رژیم قلیایی (آلکالاین) چیست و چه تأثیری روی سلامتی دارد؟
رژیم قلیایی یا رژیم آلکالاین، یک برنامه‌ی غذایی است که با هدف حفظ سطح مطلوب pH در بدن بر مصرف سبزیجات و میوه‌های تازه تأکید دارد. اساس این رژیم غذایی بر این فرضیه استوار است که غذاها می‌توانند pH بدن را تغییر دهند تا اسیدی یا قلیایی باشد. به اعتقاد طرفداران این رژیم غذایی، غذاها پس از متابولیسم یک خاکستر اسیدی یا قلیایی بر جای می‌گذارند که روی pH بدن تأثیر می‌گذارد. این افراد بر این باورند که افزایش مصرف غذاهای قلیایی در پیشگیری از بعضی بیماری‌ها مؤثر است.
در پزشکی از رژیم قلیایی برای جلوگیری از بروز سنگ کلیه و عفونت‌های مجاری ادراری استفاده می‌شود. با این حال، توجه به این نکته ضروری است که شواهد علمی زیادی برای حمایت از بیشتر ادعاهای مطرح شده درباره‌ی فواید این برنامه‌ی غذایی وجود ندارد. چون بدن مکانیسم‌های زیادی برای حفظ ثبات pH دارد. در این مقاله از مجله‌ی اینترنتی دیجی‌کالا مگ به به معرفی کامل رژیم قلیایی می‌پردازیم. اگر تصمیم به شروع این برنامه‌ی غذایی دارید، حتما تا انتها با ما همراه باشید.
رژیم قلیایی چیست؟
به رژیم آلکالاین «رژیم اسیدی-قلیایی» یا «رژیم خاکستر قلیایی» هم گفته می‌شود. تصور می‌شود که این رژیم غذایی می‌تواند pH بدن (میزان اسیدی یا قلیایی بودن) را تغییر دهد. در رژیم آلکالاین مصرف غذاها به زمان‌های خاصی از روز محدود نمی‌شود. بلکه به افرادی که از آن پیروی می‌کنند آموزش داده می‌شود که میزان مصرف غذاهای قلیایی را افزایش و مصرف غذاهای اسیدی را کاهش دهند.
گاهی اوقات، متابولیسم (فرآیند تبدیل غذا به انرژی) با آتش مقایسه می‌شود. چون هر دو شامل یک واکنش شیمیایی هستند که یک توده‌ی جامد را تجزیه می‌کند. با این حال، در بدن واکنش‌های شیمیایی به‌طور آهسته و کنترل‌شده اتفاق می‌افتند.
وقتی آتش همه چیز را می‌سوزاند، خاکستر باقی می‌ماند. در بدن شما هم غذاهایی که می‌خورید، بقایای خاکستر مانند به جای می‌گذارند که ضایعات متابولیک نام دارد. این ضایعات متابولیک می‌توانند قلیایی، خنثی یا اسیدی باشند. طرفداران رژیم آلکالاین ادعا می‌کنند که ضایعات متابولیک می‌توانند به‌طور مستقیم روی اسیدیته‌ی بدن تأثیر بگذارند. به عبارت دیگر، اگر غذاهایی بخورید که خاکستر اسیدی به جای می‌گذارند، خون شما اسیدی‌تر می‌شود. اما اگر غذاهایی مصرف کنید که خاکستر قلیایی ایجاد می‌کنند، خونتان قلیایی‌تر می‌شود.
بر اساس فرضیه‌ی اسید-خاکستر، خاکستر اسیدی شما را در معرض ابتلا به بیماری‌های مختلف قرار می‌دهد، در حالی که خاکستر قلیایی از سلامت شما محافظت می‌کند. بنابراین، می‌توانید با انتخاب غذاهایی که بیشتر قلیایی هستند، بدن خود را قلیایی کرده و سلامتی‌تان را بهبود بخشید.
اجزای غذا که از خود خاکستر اسیدی به جا می‌گذارند شامل پروتئین، فسفات و گوگرد می‌شوند. در مقابل، کلسیم، منیزیم و پتاسیم اجزای قلیایی غذاها را تشکیل می‌دهند. گروه‌های غذایی را می‌توان به سه دسته‌ی اسیدی، قلیایی و خنثی تقسیم‌بندی کرد.
