از سینمای فلینی تا عکس‌های خیره‌کننده ارنست هاس (پیشنهادهای هنری برای آخر هفته)

این آخر هفته هم به روال چند هفته گذشته ترکیبی از محصولات فرهنگی را برای گذران تعطیلات پیشنهاد کرده‌ایم اما ترکیب این نوبت، بیشتر متمرکز بر فرهنگ و هنر اروپا از کار درآمده است.

برخلاف چند هفته اخیر که بیشتر فیلم‌های جدید سینمایی را معرفی کردیم این هفته چند دهه عقب رفته‌ و یکی از فیلم‌های کلیدی تاریخ سینمای ایتالیا را برای تماشا انتخاب کرده‌ایم. یکی از آلبوم‌های مشهور زبیگنیف پرایزنر لهستانی و تماشای عکس‌های ارنست هاس اتریشی این ترکیب اروپایی را کامل می‌کنند. در کنار این‌ها البته کتابی از نوئل کارول را توصیه می‌کنیم درباره فلسفه نقد که علاقه‌مندان به نقد در هر مدیوم هنری را دست خالی نمی‌گذارد.

چی ببینیم؟

پیشنهاد سینمایی ما برای این آخر هفته تماشای فیلم سینمایی «شب‌های کابیریا» (Nights of Cabiria) اثر فدریکو فلینی است که سال ۱۹۵۷ ساخته شده.

بد نیست این آخر هفته به جای تماشای یک فیلم جدید سراغ شاهکارهای قدیمی‌تر سینمای اروپا بروید. از میان کشورهای صاحب سبک سینمای اروپا، میراث سینمای ایتالیا انکارناپذیر است و در میان فیلم‌سازان ایتالیایی یکی از شاخص‌ترین چهره‌ها فدریکو فلینی است.

فلینی نقطه اتصال سینمای نئورئالیستی به سینمای مدرن ایتالیا است. او بسته به اینکه در چه دوره‌ای از زندگی هنری‌اش قرار داشته، فیلم‌های متفاوتی ساخته اما پیشنهاد ما برای این آخر هفته یکی از فیلم‌های تلخ اما بسیار تأثیرگذار او است. فیلمی که احتمالا بتواند طیف گسترده‌تری از سلیقه‌های سینمایی را پوشش دهد (به نسبت بعضی فیلم‌های دوره‌های متاخر فیلم‌سازی او با گرایش‌های پررنگ‌تر روانشناختی) و در عین حال در اوج کیفیت بایستد.

شب‌های کابیریا داستان زندگی زنی بدکاره را در شهر رم روایت می‌کند. این‌بار با ماجرایی پرسوز و گداز و سرشار از احساسات آبکی طرف نیستیم؛ فلینی احساساتمان را به شیوه‌ای پیچیده‌تر تحت تأثیر قرار می‌دهد. با امیدهای محدود کابیریا پیش‌ می‌رویم، تلخ‌کامی‌هایش را تجربه می‌کنیم اما در تحلیل نهایی امید، بخشی اجتناب‌ناپذیر از زندگی کابیریا و ما، تماشاگران شب‌های کابیریا است و فیلم هم به شیوه‌ خودش نمایانگر همین دیدگاه است.

شب‌های کابیریا دومین جایزه اسکار بهترین فیلم غیرانگلیسی‌زبان را پس از فیلم سینمایی «جاده» (La Strada) برای فدریکو فلینی به ارمغان آورد. جالب توجه آن که این دو جایزه، طی دو سال پیاپی نصیب سینمای ایتالیا شد.

چی بخونیم؟

شاید پیشنهاد بخش ادبیات این هفته هم به نوعی سینمایی به نظر برسد اما کتاب «درباره نقد» نوشته نوئل کارول لزوما به نقد سینمایی محدود نیست گرچه نظریات مطرح‌شده در این کتاب درباب نقد سینمایی هم کاملا کاربردی است و نویسنده گاهی مستقیما برای تشریح بیشتر ایده‌ها ممکن است از سینما هم مثال‌هایی بیاورد.

با این وجود کتاب درباره نقد به ترجمه صالح طباطبایی بیشتر اثری است درباره فلسفه نقد و تلاشی برای رسیدن به پاسخ این پرسش که نقد در اساس و ماهیت‌ چیست؟

کارول فیلسوف آمریکایی و یکی از کلیدی‌ترین چهره‌های معاصر در زمینه فلسفه هنر است. او در کتابش بررسی می‌کند که نقد شامل چه فعالیت‌هایی است. کارول نقدها را (چه نقد سینمایی، چه نقد ادبی و از اساس نقد هر پدیده‌ی هنری) شامل بخش‌هایی چون توصیف، تبیین، دسته‌بندی، بررسی زمینه پیدایش، تفسیر و نهایتا ارزیابی می‌داند و سپس در فصول گوناگون کتاب خود هر بخش از آنچه نقد می‌شناسیم را بررسی می‌کند.

