیدا کرده است اما آن‌ها همچنان شرایط سختی را تجربه می‌کنند و به راحتی نمی‌توانند فیلم بسازند؛ علاوه بر این، معمولا به اندازه‌ی کارگردانان مرد مورد توجه قرار نمی‌گیرند. هنگامی که کمپیون در اواخر دهه‌ی ۸۰ میلادی وارد دنیای سینمای شد، کمتر کسی انتظار داشت که بتواند موفقیتی کسب کند اما برخلاف احتمالات، او نوع نگاه‌ها را تغییر داد.
کمپیون با اینکه یک چهره‌ی فمنیستی برجسته بود و همچنان هست (تنها فیلمساز زن تاریخ که توانسته دو بار نامزد جایزه‌ی اسکار بهترین کارگردانی شود) اما اینکه موفقیت‌هایش را ناشی از جنسیت وی بدانیم، کاملاً اشتباه و مضحک است. این هنرمند مستعد، آثار مهم و جریان‌سازی ارائه داده که می‌توان در رابطه با آن‌ها به گفتگو پرداخت. با موفقیت‌های اخیر کمپیون، حالا شاید بهترین زمان باشد تا نگاهی به ساخته‌های او در پنج دهه‌ی اخیر داشته باشیم؛ از «سوئیتی» که در سال ۱۹۸۹ اکران شد تا قدرت سگ که یکی از فیلم‌های شاخص سال ۲۰۲۱ بود.
۸- دود مقدس (Holy Smoke)
- سال انتشار: 1999
- بازیگران: کیت وینسلت، هاروی کایتل، سوفی لی، جولی همیلتون
- امتیاز کاربران IMDb به فیلم: 5.۸ از ۱۰
- امتیاز راتن تومیتوز به فیلم: 45 از ۱۰۰
برای اکثر فیلمسازان، پیروزی در جوایز اسکار یک موفقیت ویژه محسوب می‌شود زیرا درهای تازه‌ای را برای آن‌ها باز می‌کند. بدیهی است که بودجه‌های بزرگتری برای پروژه‌های بعدی دریافت کنند و آزادی خلاقانه‌ی بیشتری دارند تا آثار هنری موردنظر خود را تولید نمایند. فیلمسازان متعددی وجود داشته‌اند که بهترین فیلم خود را فقط به این دلیل ساخته‌اند که قبلش در اسکار یا یک فستیوال سینمایی بزرگ موفق بوده‌اند.
جین کمپیون اما مسیر متفاوتی را طی کرد. او در واقع پس از موفقیت‌هایی که با فیلم «پیانو» بدست آورد (و کسب جایزه‌ی بهترین فیلمنامه‌ی اورجینال در جوایز اسکار)، دو فیلم ضعیف کارنامه‌اش را ساخت که در این میان، «دود مقدس» از زوایای مختلف، بدتر است. البته باید کمپیون را برای جاه‌طلبی‌هایش تحسین کرد و اینکه اصلا شجاعت تولید چنین فیلمی را داشته است.
اگر دود مقدس را در فاصله‌ی کمی از فیلم‌های دیگر کمپیون تماشا کنید، خیلی‌زود متوجه می‌شوید که «کمپیونی» است و در آن ایده‌های آشنای فیلمساز همانند تبعیض جنسی و روابط میان زن و مرد به چشم می‌خورد؛ ضمن اینکه مفاهیم مذکور در چارچوبی متفاوت و تجربی ارائه شده‌اند.
اما متاسفانه فیلم یک افتضاح کامل است، روایت متمرکزی ندارد، از نظر ریتم گاهی دچار شوک می‌شود و گویی به جنون دچار است و از نظر بصری مخاطب را آزار می‌دهد (کمپیون از رنگ‌های زرد و نارنجی استفاده کرده تا گرمای استرالیا را نشان دهد و این رویکرد جواب نداده است). دود مقدس تدوین خوبی هم ندارد و به‌طور کلی، ناامیدکننده‌ترین فیلم کمپیون به حساب می‌آید.
