سریال «راز بقا»؛ یک کمدی سرگرم‌کننده با چاشنی عشق
سال گذشته در همین روزها بود که خبر از ساخت سریالی در شبکه نمایش خانگی به گوش می‌رسید به کارگردانی سعید آقاخانی. این یعنی طنزی ساده در راه بود که می‌توانست کمبود این ژانر را در رسانه جدید جبران کند. با رسیدن نوروز ۱۴۰۱، از سریال «راز بقا» رونمایی و این مجموعه در پلتفرم فیلم‌نت و فیلیمو منتشر شد. هیاهو و بازار پررونق نمایش خانگی، فرصت آزمون و خطا را از سازندگان گرفته بود و اگر محصولی خوب نبود به سرعت از سمت مخاطب پس زده می‌شد. پیش از آن پیمان قاسم‌خانی با «خوب، بد، جلف» تلاش کرده بود مجموعه طنزی متفاوت راهی نمایش خانگی کند که شکست خورده بود. اما «راز بقا» با تمام ضعف‌هایش، داستان و ساختار قابل اعتنایی داشت که هم به راحتی از مخاطب خنده می‌گرفت و هم منتقدان را تا انتها راضی نگه‌داشت. پخش این مجموعه در اواخر تابستان به پایان رسید، اما هنوز هم اگر دنبال طنزی ساده می‌گردید می‌تواند چند دقیقه‌ای شما را سرگرم کند. در ادامه بیشتر به این سریال می‌پردازیم.
داستان تخیلی با طنزی موثر
خط اصلی داستان «راز بقا» درباره پسر جوانی به نام رحیم تیمسار است که به صورت اتفاقی متوجه می‌شود رویین‌تن است و نمی‌میرد. همین ویژگی پای او را به یک باند خلافکار باز می‌کند. در کنار این داستان اصلی، خرده روایت‌هایی هم وجود دارد که به واسطه آنها عشق را هم وارد داستان می‌کند. از ازدواج مادر رحیم با یک پیرمرد پولدار گرفته تا دلبستگی خود رحیم به یک دختر طلافروش. اما ماجرای تخیلی سریال تنها به رویین‌تن بودن رحیم محدود نمی‌شود و او طی ماجراهایی پایش به یک ناکجاآباد باز می‌شود که در آن خانی عجیب وجود دارد. این خان دخترانش را با شرط‌های بدوی به عقد مردانی شجاع در می‌آورد و در کار تجارت حیوانات وحشی است. در کنار داستان اصلی دو شخصیت فرعی هم وجود دارند که یکی حاتم برادر رحیم است و دیگری حاج‌آقای مذهبی که به دلیل تعصبات دینی‌اش وارد ماجرای سریال شده. همه این روایت‌ها به صورت جداگانه پیش می‌روند و در نقاطی با هم تلاقی پیدا می‌کنند.
میزان تخیلی که در داستان سریال «راز بقا» به کار رفته با طنز ساده اما موثرش کاملا هم‌خوانی دارد و از حد و مرز شوخی‌های واقعی بیرون نمی‌زند. اما به هرحال، رویین‌تن بودن و کارهای غیرواقعی که شخصیت‌ها انجام می‌دهند، فانتزی این مجموعه را تا حد زیادی بالا برده و ممکن است این میزان از فانتزی به مذاق هر نوع مخاطبی خوش نیاید. با وجود تخیل و فانتزی موجود در این مجموعه، اما «راز بقا» طنز ساده‌ای دارد که به دلیل استفاده از مسایل روز، جذابیت بیشتری برای مخاطبش به وجود می‌آورد. مسایل روزی مثل قاچاق واکسن فایزر، تاثیر کرونا بر زندگی، اشتغال افراد در مشاغل دولتی بدون وجاهت قانونی و لیاقت لازم و… همه این‌ها مضامینی است که به شیوه طنزآمیزی وارد داستان شده و مخاطب را مجاب می‌کند تا سریال را دنبال کند.
