۸ کتاب مفید برای گرافیست‌ها؛ از روان‌شناسی رنگ‌ها تا مبانی طراحی گرافیک
گرافیک هنر و حرفه‌ای کاربردی است که از آن برای ارتباط برقرار کردن با مخاطب و انتقال پیامی خاص استفاده می‌شود. ده‌ها جلد کتاب مفید برای گرافیست‌ها در این زمینه منتشر شده است. امروزه اکثر گرافیست‌ها و طراحان علاوه بر تسلط بر طراحی و نرم‌افزارهای گرافیکی مثل فتوشاپ، کورل‌دراو، ادوبی ایلوستریتور، ادبی این‌دیزاین و … باید بر مباحث تئوریک این هنر و حرفه مثل زنگ‌شناسی، صنعت چاپ، تایپوگرافی، فلسفه‌ی هنر، مبانی هنرهای تجسمی، طراحی پوستر، وب، صفحه‌آرایی، گرافیک محیطی، بسته‌بندی و … مسلط باشد.
با باور اساتید و اهل نظر تنها راه احاطه پیدا کردن در این زمینه ها و حرفه‌ای شدن در حوزه‌ی گرافیک علاوه بر کار عملی مطالعه‌ی کتاب‌های تخصصی از جمله واجبات است. در دست کم سه دهه‌ی گذشته برخی از گرافیست‌ها و مدرسان این حرفه دست‌به‌قلم شده، علاوه بر مکتوب کردن خاطرات دوران تحصیل و تجربیات‌شان کتاب تئوریک نوشته یا ترجمه کرده‌اند که به آن‌ها می‌پردازیم.
۱- «روان‌شناسی رنگ‌ها»
روان‌شناسی علمی است که با کمک گرفتن از دانش دهن و رفتار انسان را بررسی و تجزیه و تحلیل می‌کند. این علم در گذر زمان تغییر کرده و روان‌شناسان با استفاده از یافته‌های جدید و به‌روز می‌توانند به اعماق ذهن نفوذ کرده و لایه‌های پنهان شخصیت و علل رفتارها را بیابند.
«روان‌شناسی رنگ‌ها» یکی از شاخه‌های روان‌شناسی نوین است که روان‌شناسان بعد از انتخاب رنگ‌ها توسط افراد می‌توانند درباره‌ی ذهن، شخصیت، رفتارها، کنش و واکنش‌ها و دالان‌های پنهان ذهن افراد حرف بزنند. این علم به گرافیست‌ها، طراحان، نقاشان و باقی قبیله‌ی هنر در انتخاب صحیح رنگ‌ها و جذب مخاطب از این طریق کمک می‌کند.
ماکس لوثر روان‌درمانگر نامدار سوئیسی با اختراع آزمون رنگ لوشر ابزاری برای سنجش وضعیت جسمی و روانی افراد، بر اساس انتخاب رنگی خاص، در دسترس روان‌پزشکان، روان‌کاوان، گرافیست‌ها، نقاش‌ها و … قرار داد.
او در فصل اول این کتاب هشت بخشی، کتابی مفید برای گرافیست‌ها، به علل اهمیت رنگ و تاثیرش بر جسم، ذهن و شخصیت انسان می‌پردازد. فصل دوم را به تفسیر نتایج آزمایش و تاثیرش بر انسان اختصاص داده. نویسنده در فصل سوم رتگ‌های اصلی و فرعی و نشانه‌هایشان را به دقت شرح می‌دهد. لوشر در فصول باقی‌مانده درباره‌ی اصول طبقه‌بندی رنگ‌ها، تفسیرها از آزمایش و قواعد علامت‌گذاری حالات روحی متفاوت و … به تفصیل نوشته است.
در بخشی از کتاب «روان‌شناسی رنگ‌ها» که با ترجمه‌ی ویدا ابی‌زاده توسط نشر لیوسا منتشر شده، می‌خوانیم:
«مشاهده مى‌شود که شماره‌هاى ۱ و ۲ (آبى و سبز) هر دو خودمحور (غیرفعال) هستند. هرجا که هر دوى آن‌ها با یکدیگر در آزمایش ظاهر شوند، صفت خودمحورى قویاً مورد تأکید است. ولى این موضوع که آیا رفتار مزبور یک رفتار الگویى یا یک الگوى واقعى یا یک الگوى پنهان یا یک الگوى ردشده است یا خیر، قطعاً به وضعیت این ترکیب در ردیف رنگ‌ها بستگى دارد.»
