۳۶۵ روز تغییرات: پلتفرم سوپرنوای دیجی‌کالا

کیانوش کیقبادی، مدیر محصول دیجی‌کالا: اگر از طرفداران فناوری، استارتاپ‌ها و حتی خود دیجی‌کالا باشید احتمالا در یک سال گذشته اسم سوپرنوا (پلتفرم جدید دیجی‌کالا) را شنیده‌اید. با رسیدن به جشن یک سالگی لانچ این پلتفرم در دیجی‌کالا، لازم دانستم در مورد این پلتفرم از زوایایی که تاکنون شاید مطلبی منتشر نشده، مطلبی بنویسم. البته باید خاطر نشان کنم که این مقاله را ابتدا به زبان انگلیسی نوشته بودم و این نسخه، نسخه ترجمه شده آن است که در بعضی قسمت‌ها توضیحات بیشتری نسبت به نسخه انگلیسی دارد. در این مقاله مروری خواهیم داشت در مورد پروژه سوپرنوا و دستاوردهای مهم مرتبط با این پروژه در دیجی‌کالا از سه زاویه دید : مالکان و ذینفعان کسب‌وکار، تیم محصول و تیم مهندسی نرم افزار. قاعدتا هر کدام از این دستاوردها جزییات فراوانی دارند که در این مقاله فرصت بررسی این جزییات وجود نخواهد داشت و بنده سعی کردم به صورت خلاصه به هر کدام از آنها اشاره کنم.

سوپرنوا ، پلتفرم تجارت الکترونیکی قدرتمند دیجی‌کالا است که در سال ۱۳۹۷ جایگزین پلتفرم قبلی شد. همزمان با اجرای این پروژه قسمت‌های بسیار حساسی از سیستم مانند سیستم مالی، پروسه‌های عملیات، پنل فروشندگان دیجی‌کالا ، وب سایت دیجی‌استایل، سیستم قیمت‌گذاری و بسیاری از زیر سیستم‌های دیگر که در سال گذشته بهبود داده شدند هم بازنگری و بازنویسی شد.

این مقاله برای چه کسانی مفید خواهد بود؟

مدیران عامل (CEO)، که در فکر گسترش کسب‌وکار خود هستند.

معاونان فناوری (CTO)، که برای داشتن قابلیت بیشتر، قصد به روز رسانی پلتفرم خود را دارند.

معاونان محصول (CPO)، که می‌خواهند تیم‌های محصول موثرتری داشته باشند.

نگاه از زاویه مالکان و ذینفعان کسب‌وکار، گسترش کسب‌وکار

با یک استوری (Story) کلی درباره خواسته‌های هر یک از ذینفعان کسب‌وکار آنلاین شروع می‌کنیم. البته این یک استوری کوچک نیست، بلکه عمده خواسته‌های ذینفعان یک سیستم است :

به عنوان یک ذینفع یا مالک کسب‌وکار ، می‌خواهم کسب‌وکار خود را گسترش دهم، کالا یا سرویس بیشتری بفروشم، تعداد سفارشات مشتریان را بیشتر کنم، سود خالص( یا ناخالص) را بالا ببرم، هزینه‌های بازاریابی را کاهش دهم، تعداد کاربران فعال را افزایش دهم و …

اگر به هر کدام از اهداف بالا دقت کنیم، متوجه می‌شویم هر کدام در نهایت به یک قسمت از پلتفرم سوپرنوا وابسته هستند و بدون داشتن قابلیت‌هایی که در زمان مناسب پشتیبان این اهداف باشد، رسیدن به این اهداف سخت یا غیر ممکن خواهد بود. در ادامه برخی از این امکانات را بررسی خواهیم کرد.

تاثیر مستقیم روی توسعه پایدار

قبل از هر چیز، باید به این سوال پاسخ دهیم، آیا رسیدن به اهداف ذکر شده با پلتفرم قبلی امکان‌پذیر بود؟ پاسخ این سوال “شاید” خواهد بود، اما در حقیقت این سوال باید دقیق‌تر مطرح شود. آیا رسیدن به اهداف ذکر شده با پایداری لازم و کیفیت و هزینه مناسب در پلتفرم قبلی امکان‌پذیر بود؟ اینجا پاسخ “خیر” خواهد بود. علت این است که ارائه برنامه‌ریزی واقعی و دقیق همراه با تاریخ تحویل مشخص در پلتفرم قبلی امکان‌پذیر نبود و رسیدن به اهداف غیرممکن بود. اما در پلتفرم جدید اهداف با برنامه‌ریزی دقیق و واقعی و قبل از اینکه ارزش خود را در مارکت از دست بدهند، قابل دستیابی خواهند بود.