- اسیدی؛ گوشت، مرغ، بوقلمون، ماهی، لبنیات، تخم‌مرغ (به‌خصوص زرده)، غلات، عدس، بادام‌زمینی، گردو، الکل، بستنی، نوشابه‌ی گازدار و سایر غذاهای فرآوری‌شده
- خنثی؛ نشاسته‌ها، قندها و چربی‌های طبیعی (مانند روغن زیتون، خامه و کره)
- قلیایی؛ میوه‌ها، آبمیوه‌های شیرین‌نشده، مغزهای خوراکی، حبوبات، سویا، دانه‌ها و سبزیجات
بعضی از نسخه‌های رژیم آلکالاین سخت‌گیری کمتری دارند. به این معنی که ممکن است مصرف غلات را با وجود اینکه کمی اسیدی هستند، به دلیل فوایدی که برای سلامتی دارند مجاز بدانند. اما به‌طور کلی، اگر از رژیم قلیایی پیروی می‌کنید باید از مصرف غذاهای اسیدی بپرهیزید، غذاهای خنثی را محدود کنید و بیشتر از غذاهای قلیایی استفاده کنید.
pH طبیعی بدن چقدر است؟
هنگام صحبت درباره‌ی رژیم غذایی قلیایی، درک مفهوم pH بسیار مهم است. به زبان ساده، به میزان اسیدی یا قلیایی بودن چیزی pH گفته می‌شود. مقدار pH از ۰ تا ۱۴ متغیر است. اعداد پایین‌تر نشان‌دهنده‌ی اسیدی‌تر بودن و اعداد بالاتر نشانه‌ی قلیایی‌تر بودن هستند.
- اسیدی – ۰ تا ۶٫۹
- خنثی – ۷
- قلیایی – ۷٫۱ تا ۱۴
بسیاری از طرفداران رژیم آلکالاین پیشنهاد می‌کنند که افراد pH ادرار خود را با استفاده از نوار تست ادرار کنترل کنند تا مطمئن شوند که قلیایی (بیشتر از ۷) است و اسیدی (کمتر از ۷) نیست. با این حال، باید به این نکته توجه داشته باشید که pH بدن شما بسیار متفاوت است. در حالی که بعضی از بخش‌های بدن اسیدی هستند، بعضی از نواحی قلیایی هستند و هیچ سطح مشخصی وجود ندارد.
معده مملو از اسید کلریدریک است و به همین دلیل بسیار اسیدی است و pH آن بین ۲ تا ۳٫۵ است. این میزان اسیدیته برای تجزیه و هضم غذا لازم است. از سوی دیگر، خون انسان همیشه کمی قلیایی است و pH آن ۷٫۳۶ تا ۷٫۴۴ است. زمانی که pH خون از محدوده‌ی طبیعی خارج می‌شود، درمان نکردن آن می‌تواند باعث مرگ شود. این شرایط فقط در اثر مشکلات خاصی مانند «کتواسیدوز» اتفاق می‌افتد که از دیابت، گرسنگی مفرط یا مصرف الکل ناشی می‌شود.
وقتی بدن به دلیل وجود مشکلاتی از جمله کمبود انسولین قادر به مصرف کربوهیدرات‌ها نباشد و به جای آن‌ها از چربی‌ها به‌عنوان منبع سوخت استفاده کند، موادی به نام کتون در بدن تولید می‌شوند که تجمع آن‌ها به کتواسیدوز منجر می‌شود.
غذاها چه تأثیری روی pH ادرار و خون دارند؟
ثابت ماندن pH خون برای حفظ سلامتی بسیار مهم است. اگر قرار باشد pH خون از محدوده‌ی طبیعی خارج شود، سلول‌های شما از کار می افتند و در صورت عدم درمان خیلی سریع می‌میرند. به همین دلیل، در بدن راه‌های مؤثر زیادی برای تنظیم دقیق تعادل pH وجود دارد که تحت عنوان «هموستاز اسید-باز» شناخته می‌شوند.
در حقیقت، در افراد سالم غیرممکن است که غذا بتواند میزان pH خون را تغییر دهد، اگرچه ممکن است نوسانات ناچیزی در محدوده‌ی طبیعی رخ دهد. با این حال، غذا می‌تواند مقدار pH ادرار را تغییر دهد. البته میزان تأثیر آن تا حدودی متغیر است.
دفع اسیدها در ادرار یکی از راه‌های اصلی است که بدن از آن برای تنظیم pH خون استفاده می‌کند. اگر یک استیک بزرگ بخورید، چند ساعت بعد ادرار شما اسیدی‌تر می شود. چون بدن مواد زائد متابولیک را دفع می‌کند. بنابراین، pH ادرار نمی‌تواند منعکس‌کننده‌ی pH کلی بدن و وضعیت سلامت عمومی باشد. از سوی دیگر، ممکن است تحت تأثیر عوامل دیگری غیر از رژیم غذایی قرار بگیرد.
