راست و دروغ‌ها درباره تنها یوزهای آسیایی در اسارت در کل دنیا
کوشکی و دلبر تنها یوزهای آسیایی در اسارت در کل دنیا هستند که هم‌اکنون در پارک طبیعت پردیسان از آن‌ها نگهداری می‌شود. مسوولیت نگهداری از این دو فرد به طور مشخص با کلینیک تخصصی حیات‌وحش پارک پردیسان و زیرنظر پروژه بین‌المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی است. تا به امروز سوالات متعدد و بعضا عجیبی درباره این دو دلداده مطرح بوده که در ذیل به دو مورد از مهم‌ترین آن‌ها اشاره خواهد شد.
چرا تهران؟
بسیاری از منتقدان معتقدند که تهران به دلیل آلودگی هوا و صدا نمی‌تواند مکان مناسبی برای تنها یوزهای آسیایی در اسارت در کل دنیا باشد که جمعیت‌شان به صورت تقریبی کم‌تر از ۵۰ فرد تخمین زده شده است. از نظر این منتقدان پناهگاه حیات‌وحش میاندشت، پارک ملی توران و یا شاید هر منطقه حفاظت‌شده دیگر در ایران جهت استقرار سایت تکثیر در اسارت یوزها نسبت به کلانشهر تهران انتخاب بهتر و درست‌تری بوده است. حال سوال اینجاست که چرا کارشناسان تصمیم گرفتند مرکز نگهداری و تحقیقات یوزپلنگ آسیایی را در تهران بر پا کنند؟
کوشکی و دلبر در آذرماه سال ۱۳۹۳ به تهران منتقل شدند.
برای پاسخ به دلیل حضور این دو فرد در تهران، در وهله نخست باید هدف از شکل‌گیری «مرکز نگهداری و تحقیقات یوزپلنگ آسیایی» را دانست. کارشناسان هدف این مرکز را جامه عمل پوشاندن به چند فرصت عنوان می‌کنند که در ذیل به آن‌ها اشاره خواهد شد:
- ایجاد دانش تجربی بواسطه‌ی قرار داشتن زیر نظر متخصصین
- تاکید بر ارزش‌های آموزشی و تحقیقاتی
- مطالعه و بررسی دقیق بیماری‌ها و انگل‌های این زیرگونه به دلیل احتمال آسیب‌پذیری شدید و بالطبع آن نابودی افراد موثر جمعیت
- بررسی امکان زادآوری و حفظ ذخیره ژنتیکی
- نگهداری و مراقبت از سایر افراد احتمالی که می‌توانند در آینده سرنوشتی مشابه کوشکی و دلبر داشته باشند.
از آنجایی که لازمه انجام مطالعات تحقیقاتی، دسترسی دائمی کارشناسان است و متمرکز کردن یک تیم کارشناسی در مناطقی همچون میاندشت یا حتی پارک ملی توران عملا اقتصادی و حتی عقلانی نبود لذا جمع‌بندی تیم کارشناسی متشکل از کارشناسان با تجربه حیات‌وحش، دامپزشکان و البته مشاوران خارجی پروژه بین‌المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی آن بود که این دو فرد هرچه سریع‌تر به تهران منتقل شوند.
لازم به ذکر است که مساله دسترسی دایمی به این جهت اولویت دارد که کارشناسان باید بتوانند در شرایط بحرانی و حاد در ظرف مدت زمان کم‌تر از ۲ الی ۳ ساعت خود را به محل رسانده و مدیریت لازم را اعمال کنند. بر همین اساس کوشکی (تنها یوزپلنگ آسیایی نر در اسارت در کل دنیا) در آذرماه سال ۱۳۹۳ از محوطه ۱۲ هکتاری پناهگاه حیات‌وحش میاندشت و دلبر (تنها یوزپلنگ آسیایی ماده در اسارت در کل دنیا) نیز در همان زمان از محیط فنس‌کشی شده‌ای در پارک ملی توران به تهران منتقل شدند.
دکتر ایمان معماریان، دامپزشک حیات‌وحش چند لحظه بعد از برخورد دارت بیهوشی به کوشکی (تنها یوزپلنگ آسیایی نر در اسارت در کل دنیا) نزدیک می‌شود. عکس از علیرضا شهرداری‌پناه
یکی دیگر از دلایل انتقال کوشکی و دلبر به تهران عدم امنیت آن‌ها در محوطه‌های فنس‌کشی میاندشت و توران بود. دغدغه‌هایی همچون تامین آب و برق، امکان نزدیک شدن شکارچیان و البته عدم امکان پایش توسط دوربین‌های مداربسته و چک کردن مدام این دوربین‌ها سبب گردید که این دو فرد به تهران منتقل شوند. البته در مقابل یکی دیگر از مزیت‌های شهر تهران را هم نباید از یاد برد؛ امکانات تخصصی و وسایل و تجهیزاتی که هم‌اکنون برای این دو فرد در تهران در نظر گرفته شده، بدون‌تردید در این تصمیم‌گیری نقش به سزایی داشته است.