پلتفرمی بدون محدودیت‌های یکپارچه‌سازی

برای گروه نسبتا بزرگی از شرکت‌ها که بزرگترین کسب‌وکار آنلاین در خاورمیانه را تشکیل می‌دهند، قابلیت یکپارچگی از امکانات کلیدی و پراهمیت است که در پلتفرم جدید به صورت جدی پشتیبانی شده است و این امکان را به تمام شرکت‌های زیرمجموعه مانند دیجی‌پی و فیدیبو می‌دهد که به راحتی تمام امکانات خود را به پلتفرم دیجی‌کالا (پلتفرم فروش یا پنل فروشندگان) متصل کنند. بنابراین بیزینس دیجی‌کالا دیگر نگران اتصال هر کدام از سرویس های مجموعه خود نخواهد بود و به عنوان یک کسب‌وکار آنلاین مبتنی بر سرویس دهنده/ گیرنده شناخته خواهد شد.

حرکت به سمت Business as service

جلوگیری از در هم‌تنیدگی سیستم نرم‌افزاری نیاز اولیه گسترش کسب‌وکار مخصوصا از نوع آنلاین است. بنابراین هر Entity/Service باید به صورت جداگانه قابلیت سرویس‌دهی ، پشتیبانی و نهایتا قابلیت درآمدزایی داشته باشد. بنابراین پلتفرمی با قابلیت نگهداری دیتا به صورت غیرمرتبط و توسعه محصولات به صورت جداگانه و به عنوان یک سرویس مستقل، ضروری به نظر می‌رسد. به عنوان یک قاعده کلی ،سرویس‌های اصلی یک کسب‌وکار آنلاین می‌توانند به صورت جداگانه رشد کرده و به عنوان خدمات و شرکت‌های جداگانه درآمد کسب کنند. نمونه بارز این موضوع، سرویس لجستیک آمازون است که می‌تواند به عنوان یک سرویس جدا و درآمدزا در نظر گرفته شود.

آمادگی فعال کردن کسب‌وکار های جدید و گسترش آنها

اولین فکر در ذهن هر یک از ذینفعان کسب‌وکار این است که آیا می‌توانم تجارت فعلی خود را گسترش دهم؟ این سوالی است که پلتفرم جدید با نشان دادن توانایی اضافه کردن مدل‌های جدید کسب‌وکار به صورت سریع و قابل ارتقا پاسخ داده است. برای درک بهتر می‌توانیم به پروژه فروش محصولات غذایی خشک، تازه و یخ زده (DK Fresh) اشاره کنیم. DK Fresh گروه جدید کسب‌وکار در دیجی‌کالا است که روی محصولات خوراکی خشک، تازه و یخ زده تمرکز دارد که در کمتر از ۲ ماه آماده بهره‌برداری شد. همراه با این پروژه چندین پروژه مهم دیگر مانند چند انباری و قابلیت ارسال سریع (در بازه سه ساعته) هم راه اندازی شده است. بنابراین مشاهده می‌شود که پلتفرم جدید طوری از نیازهای کسب‌وکار پشتیبانی می‌کند که ارزش آن ایده در زمان مشخص حفظ شود.

نگاه از زاویه تیم مهندسی، تبدیل شدن به یک شرکت فناوری

تجربه هیجان انگیز

کابوس همه توسعه‌دهندگان نرم افزار انجام کارهای تکراری، غرق شدن در مشکلات و بدهی‌های فنی، کمبود فضای کافی برای توسعه و بهبود عملکرد سیستم است. از طرف دیگر، علاقه بیشتر توسعه‌دهندگان، یادگیری و توسعه سیستم با فناوری‌های جدید است. بنابراین اگر ساختار تیم و پلتفرم چنین فرصتی فراهم کند، این بستر قابل فراهم شدن است و تمام گروه مهندسی هم انگیزه لازم برای ارائه بهترین کار را دارند و هم پلتفرم به صورت همیشگی در حال به روز رسانی با تکنولوژی و متدهای جدید است. شاید ساده به نظر برسد، اما این موضوعات به ظاهر ساده مشکلات زیادی را برای یک کسب‌وکار آنلاین رقم خواهد زد.