گرچه درباره نقد کتابی است درباره فلسفه نقد و به نوعی فلسفه هنر اما زبان پیچیده‌ای ندارد و برای مخاطب علاقه‌مند به هنر کاملا سودمند و خواندنی است. کتاب کمی بیش از ۲۰۰ صفحه است بنابراین چندان حجیم نیست اما حجم نه‌چندان زیاد با عمق قابل توجه جبران شده.

چی‌ گوش بدیم؟

این آخر هفته آلبوم موسیقی «ده فرمان» (Dekalog) ساخته زبیگنیف پرایزنر را گوش کنید.

پرایزنر از مهم‌ترین آهنگسازهای لهستان و یکی از شناخته شده‌ترین چهره‌های موسیقی فیلم در اروپا است که بیشتر بابت همکاری‌های گسترده‌اش با هنرمند برجسته لهستانی کریستوف کیشلوفسکی شناخته شده.

شاید یکی از نقاط اوج این فعالیت‌ها ساخت موسیقی سریال ده فرمان بود. ده فرمان مجموعه‌ای تلویزیونی است که سال ۱۹۸۹ پخش شد. ده فرمان از ده قسمت یک‌ساعته تشکیل شده. نام سریال از ده فرمان موسی اقتباس شده است و هر قسمت نوعی درگیری یا دوراهی اخلاقی را به شیوه‌ای هنرمندانه روایت می‌کند.

ده فرمان چنان تأثیرگذار از کار درآمد و به حدی تحسین شد که کیشلوفسکی طی سال‌های آتی دو قسمت (قسمت‌های ۵ و ۶) از این سریال را به شکل مجزا در قالب آثار بلند سینمایی منتشر کرد.

به هر حال بخش قابل‌توجهی از این کیفیت مدیون موسیقی زبیگنیف پرایزنر بود؛ سبک او حال و هوایی به این سریال بخشید که هنوز پس از سال‌ها تصاویرش را با موسیقی او به خاطر می‌آوریم. آلبوم ده فرمان از ۲۵ قطعه نسبتا کوتاه تشکیل شده؛ قطعاتی که عمدتا بین ۱ تا ۴ دقیقه‌اند و هر چند قطعه به یکی از ۱۰ قسمت سریال اختصاص دارد.

چه فعالیت هنری انجام بدیم؟

این آخر هفته را به تماشای عکس‌های کم‌نظیر ارنست هاس بگذرانید. به شکل ویژه تعدادی از عکس‌های سیاه و سفید او را تماشا کنید از بازگشت اسرای جنگ جهانی دوم به خانه و انتظار زنان و مادران این سربازان برای دیدار دوباره عزیزان‌شان (Ernst Haas, Homecoming Prisoners, Vienna, 1947).

ارنست هاس عکاس برجسته اتریشی-آمریکایی است که به دلیل ترکیب‌کردن عکاسی خبری و عکاسی به‌عنوان یک مدیوم هنری خلاقانه به شهرت رسید. او از چهره‌های مطرح و پیشتاز در جریان عکاسی رنگی هم به حساب می‌آید.

بیراه نیست اگر ادعا کنیم عکس‌های سیاه و سفید هاس از اسرای جنگی که او در سن ۲۶ سالگی گرفت به سکوی پرتاب مهم این عکاس تبدیل شد. این مجموعه گروهی از زنان مضطرب اتریشی را نشان می‌دهد که با بیم و امید انتظار بازگشت همسران و فرزندان‌شان از کمپ‌های اسرای جنگی را می‌کشند.

در یکی از این تصاویر که بیشتر از باقی معروف شد، مادری پریشان‌حال را می‌بینیم که تصویری از پسرش را رو به سوی یکی از سربازان بازگشته از جنگ گرفته تا شاید سرباز پسر او را به جا بیاورد و از سرنوشتش خبری را بازگوید. احوال سرباز اما به کلی متفاوت است؛ خندان و بی‌توجه.

این قاب‌ها و تضادهای احساسی درونی‌شان، بسیاری از ناظران را تحت تأثیر قرار داد. این مجموعه را به رابرت کاپا یکی از برجسته‌ترین عکاسان جنگ نشان دادند؛ مجموعه چشم کاپا را گرفت و از هاس دعوت کرد به پاریس سفر کند و به موسسه مگنوم فوتوز که به همراه چندین عکاس برجسته دیگر تاسیس کرده بود بپیوندد.

هنگام مرور آثار ارنست هاس از عکس‌های رنگی او هم غافل نشوید به‌ویژه مجموعه‌ عکس‌های رنگی او از نیویورک (Ernst Haas: New York in Color, 1952-1962) که جادویی است از ترکیب‌های رنگی و پتانسیل‌های خلاقانه عکاسی رنگی در دورانی که این نوع از عکاسی جایگاه تثبیت‌شده امروز را نداشت.