واقعیت این است که برای تصمیم‌گیری درست در این زمینه کارشناسان از روش ماتریس ارزش‌گذاری استفاده کردند. متدولوژی ماتریس به واقع شکل تکامل‌یافته‌ای از صورت‌ریزهای دوبعدی است که در یک بعدشان انواع فعالیت‌های مرتبط با پروژه و در بعد دیگرشان فهرستی از پارامترهای زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی که ممکن است تحت‌تاثیر فرآیند اجرای پروژه قرار گیرند، تنظیم شده است. به بیان دیگر ماتریس را می‌توان دو صورت ریز مجزا دانست که فاکتورهای آن در دو فهرست عمود بر هم قرار گرفته باشند. فصل مشترک هر پارامتر ستونی با یک فاکتور نشانگر اثر یا یکی از فعالیت‌های مربوط به آن است. در این مورد خاص فاکتورهایی مانند امکان دسترسی، تامین برق، تامین آب، استفاده از موبایل جهت مواقع اورژانس، فضای دسترسی، امکان استفاده از اینترنت، امکان پایش مداوم دوربین‌ها و تعمیر آن‌ها در صورت بروز مشکل و حتی محبوبیت اجرای طرح در نظر افکار عمومی لحاظ گردیده و بر مبنای نتایج حاصل از این ماتریس گزینه‌هایی به ترتیب اولویت مطرح شده است.
انتقال دلبر (تنها یوزپلنگ آسیایی ماده در اسارت در کل دنیا) به داخل جعبه مخصوص حمل
مقدمات برای ورود این دو فرد ارزشمند که در اصل نمایندگان یکی از شاخص‌ترین گونه‌های جانوری کشور هستند، در ظرف ۲ هفته توسط مدیریت کلینیک تخصصی بازپروری حیات‌وحش پارک پردیسان، علی عمارلویی مهیا گردید. این محوطه در مجموع ۱.۵ هکتار با دو لایه فنس است که بنا به دلایل امنیتی امکان بازدید عموم ندارد.
آیا امکان جفت‌گیری موفق وجود دارد؟
در حال حاضر ایمان معماریان، دامپزشک حیات‌وحش مسوولیت نظارت بر وضعیت سلامت کوشکی و دلبر را بر عهده دارد. لازم به ذکر است که دفتر تنوع‌زیستی و حیات‌وحش پارک پردیسان و پروژه بین‌المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی نیز تاکنون در جریان کلیه تصمیمات مربوط به این دو یوز آسیایی قرار داشته‌اند.
در مورد احتمال جفت‌گیری و تولد فرزند توسط این دو فرد امیدهایی وجود دارد اما واقعیت این است که حتی در صورت زادآوری و تولد توله از این دو فرد هم باز گره انقراض یوزهای آسیایی به هیچ‌وجه باز نخواهد شد. از طرف دیگر احتمال زادآوری یوزها در اسارت خیلی اندک است. موسسه تحقیقاتی اسمیتسونین (Smithsonian Institution) این احتمال را برای یوزهای آفریقایی با بیش از یک جفت، بالای ۱۰ درصد و برای بیش‌تر از ۱۰ جفت، بالای ۳۰ درصد تخمین زده است.
البته بازار شایعات هم در این زمینه همچنان گرم است، به عنوان مثال چندی پیش عده‌ای شایعه‌ای مبنی بر عدم توانایی بارداری دلبر (فرد ماده) را مطرح کردند که این مساله از اساس اشتباه است. واقعیت امر این است که پروژه بین‌المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی بر اساس مذاکراتی که با موسسه IZW: Leibniz-Institut für Zoo- und Wildtierforschung داشته، توانسته چهارچوب‌هایی را به عنوان هدف مدنظر قرار دهد. کارشناسان موسسه مذکور که سابقه بسیار موفقی در تکثیر گونه‌های در معرض خطر و بالاخص پستانداران سخت‌بارور دارد؛ سال گذشته نیز به ایران آمدند و از کوشکی (تنها یوزپلنگ آسیایی نر در اسارت در کل دنیا) نمونه اسپرم گرفتند.
دکتر ایمکه لودرز یکی از بهترین دامپزشکان حیات‌وحش بالاخص در زمینه باروری گونه‌های سخت‌بارور را در حال نمونه‌گیری از اسپرم تنها یوزپلنگ آسیایی نگهداری‌شده در شرایط اسارت کل دنیا در آخرین سفرش به ایران مشاهده می‌کنید. (سمت راست تصویر)
بدیهی است که روش‌های متفاوتی برای نگهداری از اسپرم و بافت و در عین حال کمک به باروری گونه‌های مختلف حیات وحش که بنا به دلایل مختلف توانایی باروری به روش طبیعی را ندارند، در کل دنیا وجود دارد. روش‌هایی مانند لقاح مصنوعی و روش‌های دیگر هم هست که به حیوانات وحشی کمک می‌کند تا بتوانند ژن خودشان را به نسل بعدی انتقال دهند. چنانچه مدیر پروژه بین‌المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی بارها تکرار کرده‌اند، در این زمینه هم برنامه‌هایی مدنظر است که در زمان مقتضی اعلام خواهد شد.
دامپزشک کوشکی و دلبر معتقد است که اگر این دو فرد به تهران منتقل نمی‌شدند، امکان از دست رفتن آن‌ها وجود داشت در حالی که هر دو این یوزها در تهران از شرایط بهینه جهت مراقبت‌های دامپزشکی منتفع شده‌اند. معماریان در مورد شایعات درباره دلبر می‌گوید برنامه‌هایی برای این یوز ماده در نظر گرفته شده که همه این برنامه‌ها با نظرسنجی ما با کارشناسان IZW خواهد بود.