۲- «فرهنگ مصور طراحی گرافیک»
جهانی که امروز در آن زندگی می‌کنیم از جنبه‌ی بصری زیباتر از گذشته است. همه جا پر از المان‌ها و نشانه‌های رنگارنگ و جذاب است. ساکنان زمین زیبایی بصری و بهره‌گیری شرکت‌ها، سازمان‌ها، دولت‌ها و تولیدکنندگان خیل عظیمی از محصولات از لوگوها، تصویرها، حروف الفبای خوانا و … را مدیون خلاقیت، هنرمندی، مهارت و کمپین‌های تبلیغاتی، طراحی پوستر و جلد کتاب، ترویج تنوع فرهنگی و … گرافیست‌ها هستند.
گوین امبرز نویسنده، مربی و گرافیست شناخته‌شده‌ی بریتانیایی که سال‌ها با آژانس‌های تبلیغاتی، گالری‌ها، تولیدکنندگان محصولات بهداشتی، آرایشی، دارویی و غذایی و ناشران همکاری کرده در این کتاب، کتابی مفید برای گرافیست‌ها، بیشتر از ۲۵۰ اصطلاح متداول طراحی گرافیک را همراه با تصاویر و نمونه‌های منتشر شده و به کار گرفته شده را به اختصار شرح داده است.
کتاب «فرهنگ مصور طراحی گرافیک» با ترجمه‌ی لادن رضایی توسط شرکت چاپ و نشر نظر منتشر شده است.
۳- «طراحی نشان / سفارش تا ارائه»
«آرم»، «نشان» یا «لوگو» طرح و عنصری گرافیکی است که برای نشان دادن و جدا کردن شرکت، کارخانه، گالری، انتشارات، کالا، خدمات یا شخص خاصی طراحی می‌شود.
استفاده از طرح و عنصر گرافیکی برای مشخص کردن چیزی خاص از ابتدای تاریخ وجود داشته. انسان‌های اولیه با کشیدن طرح‌هایی روی سنگ و دیواره‌های غارها نشانه‌هایی از خود بر جا گذاشتند.
تاریخ «نشان» با وجود این‌که به دوران باستان بازمی‌گردد اما این گونهی گرافیکی پس از متداول شدن اینترنت متحول شد. طراحان و گرافیست‌ها با استفاده از اینترنت سعی کردند موضوعات و شکل‌های گوناگون دنیای واقعی به صورت فانتزی «نشان»ها را به گونهی واقعی نشان دهند. استیو جابز بنیانگذار و مالک شرکت اپل یکی از پیشگامان به کارگیری این گونهی طراحی است.
اما طراحان و گرافیست‌ها پیش از استفاده از توانایی‌ها، خلاقیت، مهارت و استعدادشان برای طراحی نشان باید با اصول این کار آشنا شوند.
ستاره ملک‌خویان گرافیست ایرانی که سال‌ها در هنرستان هنرهای زیبا و مدارس گرافیک دانشگاه‌های ایران تدریس کرده در کتاب «طراحی نشان / سفارش تا ارائه» کتابی مفید برای گرافیست‌ها، مفاهیم اولیه و انواع نشان را معرفی و تشریح کرده. نویسنده از زمان پذیرش سفارش طراحی نشان، فکر کردن به پیش‌نیازهای بصری و علمی طراحی، مرور ایده‌های خلق شده و تکنیک‌های گوناگون اجرا مراحل این کار را با جزئیات دقیق حرفه‌ای شرح می‌دهد و مثال‌های کاربردی گوناگون می‌زند تا مخاطبان کتاب با کار حرفه‌ای فضای بصری و روش تعامل با کارفرما آشنا شوند.
در بخشی از کتاب «طراحی نشان / سفارش تا ارائه» که توسط شرکت چاپ و نشر نظر منتشر شده، می‌خوانیم:
«یک لوگوی خوب باید در عین گویا بودن آن با کمترین امکانات بصری حس و حال و ویژگی‌ها، اهداف و رویکردهای یک برند رو به نمایش بگذارد تا معنا و مفهوم آن برای مخاطب دشوار نباشد.»