۷- پرتره‌ی یک بانو (The Portrait Of A Lady)
- سال انتشار: 1996
- بازیگران: نیکول کیدمن، جان مالکوویچ، باربارا هرشی، مری-لوئیز پارکر
- امتیاز کاربران IMDb به فیلم: 6.۲ از ۱۰
- امتیاز راتن تومیتوز به فیلم: 46 از ۱۰۰
اولین ساخته‌ی کمپیون پس از پیانو، همه‌ی برگ‌های برنده برای دستیابی به موفقیت را دارد؛ یک درام تاریخی که اقتباسی از رمانی کلاسیک نوشته‌ی یک نویسنده‌ی برجسته (هنری جیمز) است، به فشارهای ناشی از پدرسالاری می‌پردازد و یک ستاره‌ی بزرگ در اوج محبوبیت (نیکول کیدمن)، نقش اصلی آن را بازی می‌کند.
اما این حقیقت تلخ که فیلم در همه‌ی بخش‌ها شکست خورد را نمی‌توان فراموش کرد. کمپیون با همان جاه‌طلبی‌ها و نوع نگاهی که پیانو را ساخته بود، در پشت دوربین پرتره‌ی یک بانو قرار گرفت اما این‌بار جواب نگرفت. البته کسی انتظار نداشت که کمپیون باز هم حضور پررنگی در اسکار داشته باشد، پرتره‌ی یک بانو هم از آن درام‌های عاشقانه‌ی تاریخی نبود که جایزه‌بگیر باشد.
کمپیون به هر دلیلی، فیلم را بیش از حد ساده‌سازی کرده است اما در عین حال، هر نوع مخاطبی با آن ارتباط برقرار نمی‌کند. این ساخته‌ی کمپیون بیشتر از اینکه یک ملودرام باشد، به مطالعه‌ی شخصیت‌ها می‌پردازد که شاید تصمیم چندان درستی نبود.
ضمن اینکه فیلم شاید یک ملودرام خالص نباشد اما با ملودرام‌های ضعیف و خواب‌آور رقابت می‌کند و گاهی از آن‌ها پیشی می‌گیرد! بخش‌های دراماتیک به‌درستی کار نشده‌اند و نیکول کیدمن فرصت زیادی برای خودنمایی ندارد. کمپیون تلاش کرد با پرتره‌ی یک بانو از سبک‌وسیاق فیلم‌های مشابه فاصله بگیرد اما این رویکرد باعث نشده است تا با فیلم بهتری روبرو باشیم.
۶- فرشته‌ای سر میز من (An Angel At My Table)
- سال انتشار: 1990
- بازیگران: کری فاکس، مارتین ساندرسن، کارن فرگوسن، کوین جی ویلسون
- امتیاز کاربران IMDb به فیلم: 7.۵ از ۱۰
- امتیاز راتن تومیتوز به فیلم: 95 از ۱۰۰
ژانر زندگینامهای، نامتعارف و عجیب است؛ گاهی با یک اثر خلاقانه و غافل‌گیرکننده روبرو هستیم و گاهی چنین فیلم‌هایی خسته‌کننده و کم‌هیجان می‌شوند، زیرا زندگی یک فرد را ویکی‌پدیاگونه عرضه می‌کنند و پرداخت درستی ندارند جز اینکه به رویدادهای کلیدی بپردازند.
فیلم‌های زندگینامهای به دلیل محدودیت‌های مشخص، معمولاً روی جنبه‌های خاصی از زندگی فرد متمرکز هستند و عمدتاً به تاثیرشان روی جامعه‌ی اطراف می‌پردازند؛ این باعث می‌شود تا زندگی شخصی یا روحیات آن‌ها به حاشیه برود و موردبررسی قرار نگیرد.