توسعه‌دهندگان دیگر فقط توسعه‌دهنده معمولی نخواهند بود ، آنها می‌توانند با استاندارد کردن فرایند و حذف کارهای تکراری، مسائل را کاملا از طریق راه حل‌های علمی و استاندارد بررسی و حل کنند. ثبات و کارایی پلتفرم همچنین باعث شده که افراد خارج از تیم هم علاقه‌مند به همکاری در دپارتمان فناوری دیجی‌کالا شوند و این باعث تسهیل پروسه جذب نیروهای حرفه‌ای شده است.

ساختن پلتفرم، ساختن ساختار استاندارد، ساختن فرهنگ

تأثیر پلتفرم جدید فقط به توسعه سیستم نرم‌افزاری محدود نمی‌شود ، بلکه تا حد قابل توجهی بر ساختار تیم نیز تاثیر گذاشته است. بیشتر اوقات پیچیدگی یک پلتفرم، ساختار تیم را تحت تاثیر قرار می‌دهد و نمی‌توان به راحتی نیروی انسانی را به تیم‌ها اختصاص داد. در صورتی که انعطاف‌پذیری پلتفرم جدید باعث شده است تیم‌ها به درستی تعریف شوند‌، برنامه‌ریزی به صورت صحیح و واقع‌بینانه انجام و تعادل مناسب بار مسئولیت بین تیم‌های مهندسی برقرار می‌شود.

از طرف دیگر ، انعطاف‌پذیری پلتفرم منجر به تشکیل ساختار تیم محصول با کارایی ، فرهنگ مشارکت تیمی و کار تیمی عالی به خصوص در مدیریت اصولی وابستگی بین محصولات (Products Dependencies) شده است.

تمرکز روی تولید علم

یکی از اهداف مهم شرکت‌های فناوری، تولید علم و تجربه است و کاملا بدیهی است که این هدف به زمان نیاز دارد. اما این زمان به سادگی ایجاد نخواهد شد، مگر اینکه پروژه‌های تحقیقاتی در برنامه توسعه پلتفرم قرار داشته باشد. تعریف این پروژه‌ها و قابلیت‌های پلتفرم به توسعه‌دهندگان اجازه می‌دهد که زمان مطالعه بیشتری داشته باشند و همچنین فضای لازم برای آزمون و خطا و به دست آوردن تجربه‌هایی که در شرکت‌های مشابه قابل دستیابی نیست را به به وجود آورده است. این نکته باعث شده است که تجربه‌های به دست آمده، در سایر استارتاپ‌ها و شرکت‌های اکوسیستم کسب‌وکار آنلاین کشور، قابل استفاده باشد. محاسبات ابری (Cloud Computing ) و پروژه‌های هیجان انگیز بر پایه AI در Digikala Next از بهترین نمونه‌های این پروژه‌های ویژه است.

کلید اصلی موفقیت هر کسب‌وکار آنلاین ، استفاده کاربردی از دانش و تکنولوژی‌های جدید است. تعالی یک کسب‌وکار موفق زمانی مشخص می‌شود که استفاده از تکنولوژی‌های نوین و راه حل‌های علمی تاثیر مستقیم بر اهداف شرکت داشته باشد. به عنوان مثال، استفاده از هوش مصنوعی برای سیستم پیشنهاد محصولات ، قیمت‌گذاری پویا یا شخصی‌سازی از طریق بررسی رفتار که همه آنها در پروژه‌های توسعه پلتفرم فعلی گنجانده شده‌اند. این بستر باعث ایجاد پل ارتباطی بین دیجی‌کالا و دانشگاه‌ها برای استفاده از ظرفیت علمی اعضای هیئت علمی و دانشجویان علاقه‌مند به این موضوعات هم شده است.

نگاه از زاویه تیم محصول، بزرگ فکر کردن

به خاطر داشته باشید که تفکر، ایده و استراتژی بدون داشتن ابزار مناسب قابل دستیابی نیستند. سرعت، کیفیت توسعه و گسترش یک بستر، تاثیر مستقیمی بر اندازه تفکر و ایده‌های جسورانه در شرکت خواهد داشت. لحظه رونق یک شرکت فناوری، تحقق ایده‌های رقابتی و جاه‌طلبانه مدیران محصولات است و یک پلتفرم قابل اعتماد، شما را به عنوان یک مدیر محصول به یک تصمیم‌گیرنده قابل اعتماد از طرف بیزینس تبدیل می‌کند.