۴- «تصویرسازی»
فرشید مثقالی یکی از ستون‌های گرافیک ایران برنده‌ی جایزه‌ی هانس کریستین آندرسن است و برای آثاز زیادی مثل «خروس زری، پیرهن‌پری»، «ماهی سیاه کوچولو»، «آرش کمانگیر»، «عمو نوروز»، «جمشید شاه»، «پسرک چشم آبی» و … تصویرسازی کرده است.
او ۱۳ تیرماه ۱۳۲۲ در شهر اصفهان به دنیا آمد. از کودکی به نقاشی علاقه داشت. بعد از پایان تحصیل متوسطه به پایتخت آمد تا در دانشکده‌ی هنرهای زیبای دانشگاه تهران درس بخواند. برای تامین مخارج زندگی و تحصیل در مجلات نگین، خوشه و … تصویرسازی می‌کرد. به لطف دوستان‌اش از سال ۱۳۴۶ در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان مشغول کار شد و کتاب «عمو نوروز» را تصویرگری کرد. او به خاطر تصویرگری‌هایش جایزه‌ی بی‌ینال بولونیا و جایزه‌ی معتبر هانس کریستن اندرسن مشهور به نوبل کوچک را کسب کرد.
مثقالی بعد از دست کم پنج دهه فعالیت و تجربه‌اندوزی در ایران و ایالات متحده کتاب «تصویرسازی» کتابی مفید برای گرافیست‌ها را نوشت. این اثر نخستین اثر جامع درباره‌ی این شاخه‌ی گرافیک است که به تاریخچه‌ی تصویرسازی، تعریف صحیح و دقیق و روند تولید آن پرداخته است.
در بخشی از کتاب «تصویرسازی» کتابی مفید برای گرافیست‌ها که توسط شرکت چاپ و نشر نظر منتشر شده، می‌خوانیم:
«ممکن است برخی داستان ها جذابیت لازم را نداشته باشند اما تصویرسازان هم برای جذب مخاطب کمک می کنند. ما کتابی نداریم که به خاطر تصویرسازی آن به فروش برسد. مخاطب موضوع مهمی در کتاب به ویژه کتاب کودک است که در همه دنیا تصویرسازی ها به فروش کتاب کمک می کند.»
۵- «مبانی طراحی گرافیک»
در این کتاب ترکیبی از اصول، تاریخ و تکنولوژی عصر حاضر، به کمک هم می‌آیند تا به هنرجویان مبادی طراحی گرافیک را آموزش دهند. پروفسور ایمی ای‌آرنستون که بیش از ۲۰ سال سابقه‌ی آموزش هنر، گرافیک در کارنامه‌اش دارد در این کتاب نوشته همگام با تغییرات سریع در زمینه طراحی لازم است تداوم کیفیت حفظ شده و بر اسلوب طراحی صحیح پایدار بماند. هر فصل کتاب شامل تمرین‌ها، پاسخ و نقد اثر است تا به هنرجویان اصول کار و ارزیابی آن را به خوبی آموزش دهد. در کمتر کتابی این اندازه به سه‌گانه‌ی مفهوم، تاریخ و تمرین پرداخته شده است.
در بخشی از کتاب «مبانی طراحی گرافیک» کتابی مفید برای گرافیست‌ها که با ترجمه‌ی حسام حسن‌زاده توسط نشر سوره‌مهر منتشر شده، می‌خوانیم:
«موضوع کتاب حاضر کاربرد اصول ادراک بصری است تا به تمرین ارتباطات تصویری کمک کند. مطالعه دربارهٔ طراحی گرافیک باید با کاربرد مبانی و نظریه‌های طراحی پایه آغاز شود. ویژگی مسائل طراحی گرافیک این است که با اطلاعاتی دربارهٔ چگونگی درک و شکل‌گیری یک سطح دوبُعدی در هم آمیخته است. در این کتاب، در عین حال که اصطلاحات و تکنیک‌های طراحی گرافیک را یاد می‌گیرید، می‌آموزید که آن‌ها تا چه حد با نظریه‌های پایهٔ طراحی دوبُعدی ـ که در مقاطع قبلی یاد گرفته‌اید ـ ارتباط دارند.»