فرشته‌ای سر میز من اما یک برداشت نوآورانه و تازه از فرمول‌های رایج ارائه می‌دهد و زندگی نویسنده‌ی مشهور نیوزلندی، «جنت فریم» را با عمق بیشتری عرضه می‌کند. کمپیون به کشمکش‌های فریم با بیماری‌های روانی می‌پردازد و آشفتگی‌های درونی او را در اولویت قرار می‌دهد.
آثار زندگینامهای بیشتر اوقات به آدم‌هایی می‌پردازند که کارهای فوق‌العاده‌ای انجام داده‌اند و تفاوت‌های زیادی با یک انسان معمولی دارند. به همین دلیل، ساخت فیلمی پیرامون زندگی یک آدم نسبتاً عادی، سخت‌تر است؛ خصوصاً اینکه کمپیون موفق شده تا زیبایی‌های زندگی مهجور فریم را نیز متصور شود.
فرشته‌ای سر میز من، احساسی، بامزه، صادقانه و غم‌انگیز است و آن را می‌توانیم یک ادای دین محترمانه به جنت فریم بدانیم که برای اقدام به خودکشی، هشت سال از زندگی‌اش را در بیمارستان روانی بستری شد، به شیزوفرنی مبتلا بود و زندگی تراژیکی داشت.
۵- سوئیتی (Sweetie)
- سال انتشار: 1989
- بازیگران: کالن کولستن، جان دارلینگ، دروتی بری، مایکل لیک
- امتیاز کاربران IMDb به فیلم: 6.۷ از ۱۰
- امتیاز راتن تومیتوز به فیلم: 89 از ۱۰۰
در اواخر دهه‌ی ۸۰ و اوایل دهه‌ی ۹۰ میلادی، تعدادی از بهترین فیلمسازان تاریخ ظهور کردند و شاهد ساخته شدن آثاری همچون «دهشت‌زده» و «سگ‌های انباری» بودیم. این فیلمسازان نوظهور به موفقیت‌های خود ادامه دادند و جایگاه خود را در سینما پیدا کردند.
در این میان، متاسفانه اولین ساخته‌ی جین کمپیون (اولین اثر سینمایی، او تا پیش از این، یک فیلم تلویزیونی را جلوی دوربین برده بود) خیلی‌زود فراموش شد و معمولاً در کنار آثار کلاسیک و بزرگ آن دوره قرار نمی‌گیرد که تا حد زیادی قابل درک است، سوئیتی چندان عامه‌پسند نیست و جذابیت زیادی هم ندارد اما نمی‌توان انکار کرد که معرف یک «صدای تازه در سینما» بود.
کمپیون به‌سرعت نشان داد که از نظر استعداد و نوع نگاه، هیچ تفاوتی با فیلمسازان مرد پرسروصدای آن دوران ندارد. فیلم شامل نماهای به‌یادماندنی متعددی است و ترکیب‌بندی‌های کمپیون تا به‌امروز، درخشان به نظر می‌رسد. او بهترین زوایای ممکن را برای به‌تصویر کشیدن رویدادها انتخاب کرده است و به‌واسطه‌ی تصویر، احساسات شخصیت‌ها را منتقل می‌کند. فیلم از نظر زیبایی‌شناسی سطح بالایی دارد و داستان‌سراییِ بصری را ارج می‌نهد.
مفاهیم و ایده‌های سوئیتی همانند گرایش‌های جنسی زنانه، روابط خانوادگی و انزوای ناشی از متفاوت بودن، در ساخته‌های بعدی کمپیون دقیق‌تر بررسی می‌شوند اما اینجا هم تاثیرگذار و قابل تأمل هستند.