در کنار این نکات مثبت، سریال «راز بقا» نقطه ضعف‌هایی هم دارد که نمی‌توان به راحتی از کنار آنها گذشت. یکی از اصلی‌ترین مشکلات این سریال، توجیحات غیرمنطقی اتفاقات است. درست است که در دنیای سینما، هر چیزی امکان پذیر و شدنیست، اما وقتی داستان در دنیای امروزی و با تکیه بر اتفاقات روز پیش می‌رود، برخی گره‌های قصه و فراز و فرودهای آن، بدون هیچ منطق روایی پیش می‌آید. مثلا اعضای یک باند خلافکار خطرناک حتی درست تفنگ در دست گرفتن را بلد نیستند و یا یک جوان دست و پا چلفتی به راحتی از دستشان فرار می‌کند. از طرف دیگر ما اتفاقات تکراری داریم که بیشتر برای بلاهت منجر به کمدی از آن استفاده شده، اما آنقدر تکرار می‌شوند که از جایی به بعد مخاطب را خسته می‌کند. مثلا تکرار دیالوگ‌های تسلیت از طرف اعضای باند خلافکاری.
گروه سازنده
سعید آقاخانی در روزهایی به مخاطب معرفی شد که همراه مهران مدیری و رضا عطاران در مجموعه طنز «ساعت خوش» بازی می‌کرد. آقاخانی همکاری‌اش را در دهه هشتاد با عطاران در سریال‌های ماه رمضانی ادامه داد و پس از مدتی هم خود سکان ساخت مجموعه‌های طنز تلویزیونی را برعهده گرفت. او در سینما و تلویزیون آثار متوسطی می‌ساخت و هیچ‌گاه نامش مانند همکاران قدیمی‌اش بر سر زبان‌ها نمی‌افتاد، تا اینکه از اواسط دهه ۹۰ با کارگردانی و بازیگری سریال «نون خ»، ثابت کرد توانایی ساخت طنز ساده‌ای را دارد که بدون لودگی و با تکیه بر کمدی موقعیت، می‌تواند به راحتی مخاطب را بخنداند. با ساخت یه قسمت از «نون خ»، او نتنها در بحران سریال‌های کمدی تلویزیون، مجموعه‌ای موفق تولید کرد که آداب و رسوم و شرایط زندگی مردم استان کردستان را به خوبی و با ظرافت به تصویر کشید.
اما با افت بسیار زیاد تلویزیون و تعطیلی سینماها به دلیل کرونا، آقاخانی هم مانند بسیاری از فیلم و سریال‌سازان به نمایش‌خانگی کوچ کرد. «راز بقا» اولین سریال او در این رسانه بود. مجموعه‌ای که تمام المان‌های ساخته‌های قبلی آقاخانی، یعنی زبان ساده، طنز عامه‌پسند و عدم استفاده از شوخی‌های جنسی و لودگی افراطی را در خود دارد. آقاخانی مانند مجموعه «نون خ» این بارهم به امیر وفایی برای نویسندگی فیلمنامه اعتماد کرد. وفایی که کار خود را از سریال‌های اپیزودی مهران مدیری در نمایش خانگی شروع کرده بود، امروز تبدیل به یکی از طنزنویسان صاحب سبک شده که اگر سعید آقاخانی آثارش را بسازد، نتیجه قابل اعتنایی خواهد داشت.
گروه بازیگران
سعید آقاخانی یک‌سری بازیگر کردستانی و کرمانشاهی را از مجموعه «نون خ» با خود به سریال «رزا بقا» آورده بود تا نقش‌های فرعی این سریال را بازی کنند. بازیگرانی که در محدوده جغرافیای خود همه چهره‌های مطرحی هستند و پس از سرایل «نون خ» هم به شهرت زیادی رسیدند. اما مشکل اصلی این بود که همه آنها قالب‌های قبلی را حفظ کرده بودند و این بزرگترین ضعف گروه بازیگران «راز بقا» را به وجود آورده. اما از نقطه ضعف که بگذریم چند بازیگر اصلی این سریال، یعنی بهرام افشاری، حسن معجونی، سعید آقاخانی، فریبا جدیکار و یدالله شادمانی، از بهترین گروه‌های بازیگران طنز چند سال اخیر در نمایش خانگی و حتی تلویزیون بودند.
