نقدها و نمرات فیلم قهرمان؛ رضایت‌بخش اما نه‌چندان درخشان (جشنواره کن ۲۰۲۱)
فیلم سینمایی «قهرمان» (A Hero) جدیدترین اثر اصغر فرهادی کارگردان مشهور ایرانی دیروز بعد از ظهر در جشنواره بین‌المللی فیلم کن ۲۰۲۱ به نمایش درآمد.
قهرمان با استقبال مخاطبان و رضایت منتقدان مواجه شد. در یک نگاه کلی می‌توان گفت اغلب منتقدان انگلیسی‌زبان که تا کنون درباره فیلم نوشته‌اند از آن رضایت نسبی داشته‌اند گرچه می‌توان از این نقدها حدس زد احتمالا با درخشان‌ترین فیلم کارنامه کاری فرهادی روبرو نیستیم.
تا لحظه تنظیم این متن پنج نقد در وبسایت راتن تومیتوز گردآوری شده که همه آن‌ها دیدگاه مثبتی به فیلم داشته‌اند و در نتیجه درصد رضایت ۱۰۰ درصد را برای فیلم رقم زده‌اند. در وبسایت متاکریتیک ۶ نقد درباره قهرمان کنار هم قرار گرفته؛ ۴ نقد مثبت و ۲ نقد میانه که در مجموع نمره متا ۷۲ را برای این اثر سینمایی ایجاد کرده است. منتقدان رسانه‌های اسکرین‌دیلی، ایندی‌وایر، هالیوود ریپورتر و اسلنت با نمرات بالاتر از ۷۵ از ۱۰۰ دیدگاه مثبتی به فیلم داشته‌اند و دیدگاه منتقدان گاردین و ورایتی با نمره ۶۰ از ۱۰۰ بیانگر یک ارزیابی متوسط بوده است.
قهرمان با بازی امیر جدیدی، محسن تنابنده، رعنا آزادی‌ور، فرشته صدرعرفایی و سارینا فرهادی روایتگر داستان مردی به نام رحیم است که بدهی بالا آورده و زندانی شده است. او طی چند روز مرخصی از زندان سعی می‌کند شاکی را با پرداخت مقداری از بدهی‌اش راضی کند اما وقایع بعدی گره‌های جدیدی در داستان فیلم ایجاد می‌کنند.
این اثر سینمایی در شیراز فیلم‌برداری شده و تهیه و تولید آن را همچون چندین فیلم دیگر فرهادی الکساندر ماله-گی و شرکت تولید ممنتو فیلمز برعهده دارد. ظاهرا فیلم‌برداری اثر پس از ۷۵ جلسه اوایل دی‌ماه سال ۱۳۹۹ به پایان رسیده است.
در ادامه تکه‌هایی از نقدهای نوشته شده درباره فیلم سینمایی قهرمان جدیدترین اثر اصغر فرهادی را مرور می‌کنیم.
اسکرین‌دیلی – لی مارشال
امتیاز: ۹۰ از ۱۰۰
در دورانی که شبکه‌های اجتماعی امکان شهرت‌های بسیار کوتاه مدت را برای همه فراهم کرده‌اند قهرمان واقعی‌بودن چه معنایی دارد؟ اگر بدانید که در حال انجام کار درست‌اید، دیگر مهم نیست که کمی حقیقت را نادیده بگیرید، دیگران را فریب دهید و راستی و درستی‌تان را از این طریق به آن‌ها ثابت کنید؟ اگر در شرایطی قرار بگیرید که دفاع از شرافت خودتان به شکل اجتناب‌ناپذیری منجر به بی‌آبرویی دیگران شود، باید چه کنید؟
فیلم جدید اصغر فرهادی کارگردان ایرانی این پرسش‌ها و سایر پرسش‌های اخلاقی را در قالب یک درام واقعا جذاب با بازی برجسته امیر جدیدی در نقش مرکزی مطرح می‌کند.
قهرمان در عین حال یک بار دیگر ثابت می‌کند که اگرچه فرهادی به عنوان کارگردان و نویسنده همواره خالق بااستعداد و ماهر ملودرام‌های پیچیده با ابعاد احساسی و اخلاقی درگیرکننده بوده است اما آثار او همواره وقتی در ایران، وطنش ساخته می‌شوند غنای بیشتری دارند.
فیلم قبلی او «همه می‌دانند» (Everybody Knows) که در جشنواره فیلم کن هم حضور داشت با وجود گروه بازیگران پرستاره در قیاس با آثاری چون «درباره الی»، «جدایی نادر از سیمین» یا «فروشنده» ظرافت دراماتیک و هوشمندی اخلاقی اندکی داشت.