۶- «تاریخ طراحی گرافیک ایران»
تاریخچه‌ی گرافیک به دوران قاجار، زمانی که صنعت چاپ به کشور وارد شد، بازمی‌گردد. اما به نظر می‌رسد وجود این هنر در کشور به سده‌ها پیش از سلسله‌ی قاجار بازمی‌گردد. وجود طرح‌های گوناگون روی دیوار غارها، ساختمان‌ها، سفالینه‌ها، دست‌ساخته‌های نقره و طلا، فرش‌ها، کاشی‌کاری‌های مساجد و… این موضوع را تایید می‌کنند.
اما نقاشان ایرانی اولین آثار گرافیکی را تولید کرده‌اند. نقاشان دربار شاه سلیمان صفوی تصاویری از سفرهای اروپا را برای ولی‌نعمت‌شان روی بوم می‌آوردند.
تولید کتاب پیش از ورود صنعت چاپ محدود و به شکل تک نسخه‌ای بود. شاهان قاجار با ورود این صنعت زمینه‌ی بنیان‌گذاری چاپ‌خانه‌ها و انتشار روزنامه‌ها و کتب گوناگون را فراهم کردند. در این دوران اکثر نقاشان و استادکاران به تصویرسازی، تهذیب، حاشیه‌سازی و نقاشی برای کتاب‌ها، نقاشی برای سردر اماکن و خوشنویسی مشغول بودند.
در دوران رضاشاه گرافیک شکل و شمایل واقعی به خود گرفت. طراحان ارمنی و روس این حرفه را به صورت واقعی معرفی کردند و رونق دادند. هوشنگ کاظمی گرافیست و نقاش که فارغ‌التحصیل گرافیک مدرسه‌ی بوزار پاریس بود سال ۱۳۳۷ همراه با پرویز تناولی و جواد حمیدی اساسنامه‌ی هنرکده‌ی هنرهای تزئینی را نوشت و آن را راه‌اندازی کرد و گرافیک به شکل علمی و تخصصی در ایران تدریش شد.
کمتر از ده سال بعد مرتضی ممیز گرافیست و تصویرساز شناخته شده رشته‌ی گرافیک را در دانشکده‌ی هنرهای زیبای دانشگاه تهران راه‌اندازی کرد.
از دهه‌ی چهل شمسی تا امروز نقاشان و گرافیست‌های زیادی از جمله قباد شیوا، فرشید مثقالی، عباس کیارستمی، حسین فوزی تهرانی، بهزاد حاتم، آیدین آغداشلو، محمد بهرامی، ابراهیم حقیقی، فرهاد باتمانقلیج، صادق بریرانی، ساعد مشکی، رضا عابدینی، محمد جوادی‌پور و… نقس اساسی در ارتقا این هنر در کشور داشته‌اند.
اما برای مرور دقیق تاریخ گرافیک ایران باید به کتاب «تاریخ گرافیک ایران» رجوع کرد. کامران افشارمهاجر در این اثر ۱۰ فصلی از ورود صنعت چاپ به ایران شروع کرده و به ترتیب گرافیک را در دوره‌ی قاچار، بعد از دوره‌ی قاچار تا دهه‌ی ۳۰، دهه‌ی ۳۰ (از سال ۱۳۳۰ تا ۱۳۴۰)، دهه‌ی چهل (از سال ۱۳۴۰تا ۱۳۵۰)، از سال ۱۳۵۰ تا پیروزی انقلاب، از انقلاب تا ۱۳۶۰، دهه‌ی ۶۰ (از سال ۱۳۶۰تا ۱۳۷۰)، دهه‌ی ۷۰ (از سال ۱۳۷۰ تا ۱۳۸۰) و از سال ۱۳۸۰ تا امروز مرور کرده است.
در بخشی از کتاب «تاریخ طراحی گرافیک ایران» کتابی مفید برای گرافیست‌ها که توسط انتشارات فاطمی منتشر شده، می‌خوانیم:
«هوشنگ کاظمی اول‌بار رشته گرافیک را به صورت علمی در دانشکده هنرهای تزیینی ایجاد کرد و یکی از طراحان پیشرو گرافیک ایران بود. با وجود آن که در خارج از ایران گرافیک را تحصیل کرده بود اما آثارش کاملا ایرانی و به‌روز است در حالی که ۶۰ سال پیش طراحی شده است. او یک ایرانی واقعی بود که به فرهنگ کشورش می اندیشید.»