غذاهای اسیدی و پوکی استخوان
پوکی استخوان یک بیماری استخوانی پیشرونده است که با کاهش میزان مواد معدنی استخوان مشخص می‌شود. این بیماری به‌ویژه در میان زنان یائسه شایع است و می‌تواند خطر شکستگی استخوان را به‌شدت افزایش دهد. بسیاری از طرفداران رژیم قلیایی بر این باورند که برای حفظ ثبات pH خون، بدن مواد معدنی قلیایی مانند کلسیم را از استخوان‌ها می‌گیرد تا اسیدهای موجود در غذاهای اسیدی خورده شده را خنثی کند.
بر اساس این نظریه، رژیم‌های اسیدی مانند رژیم استاندارد غربی باعث کاهش تراکم مواد معدنی استخوان می‌شوند. این نظریه به عنوان «فرضیه خاکستر اسید پوکی استخوان» شناخته می‌شود. با این حال، این تئوری عملکرد کلیه‌ها را که برای از بین بردن اسیدها و تنظیم pH بدن ضروری هستند، نادیده می‌گیرد. کلیه‌ها یون‌های بی‌کربنات تولید می‌کنند که اسیدهای موجود در خون را خنثی می‌کنند و به بدن این امکان را می‌دهند که pH خون را به دقت کنترل کند.
سیستم تنفسی شما هم در کنترل pH خون نقش دارد. وقتی یون‌های بی‌کربنات از کلیه‌ها به اسیدهای موجود در خون متصل می‌شوند، دی اکسید کربن و آب تشکیل می‌دهند که اولی را از طریق بازدم و دومی را از طریق ادرار از بدن خارج می‌کنید.
فرضیه اسید-خاکستر هم یکی از محرک‌های اصلی پوکی استخوان، یعنی کاهش پروتئین کلاژن استخوان، را نادیده می‌گیرد. کاهش کلاژن با کمبود دو اسید در رژیم غذایی، یعنی اسید ارتوسیلسیک (Orthosilicic acid) و اسید اسکوربیک (Ascorbic acid) یا ویتامین C، مرتبط است.
به یاد داشته باشید که شواهد علمی درباره‌ی ارتباط اسید رژیم غذایی با تراکم استخوان یا خطر شکستگی ضد و نقیض است. اگرچه در بسیاری از مطالعات هیچ ارتباطی مشاهده نشده است، بعضی از تحقیقات ارتباط قابل‌توجهی را شناسایی کرده‌اند. مطالعات بالینی که از دقت بیشتری برخوردار هستند، به این نتیجه رسیده‌اند که رژیم‌های اسیدی هیچ تأثیری بر سطح کلسیم بدن ندارند.
رژیم غذایی اسیدی همراه با مصرف کم کلسیم باعث بروز مشکلات استخوانی می‌شود. اما اگر میزان کلسیم بالا باشد، رژیم اسیدی ممکن است اثر محافظت‌کننده داشته باشد. این نوع رژیم با افزایش احتباس کلسیم و فعال کردن هورمون IGF-1 که باعث ترمیم عضلات و استخوان می‌شود، سلامت استخوان‌ها را بهبود می‌بخشد. بنابراین، یک رژیم غذایی پرپروتئین و اسیدساز احتمالا با حفظ سلامت استخوان مرتبط است.
اسیدیته و سرطان
بسیاری از مردم معتقدند که سرطان فقط در یک محیط اسیدی ایجاد می‌شود و به همین دلیل می‌توان آن را با رژیم قلیایی درمان کرد. با این حال، تحقیقات علمی درباره‌ی رابطه‌ی بین اسیدوز ناشی از رژیم غذایی (افزایش اسیدیته خون در اثر رژیم غذایی) و سرطان به این نتیجه رسیده‌اند که هیچ ارتباطی بین این دو وجود ندارد. چون غذا تأثیر چشمگیری رو pH خون ندارد. از سوی دیگر، حتی اگر بتواند چنین تأثیری بر pH خون یا سایر بافت‌های بگذارد، سلول‌های سرطانی به محیط‌های اسیدی محدود نمی‌شوند.