تقریبا می‌توان هر یک از طرح‌های داستانی فرهادی را هر کجای جهان بازسازی کرد؛ چنین قاعده‌ای به شکل ویژه درباره فیلم قهرمان هم صادق است. اثری که می‌شود تصور کرد با بازیگران جدید در ایالت‌های غرب میانه آمریکا جلوی دوربین برود. اما آثار سینمایی فراتر از یک طرح داستانی صرف‌اند و قهرمان بخش بزرگی از طنین فعلی‌اش را مدیون فضای شهری شیراز و قرارگرفتن در برابر قوه قهریه‌‌ای است که زندگی اجتماعی ایران امروز را می‌سازد. این موضوع در کنار ریتم فشرده فیلم می‌تواند باعث کامیابی جدیدترین اثر فرهادی در سراسر جهان شود.
ایندی‌وایر – دیوید ارلیچ
امتیاز: ۸۳ از ۱۰۰
فرهادی در فیلم سینمایی قهرمان با به کارگیری یک موقعیت کلاسیک و سپس چرخاندن چندین‌باره آن به اطراف (با نیروی کافی گریز از مرکز که مخاطب را نیز سر جای خود نگه دارد و در عین حال سمپاتی او را به سوی شخصیت‌های مختلف حرکت دهد) دوباره به استفاده از نقاط قوت خود بازگشته است.
هنگامی که این موقعیت به هم ریخته کم کم از حرکت می‌ایستد، ساده‌ترین فیلم فرهادی که طی ۱۰ سال اخیر از زمان مطرح‌شدن بین‌المللی‌اش تا به امروز ساخته به مبهم‌ترین و در عین حال بهترین فیلمش هم تبدیل می‌شود (هر چند به کار بردن همراه با قاطعیت چنین لفظی خود با روح فیلمی که هر لحظه قضاوت‌تان را تغییر می‌دهد در تناقض است).
فیلم فرهادی مثل جدایی نادر از سیمین مشتاق است تا وارد پیچ‌وخم قوانین مدنی ایران شود اما فاقد آن بار عاطفی فیلم جدایی است. با این وجود فقدان احساسات عریان با خلوص سقراطی ساختار و سادگی بچه‌گانه سوال مرکزی فیلم جبران می‌شود: تفاوت میان انجام‌دادن یک عمل خوب با انجام‌ندادن یک عمل بد چیست؟
هالیوود ریپورتر – دبورا یانگ
امتیاز: ۸۰ از ۱۰۰
شاید فرهادی بابت فعالیت‌های تئاتری‌اش قادر شده تا درام را در تعجب‌برانگیزترین موقعیت‌ها پیدا کند. او پس از فیلم اسپانیایی «همه می‌دانند» با بازی پنه لوپه کروز و خاویر باردم و تعدادی فیلم کوتاه با فیلم قهرمان بازگشت خوشایندی به وطنش ایران داشته؛ یک فیلم بسیار خوب درباره صداقت، شرافت و بهای آزادی.
این فیلم سینمایی که تولید آن به شکل مشترک با فرانسه و ایران بوده از نظر شکلی فیلم کوچکی به حساب می‌آید و آن را مناسب هواداران سینمای هنری می‌کند که می‌توانند از مضامین معمول سینمای فرهادی در کنار نمادگرایی ظریف او و قابلیت‌های تکنیکی ناب‌اش بهره ببرند. استقبال از این فیلم در جشنواره بین‌المللی کن باید نشان بدهد که یک فیلم محلی شبیه به قهرمان می‌تواند تا چه میزان تاثیر جهانی داشته باشد.
گاردین – پیتر بردشاو
امتیاز: ۶۰ از ۱۰۰
اصغر فرهادی از طریق همان سبکی که باعث شد به شهرت برسد؛ سبک واقع‌گرایانه آرام مشاهده‌گری که هم‌زمان بخش‌هایی از اطلاعات را از مخاطب پنهان می‌کند، فیلمی درهم‌تنیده ساخته درباره شبکه‌ای درهم‌تنیده که وقتی دروغ‌گفتن و فریب‌دادن را آغاز می‌کنیم به دور خود می‌بافیم.
در واقع قهرمان برشی از زندگی است که فیلم‌نامه‌اش ضرورتا از قواعد معمول پیروی نمی‌کند بلکه همان درهم‌ریختگی مبهم و ناخوشایند زندگی واقعی را دارد. گرچه فیلم نقاط علاقه‌مندکننده بسیاری دارد اما باید اعتراف کنم نسبت به کارآیی تمهیدات ملودراماتیک اثر که باعث می‌شود فیلم گاهی ساده‌لوحانه به نظر برسد کمی تردید دارم.
قهرمان عملکرد موفقش را مدیون بازی ظریف و هوشمندانه امیر جدیدی در نقش رحیم است؛ پدری طلاق‌گرفته که تازه با مرخصی دو روزه از زندان آزاد شده و بابت بدهی حبس بوده. او مردی است با لبخندی درخشان و در عین حال عجیب و همراه با ناامیدی؛ شبیه یکی از فرودستان آثار دیکنز.