۷- «گزیده آثار گرافیک قباد شیوا»
درست است که هوشنگ کاظمی گرافیک علمی را به ایران آورد و مرتضی ممیز با یاری احمد شاملو تصویرگری را در مطوبعات و نشر ایران رواج داد اما به جز این دو که پیشگام بودند افراد دیگری هم سلسله‌جبال گرافیک ایران را تشکیل داده‌اند. قباد شیوا یکی از مهم‌ترین عناصر هنر گرافیک در ایران است که علاوه بر تاسیس بخش گرافیک رادیوتلویزیون ملی ایران و انتشارات سروش مدت‌ها در دفتر یکی از مشهورترین گرافیست‌های جهان مشغول کار بود.
قباد شیوا در دومین ماه فصل زمستان ۱۳۱۹ در همدان به دنیا آمد. سال‌های ابتدایی زندگی‌اش با گوش دادن به ساز تار پدر، شنیدن مشاعره‌های طولانی در شب‌های زمستان و نقاشی کشیدن روی کاغذهای کاهی گذشت.
نقطه‌ی عطف زندگی قباد دیدن کارت‌پستال‌هایی بود که عمویش، یکی از مدیران بیمارستان آمریکایی‌ها در همدان، برای برادرزاده‌اش می‌آورد. او مسحور نقاشی‌های رنگارنگ و جذابی شد که روی کارت‌پستال‌ها چاپ شده بودند. از آن روز به بعد نقاشی و کشیدن طرح‌های گوناگون زندگی‌اش شد.
سال ۱۳۴۵ بعد از پایان دوره‌ی متوسطه به تهران آمد و در رشته‌ی نقاشی دانشکده‌ی هنرهای زیبای دانشگاه تهران مشغول تحصیل شد و از هوشنگ سیحون، محسن وزیری‌مقدم، علی‌محمد حیدریان، محمد جوادی‌پور و هوشنگ کاظمی آموخت.
در سال‌های انتهایی دهه‌ی پنجاه شمسی در موسسه‌ی پرت یکی از مدارس برجسته‌ی هنر ایالات متحده در رشته‌ی گرافیک تحصیل کرد و در آتلیه‌ی میلتون گلیزر، یکی از بزرگان گرافیک جهان، به عنوان طراح ارشد مشغول کار شد.
او بعد از مدتی به تهران بازگشت و در آتلیه‌اش سرگرم طراحی و نقاشی شد. او که تا امروز بیش از ۳۰۰ پوستر و ۱۰۰ لوگو طراحی کرده و مدیریت هنری مجلات گوناگون مثل تلاش، تماشا، سروش انگلیسی، ایران زمین، ایران، دست‌ها و نقش‌ها، فرش دستباف ایران، گردش، هما، پوشاک ایران و … را بر عهده داشته و صدها جلد کتاب، بروشور و بولتن ساخته و طراحی صحنه‌ی سریال‌ها و نمایش‌ها، غرفه‌های نمایشگاهی و شهری را انجام داده، امروزه یکی از مفاخر گرافیک ایران و جهان است.
گرافیست‌ها، طراحان، دانشجویان و علاقه‌مندان به گرافیک با تورق کردن و تماشای آثار این نقاش و گرافیست طراز اول در این کتاب می‌توانند با دیدگاه‌ها، قدرت طراحی و شناخت عمیق او از رنگ و نقاشی آشنا شوند و بیاموزند.
کتاب «گزیده آثار گرافیک قباد شیوا» کتابی مفید برای گرافیست‌ها که توسط شرکت چاپ و نشر نظر منتشر شده است.
۸- «بهزاد گلپایگانی / زندگی، آثار، فعالیت‌ها»
تایپوگرافی هنرو مهارت طراحی، انتخاب و چینش حروف، کلمات و متون برای ایجاد ارتباط بصری معنادار است. تایپوگرافی می‌تواند متن را خوانا و جذاب و احساسات و پیام‌های خاصی را به خواننده منتقل کند.