هدایت استراتژی، دستیابی به بهترین نتیجه

با توجه به اینکه هدایت جریان کار بین پلتفرم نرم‌افزاری و بیزینس پلن (‌Business Plan) در تیم محصول انجام می‌شود، بستر جدید این امکان را داده تا استراتژی و چشم‌انداز هر محصول با برنامه‌ریزی واقع‌بینانه‌تر هدایت شود و هیچگونه جلوگیری از تغییرات اساسی وجود ندارد. همچنین مدیریت وابستگی‌های بین محصولی، کاملا شفاف مدیریت می‌شود. در حقیقت، مدیران محصول با پشتیبانی از طرف پلتفرم جدید می‌توانند به راحتی ایده‌های خود را گسترش دهند و به عنوان محرک استراتژی، بهترین تصمیم را برای محصول خود اتخاذ کنند، نه لزوما تصمیمی که باید به خاطر کمبود امکانات سیستم گرفته شود.

شکست‌ها و تجربه‌های آموزنده

در بحث توسعه نرم‌افزار، یکی از اهداف این است که مسائل بالقوه‌ای که ممکن است در فرایند کلی ایجاد مشکل کنند، شناسایی و با حداقل زمان و هزینه برطرف شوند. نکته کلیدی این است که چه زمان متوجه مشکل می‌شویم؟ یک ماه یا یک سال؟ اگر نتیجه تغییرات یا لانچ، مشکل ایجاد کرده باشد، باید سریع و قبل از اینکه مشکل ایجاد شده از یک تجربه تبدیل به بحران شود، متوجه آن شویم. پلتفرم جدید چه کمکی به تجربه کردن در سیستم به مدیران محصول می‌دهد؟ پلتفرم سوپرنوا از دو جنبه در این موضوع تاثیرگذار است. ۱- امکان تغییرات سریع ۲- امکان مانیتورینگ دقیق. بنابراین این پلتفرم به مدیران محصول اجازه می‌دهد تا محصولات خود را سریع‌تر از گذشته آزمایش کنند و بازخورد مشتریان را سریع‌تر و دقیق‌تر به دست آورند.

جمع‌بندی

اگر بخواهیم از همان سه زاویه‌ای که در بالا به آنها اشاره کردیم به جمع‌بندی بپردازیم، یک پلتفرم قوی برای یک کسب‌وکار آنلاین باید محیطی برای رشد پایدار باشد. از نظر تیم مهندسی ، باید بر اساس استانداردهای جهانی و علمی باشد و قابلیت گسترش را دارا باشد. علاوه بر این، از منظر تیم محصول، باید پاسخگوی تمام ایده‌های بزرگ و برنامه‌ریزی‌های دقیق باشد.

از طرف دیگر، پروژه تغییر پلتفرم یک تصمیم پرخطر و پرهزینه است و زمانی باید اتفاق بیفتد که برای کسب‌وکار ارزش افزوده داشته باشد و بدون آن دستیابی به اهداف کسب‌وکار متوقف شود. علاوه بر داشتن تیم مهندسی و پلتفرم قوی، بدون شک داشتن تیم اجرایی کارآمد برای تحلیل کلیه نیازها، راه‌اندازی امکانات جدید، برنامه‌ریزی تست‌ها (UAT)، آماده کردن سایر تیم‌ها و مدیریت ارتباطات بین تیم‌ها امری جدایی‌ناپذیر است.

بدون شک پروژه سوپرنوا یکی از بزرگترین پروژه‌های نرم‌افزاری کشور از نظر حجم کار نرم‌افزار و مهندسی، نیروی انسانی درگیر در پروژه و ارزش افزوده ایجاد شده برای شرکت است. تمامی مطالبی که در بالا به آن اشاره شد فقط بخشی از ارزش و امکانات این پلتفرم است. در یک سال گذشته که این پلتفرم در حال توسعه بوده است، شاید بیش از ۱۰۰٪ به امکانات اولیه آن اضافه شده که این نتیجه همکاری و سخت‌کوشی تمام پرسنل دیجی‌کالا، همکاری تمام معاونان و مدیران و به خصوص تیم تکنولوژی دیجی‌کالا است.