رحیم قصد دارد به دوست دخترش، خواهر حمایت‌گرش و پسر دلبندش – پسری مهربان و حساس با اختلال گفتاری – بپیوندد. او مردی است که باور دارد نوعی خوبی و انسانیت می‌تواند هنوز هم نجات‌بخش باشد. اما برنامه خاصی برای لغو دوره مجازاتی که باید طی کند ندارد. دوست او یک کیف‌دستی در خیابان پیدا کرده که ظاهرا حاوی سکه‌های طلا است: اگر بتوانند این سکه‌ها را بفروشند ممکن است آنقدر پول به دست بیاورند که بشود با آن بدهی‌ها را پرداخت؟
اما وقتی مشخص می‌شود سکه‌ها برای پرداخت بدهی کافی نیست رحیم برنامه جدیدی در پیش می‌گیرد: چرا اعلام نکند کیفی پیدا شده و بابت پس‌دادن آن مشهور نشود؟ یک فرد صادق دلسوز، یک قانون‌شکن سابق که حالا اصلاح شده و فرصت به دست‌آوردن چنین پولی را به سادگی از دست می‌دهد.
ایده فیلم مبتکرانه و عالی است، چیزی شبیه به یک داستان کوتاه ادبی. اما با این حال حفره‌های طرح داستانی از همان ابتدا آشکارند. هیچ‌کس از رحیم این سوال بدیهی را نمی‌پرسد: او اگر قصد داشت شهروند خوبی باشد چرا از همان ابتدا کیف را تحویل یکی از پاسگاه‌های پلیس نداد؟ اعلامیه پخش‌کردن به وضوح ایده‌ای ناکارآمد و خودپسندانه بود. ما در عین حال با وجود بحث حضانت و امکان ملاقات با فرزند همسر سابق رحیم را هم نمی‌بینیم.
قهرمان فیلم درگیرکننده و حتی جذابی است اما این پرسش ایجاد می‌شود که آیا رفتارگرایی واقع‌گرایانه فیلم در حال پنهان‌کردن ]نقاط ضعف[ داستان کمی غیرمتمرکز فیلم نیست؟
ورایتی – اوون گلایبرمن
امتیاز: ۶۰ از ۱۰۰
اصغر فرهادی کارگردان و نویسنده ایرانی در فیلم‌هایی چون جدایی نادر از سیمین، گذشته و فروشنده از خود قابلیت منحصربه‌فردی نشان داده که می‌تواند در این آثار یک موقعیت معمولی انسانی (عموما در ایران) را فرض بگیرد و چنان با آن بازی کند تا به شما این احساس را بدهد که زندگی خود اگر مورد بررسی دقیق قرار گیرد نوعی فیلم هیجان‌انگیز و پرتعلیق است.
قهرمان، جدیدترین فیلم فرهادی (چهارمین فیلم او که در جشنواره کن به نمایش درمی‌آید) می‌خواهد درامی از این دست باشد. فیلم روایتگر داستان مردی بسیار متواضع و بیچاره است که به شکلی کاملا ناگهانی به یک شخصیت مشهور در تلویزیون و شبکه‌های اجتماعی تبدیل می‌شود؛ داستانی که می‌شود به سادگی رخ‌دادنش را درون فرهنگ تصویری دیوانه‌وار خودمان هم تصور کنیم.
فرهادی در صحنه‌هایی بسیار موثر نشان می‌دهد در جامعه چه در حال رخ‌دادن است؛ جامعه‌ای که افراد عادی را به مقام یک قهرمان ارتقا می‌دهد اما دقیقا به دلیل همین فرایندها دیگر به داستان‌هایی که خود (چنین جامعه‌ای) روایت می‌کند اعتمادی ندارد.
فیلم پیچیدگی‌های بیشتری هم دارد و هر صحنه نکته جدیدی را درباره جامعه‌ای بیان می‌کند که در حال شکافته‌شدن میان اصول اخلاقی سفت و سخت خودتحمیل‌شده و واقعیت‌های متاثر از عوامل اقتصادی است. اما قهرمان در نهایت فیلم نسبتا غیرمنسجم و پراکنده‌ای است: به شکل نامتناسبی مملو از بینش است اما درباره داستان انسانی معمولی که قصد نجات خود را دارد تا حدودی مبهم و منفصل است. فیلم ۲ ساعت و ۷ دقیقه است اما ساختارش بیش از آنکه رو به سوی توسعه و گسترش داشته باشد با تکرار خود همراه است. در کل قهرمان با همه ویژگی‌های مثبت‌اش فیلمی است که بیشتر با مغزمان ارتباط برقرار می‌کند تا با قلب‌مان.