در حقیقت، سرطان در بافت طبیعی بدن که دارای pH نسبتا قلیایی (۷/۴) است، ایجاد می‌شود. محققان در بسیاری از آزمایش‌ها توانسته‌اند سلول‌های سرطانی را با موفقیت در یک محیط قلیایی رشد دهند. اگرچه تومورها در محیط‌های اسیدی سریع‌تر رشد می‌کنند، اما خودشان این اسیدیته را ایجاد می‌کنند. به عبارت دیگر، این محیط اسیدی نیست که سلول‌های سرطانی را ایجاد می‌کند، بلکه سلول‌های سرطانی هستند که باعث ایجاد محیط اسیدی می‌شوند.
آیا اجداد انسان رژیم غذایی قلیایی داشتند؟
رژیم قلیایی به دلیل تأکید بر مصرف میوه‌ها و سبزیجات به جای غذاهای فرآوری‌شده شباهت قابل‌توجهی به رژیم پالئو دارد. رژیم غذایی پالئو، رژیمی است که بر اساس عادات غذایی اجداد شکارچی ما طراحی شده است. اما تحقیقات لزوماً از این ایده که اجداد اولیه‌ی ما از رژیم غذایی قلیایی استفاده می‌کردند، حمایت نمی‌کنند.
در یک مطالعه تخمین زده شد که قبل از شروع کشاورزی ۸۷ درصد انسان‌ها رژیم قلیایی داشتند. اما تحقیقات اخیر نشان می‌دهد که در این دوره‌ی زمانی حدود نیمی از انسان‌ها رژیم قلیایی و مابقی رژیم اسیدی داشتند. طبق شواهد، احتمالا مکان زندگی روی نوع رژیم غذایی انسان تأثیر داشته است. به گفته‌ی محققان، هرچه محل زندگی مردم از خط استوا دورتر می‌شده است، رژیم غذایی آن‌ها اسیدی‌تر بوده است.
رژیم قلیایی برای چه افرادی بی‌خطر و برای چه کسانی مضر است؟
نسخه‌ی انعطاف‌پذیر رژیم آلکالاین که محدودیت شدید برای مصرف آجیل و غلات در نظر نمی‌گیرد، برای سلامتی مفید است. به‌طور کلی، رژیم غذایی گیاهی احتمال ابتلا به بسیاری از سرطان‌ها، بیماری‌های قلبی، سکته‌ی مغزی و دیابت نوع ۲ را کاهش می‌دهد. برای افرادی که سابقه‌ی سنگ کلیه یا بیماری کلیوی دارند، رژیم غذایی گیاهی، نه لزوما رژیم قلیایی، ممکن است مفید باشد.
رژیم قلیایی برای افراد سالم بی‌خطر است. اما بعضی از افراد با پیروی از آن احساس گرسنگی می‌کنند یا پروتئین کافی برای تأمین نیازهای بدن دریافت نمی‌کنند. علاوه بر این، ممکن است در این رژیم غذایی خوراکی‌های سالم هم کنار گذاشته شوند. بعضی از غذاهای اسیدی مانند تخم‌مرغ و گردو کاملا سالم هستند. حذف این موارد از برنامه‌ی غذایی بسیاری از افراد را از مصرف غذاهای غنی از مواد مغذی محروم می‌کند.
رژیم آلکالاین برای کاهش وزن طراحی نشده است و اگر ندانید چگونه با استفاده از غذاهای گیاهی پروتئین کافی دریافت کنید، ممکن است در طی روز به‌شدت احساس گرسنگی داشته باشید. بنابراین، قبل از شروع این رژیم بهتر است با متخصص تغذیه مشورت کنید تا مطمئن شوید که مواد مغذی مهم را از برنامه‌ی غذایی خود حذف نمی‌کنید و ناخواسته به سلامتی خود آسیب نمی‌زنید.
کلام پایانی
رژیم قلیایی کاملا سالم است. چون افزایش مصرف میوه‌ها، سبزیجات و غذاهای گیاهی سالم را تشویق می‌کند و در عین حال غذاهای ناسالم فرآوری‌شده را محدود می‌کند. با این حال، این تصور که رژیم غذایی به دلیل داشتن اثرات قلیایی باعث بهبود سلامتی می‌شود، قابل قبول نیست. چون این ادعاها توسط هیچ مطالعه‌ی قابل اعتمادی که روی انسان انجام شده باشند، تأیید نشده‌اند و هیچ شواهد معتبری وجود ندارد که نشان دهد رژیم غذایی با سطح pH مرتبط است.
منابع: healthline, everydayhealth
نویسنده متن عزیز شواهد هست کافیه یه سری به انجمنهای خام گیاهخواری و تجربیات افرادی که درمان شده اند بزنید خیلی زیاده