۴- ستاره‌ی فروزان (Bright Star)
- سال انتشار: 2009
- بازیگران: بن ویشاو، ابی کورنیش، پل اشنایدر، کری فاکس
- امتیاز کاربران IMDb به فیلم: 6.۹ از ۱۰
- امتیاز راتن تومیتوز به فیلم: 83 از ۱۰۰
ستاره‌ی فروزان آخرین ساخته‌ی جین کمپیون پیش از غیبت ۱۲ ساله‌اش از سینما بود (او در این مدت، دو فصل از سریال «بالای دریاچه» را نوشت و کارگردانی کرد). وی سال گذشته با قدرت سگ بازگشت اما اگر ستاره‌ی فروزان تبدیل به آخرین ساخته‌اش می‌شد، می‌توانستیم آن را یک پایان خوب برای کارنامه‌ی هنری این فیلمساز بدانیم.
پس از بازخوردهای منفی «در برش»، این فیلم بازگشت کمپیون به ریشه‌ها و سبک فیلمسازی اصلی‌اش بود (در برش، به شدت مورد انتقاد قرار گرفت و از نظر سبک فیلمسازی، تفاوت‌های واضحی با ساخته‌های دیگر کمپیون دارد). ستاره‌ی فروزان، آزمون‌وخطای کمپیون با قصه‌های عاشقانه که «در برش» شاهد آن بودیم را کنار می‌گذارد و تمرکز اصلی خود را روی زیبایی‌شناسی و داستان‌گویی می‌گذارد. این فیلم به اعتقاد برخی، کمپیونی‌ترین ساخته‌ی این فیلمساز است.
ایده‌ی ساخت یک عاشقانه‌ی تاریخی درباره‌ی «جان کیتس» که در آن، شخصیت‌ها در مناطق زیبا قدم می‌زنند و شعر می‌خوانند، می‌توانست برای جین کمپیون گران تمام شود اما انتخاب بازیگران مناسب و کناره جستن وی از سینمای تجربی، کمک کرد تا فیلم قابل‌قبولی بسازد. ستاره‌ی فروزان این پتانسیل را داشت که به اثری مضحک و احمقانه تبدیل شود اما زیبا و اندوه‌آور است.
۳- در برش (In The Cut)
- سال انتشار: 2003
- بازیگران: مگ رایان، مارک رافلو، جنیفر جیسن لی
- امتیاز کاربران IMDb به فیلم: 5.۳ از ۱۰
- امتیاز راتن تومیتوز به فیلم: 34 از ۱۰۰
این فیلم تقریباً کارنامه‌ی هنری سازندگانش را به پایان رساند (و در واقع یکی از دلایل سقوط محبوبیت مگ رایان بود). در برش با تشکر از گذر زمان و تغییر نوع نگاه‌ها، حالا یک فیلم مهم فمنیستی به حساب می‌آید.
در برش از آن آثاری است که در دوره‌ی اکران، با نقدهای به‌شدت منفی روبرو شد و آن را یک «فاجعه‌ی تمام عیار» توصیف می‌کردند اما حالا بعضی از منتقدان، فیلم را یک «شاهکار» و پیچیده‌ترین ساخته‌ی جین کمپیون می‌دانند که از زمانه‌ی خود جلوتر بود.
چیزی که عجیب جلوه می‌کند این است که چرا و چگونه اکثر منتقدان در آن زمان، فیلم را درک نکردند و برداشت‌های عجیبی از آن داشتند. منتقدان فیلم را به چشم یک تریلر اروتیکِ سطحی دیدند، در حالی که کمپیون در تلاش بود تا ژانر اروتیک را متحول کند، پایه و اساس زن‌ستیزانه‌ی آن را از نو بسازد و شرح حال تازه‌ای از ذات زنانگی ارائه دهد.
نکته‌ی قابل توجه این است که کمپیون برای ساخت یک اثر ساختارشکن، ژانر مورد نظر را تلطیف نکرده بلکه برعکس، در برش یکی از فیلم‌های رادیکال جریان اصلی در دو دهه‌ی اخیر است که ترسی از ارائه‌ی خشونت یا نماهای نامتعارف ندارد.