یکی از بزرگترین مشکلات سریال‌های طنز ایرانی، تشکیل گروه‌هایی از بازیگران به واسطه دوستی و همکاری کارگردان و گروه تولید با آنها است. مثل چهره‌های همیشگی سریال‌های مهران مدیری یا پیمان قاسم‌خانی و… . اما سعیدآقاخانی حداقل در نقش‌های اصلی سریال خود از بازیگران متفاوتی استفاده کرده بود که به خوبی از عهده نقش‌های متفاوت خود برآمدند. بهرام افشاری به عنوان بازیگر نقش اصلی سریال «راز بقا» با فیزیک ویژه و نوع بازیش، توانست به یکی از شخصیت‌های ماندگار در ذهن مخاطب تبدیل شود. او پیش از این در سریال «پایتخت» در تلویزیون قابلیت خود برای خضور در نقش‌های کمدی را نشان داده بود و «راز بقا» مهر تاییدی بر توانایی او در ایفای نقش‌های کمدی بود. او که بازیگری را از تئاتر شروع کرده سالها تجربه صحنه را به تلویزیون، سینما و حالا نمایش خانگی آورده که مخاطب را به راحتی به تماشای بازی خود می‌نشاند.
یکی از نکات برجسته و مهم گروه بازیگری سریال «راز بقا» و حتی شاید بتوان گفت از جذابیت‌های اصلی این مجموعه، کاراکتر حاتم با بازی حسن معجونی است. مردی میان‌سال که تمام عمر در آرزوی رسیدن به پست و مقام دولتی بوده و برای این کار حتی لباس پوشیدن و لحن حرف زدنش هم به مقامات دولتی نزدیک کرده است. معجونی با قدرت بازیگری خود در نقش‌های طنز، کاراکتر متفاوتی را ارائه داده که تا به حال نمونه‌اش در سینما و تلویزیون ایران کم دیده شده. کاراکتری که همه ویزگی‌هایش کاریکاتوری است، اما نمونه‌اش در جامعه بسیار می‌بینیم. خود سعید آقاخانی هم که نقش حاج‌آقای مومن و معتمد محل را بازی می‌کند، تصویر جذابی از این قشر را به نمایش گذاشته که از ویزگی‌های مثبت گروه بازیگری است.
فریبا جدیکار و یدالله شادمانی هم به عنوان زوج در این مجموعه در کنار هم قرارگرفته‌اند. جدیکار سابقه کارهای کمدی را نداشته اما یکی از شخصیت‌های قابل توجه این سریال است. یدالله شادمانی هم که با لهجه غلیظ کرمانی‌اش یکی از بازیگران محبوب سعیدآقاخانی است که در مجموعه «نون خ» هم از او استفاده کرده بود.
گروه بازیگران سریال «راز بقا» ضعف‌هایی هم دارد. یکی از برجسته‌ترین آنها، نیما شعبان‌نزاد است. این بازیگر که از تئاتر به برنامه خندوانه راه پیدا کرد و به این واسطه به شهرت رسید، در یک قالب همیشگی مانده و تنها در این سریال گریم و لباسش تغییر پیدا کرده. واقعیتش این است که او دیالوگ‌ها را بامزه ادا می‌کند، اما تکرار میمک صورت و بازی‌‌اش برای مخاطب خسته کننده است. جعفر دهقان هم دیگر بازیگر اصلی این مجموعه است. او نقش خان فادر را برعهده دارد. نقشی تخیلی که دهقان هم با وجود گریم و طراحی لباس ویژه به باورپذیری‌اش چندان کمک نکرده.