این هنر در ایران به واسطه‌ی وجود عقبه‌ی غنی و کهن در خطاطی و خوشنویسی ویژگی‌ها و خصوصیات خاصی دارد. زبان فارسی به دلیل ساختار خاص‌اش چالش‌هایی برای گرافیست‌ها ایجاد می‌کند. برخی از خصوصیات زبان فارسی عبارتند از:
– خط فارسی خطی از راست به چپ است و بر خلاف خط لاتین پایه ندارد.
– حروف فارسی متصل و منفصل هستند و اشکال متفاوتی دارند.
– حروف خط فارسی نقطه‌دار، بی‌نقطه، تشدید‌دار با حرکات و گاهی با تنوین هستند.
– حروف فارسی ارتفاع متفاوتی دارند.
بعد از آن‌که گرافیک مدرن به کوشش هوشنگ کاظمی وارد ایران شد، ناشران از این هنر برای طراحی جلد و صفحه‌آرایی استفاده کردند،. برخی از گرافیست‌ها هم به تایپوگرافی یا به بیان فارسی طراحی حروف گرایش پیدا کردند. یکی از آن‌ها که علاوه بر سایر گونه‌های گرافیک در این زمینه سرآمد شد بهزاد گلپایگانی بود که حروف فارسی را به سوژه‌ی آثار هنری تبدیل کرده که متاسفانه گمنام ماند و امروزه شناخته شده نیست.
بهزاد گلپایگانی نقاش و گرافیست نامدار سه سال پیش از سال پرهیاهو و سرشار از اتفاق ۲۰ شمسی به دنیا آمد. تحصیلات هنری را از سال ۱۳۳۶ وقتی نوزده‌سالاه بود در هنرستان هنرهای زیبای پسران تهران در رشته‌ی نقاشی شروع کرد و در دانشکده‌ی هنرهای تزئینی و دانشکده‌ی هنرهای زیبای پاریس ادامه داد.
او بعد از بازگشت به ایران با دانشگاه آزاد (پیش از انقلاب)، مجتمه ادبیات و علوم انسانی، انتشارات فرانکلین، نشریات پیک و کتابخانه‌ی ملی ایران همکاری کرد و در دهه‌ی پنجاه شمسی تایپوگرافی نوین فارسی را پایه‌ریزی کرد.
گلپایگانی با زیر پا گذاشتن و شکستن قواعد سنتی و کلیشه‌ای لی اوت گونهی جدیدی از تایپوگرافی ابداع کرد که حروف از لحاظ بصری سرشار از محتوا و پیام هستند.
او که نقاش زیردستی بود با استفاده از حروف آثاری خلق کرد که در دو نمایشگاه «سپید بر سیاه» و «ه یه همه تا ه ی هیچ» در انجمن روابط فرهنگی ایران و فرانسه برگزار کرد. در بیش از نیمی از ۶۰ اثر به نمایش درآمده در این نمایشگاه‌ها نقاش و گرافیست با تکیه بر حرف «ه» ترکیب‌های جدید، بدیع و جذابی خلق کرده بود که عاری از رنگ بودند و با فاصله‌ی چند میلی‌متری روی تخته‌های چوبی نصب شده بودند. گلپایگانی معتقد بود «ه» را نمی‌شود نوشت، می‌شود نشان داد، مثل نفس کشیدن.
او که یکی از پایه‌های گرافیک نوین ایران بود هیچ‌گاه به دنبال مقام و نام نبود و رابطه‌ی خوبی با گالری‌دارها نداشت به همین دلیل به نسبت سایر دوستان و همکاران‌اش ناشناخته ماند. اما سال ۱۳۹۸ مجید کاشانی و معراج قنبری بعد از دو سال تحقیق و پژوهش اثری خواندنی به نام «بهزاد گلپایگانی / زندگی، آثار، فعالیت‌ها» کتابی مفید برای گرافیست‌ها گردآوری و تالیف کردند تا یکی از پیشگامان گرافیک نوین ایران را به نسل جدید گرافیست‌ها، دانشجویان و علاقه‌مندان این رشته بشناسانند.
کتاب «بهزاد گلپایگانی / زندگی، آثار، فعالیت‌ها» که توسط شرکت چاپ و نشر نظر منتشر شده است.
منبع: دیجی‌کالا مگ