۲- قدرت سگ (The Power Of The Dog)
- سال انتشار: 2021
- بازیگران: بندیکت کامبربچ، کریستین دانست، کدی اسمیت-مک‌فی، جسی پلمونس
- امتیاز کاربران IMDb به فیلم: 6.۹ از ۱۰
- امتیاز راتن تومیتوز به فیلم: 93 از ۱۰۰
آخرین باری که جین کمپیون تلاش کرد تا ماهیت یک ژانر را تغییر دهد و همزمان از سبک فیلمسازی خود فاصله بگیرد (در برش)، مورد تمسخر و انتقادات شدید قرار گرفت اما ۱۸ سال بعد، سینمادوستان درک بهتری از این فیلمساز پیدا کردند و قدرت سگ به اثری محبوب تبدیل شد.
اگر این فیلم را هنوز ندیده‌اید، به احتمال زیاد از آن شنیده‌اید؛ قدرت سگ سریعاً به یکی از بهترین فیلم‌های سال ۲۰۲۱ تبدیل شد و یکی از کاندیداهای اصلی کسب جایزه‌ی اسکار بهترین فیلم بود. قدرت سگ از آن آثاری است که با هر بار تماشا بهتر می‌شود زیرا سبک داستان‌گویی کمپیون به شکلی است که لایه‌های زیرین آن گاهی در تماشای اول به خوبی قابل لمس نیست. همچنین بعضی از ابعاد قصه تا حدودی مبهم است تا از رویدادهای کلیدی، برداشت‌های متفاوتی داشته باشید.
جین کمپیون در قدرت سگ، اوج مهارت‌های فیلم‌سازی‌اش را به رخ می‌کشد و از ترکیب‌بندی‌های عریض به شکل هوشمندانه‌ای استفاده می‌کند. او با فضاسازی درست، موفق شده تا حس نابودی را منتقل کند و حتی لحظات ساده‌ی فیلم گاهی فراتر از حد انتظار، تعلیق‌آمیز هستند.
وقتی به قدرت سگ می‌رسیم، معمولا گفتگو در این رابطه است که تا چه اندازه ژانر وسترن را تغییر داد اما کمتر به این نکته اشاره می‌شود که ساختار کلی فیلم به ژانر تریلر نزدیک‌تر است و حس‌وحال دلهره‌آور خود را تا انتها حفظ می‌کند.
۱- پیانو (The Piano)
- سال انتشار: 1993
- بازیگران: هالی هانتر، هاروی کایتل، سم نیل، آنا پاکوین، کری واکر
- امتیاز کاربران IMDb به فیلم: 7.۵ از ۱۰
- امتیاز راتن تومیتوز به فیلم: 90 از ۱۰۰
جین کمپیون شاید فیلم‌های پیچیده یا بلندپروازانه‌تری در مقایسه با پیانو ساخته باشد اما به نظر نمی‌رسد که بتواند بهترین ساخته‌اش را تکرار کند؛ اثری که در آن یک فیلمساز مولف به تمام معنا است، رویکرد خود نسبت به سینما و هنر را مشخص می‌کند و البته با یک درام شاخص روبرو هستیم که بزرگسالانه و اثرگذار است.
کمپیون بی‌گمان فیلم‌های خوبی ساخته است که از نظر کیفیت، پیانو را به چالش می‌کند و حتی در بعضی از بخش‌ها از آن عبور می‌کنند اما جادویی در این فیلم وجود دارد که باعث شد ماندگار شود و بهترین ساخته‌ی کمپیون لقب بگیرد.
کمپیون در کنار عرضه‌ی نماهای حیرت‌انگیز و فراموش‌نشدنی، خود را به عنوان یک فیلم‌نامه‌نویس کم‌نظیر نیز مطرح می‌کند و شخصیت‌هایی نوشته که عمیق هستند و پرداخت خوبی دارند. پیانو شاید به تنهایی کافی باشد تا در میان فیلمسازان شاخص تاریخ سینما، برای کمپیون جایگاه ویژه‌ای در نظر بگیریم.
منبع: Taste of Cinema
