۱۹ رمان فانتزی و علمی‌-تخیلی که سیستم اقتصادی جالبی در آن‌ها به کار رفته است

آثار فانتزی و علمی‌-تخیلی در زمینه‌ی پرداخن به سیستم اقتصادی جهان‌های خیالی، به‌عمد ابهام زیادی به خرج می‌دهند. در آثار فانتزی، سکه‌های طلا عموماً نقش یک ارز ساده و قابل‌انعطاف، ولی با ماهیتی نامعلوم را ایفا می‌کنند که اغلب هرجا که در خدمت داستان باشد، پیدا می‌شود و از هیچ قانون شناخته‌شده‌ای در عرصه‌ی اقتصاد پیروی نمی‌کند. در آثار علمی‌-تخیلی، نویسندگان از مفهوم پول سرسری می‌گذرند یا به‌کل آن را نادیده می‌گیرند (احتمالاً به‌خاطر این‌که ساختن و نگه‌داری از یک سفینه‌ی فضایی برای گروهی از ماجراجویان باری‌به‌هرجهت بیش‌ازحد گران است). البته درست است که وقتی یک رمان می‌خرید، انتظار ندارید که در آن چند صفحه درباره‌ی فرضیه‌های اقتصادی بخوانید، ولی وقتی نویسنده موفق می‌شود جهان‌سازی اقتصادی جدی را در داستان خیالی‌اش بگنجاند، نتیجه‌ی حاصل‌شده واقعاً شگفت‌انگیز است. حرفمان را باور نمی‌کنید؟ در ادامه ۱۹ رمان فانتزی و علمی‌-تخیلی معرفی شده‌اند که در آن‌ها اقتصاد نقشی مهم در داستان و دنیاسازی اثر دارد.

• جالب‌ترین کتاب‌های فانتزی که در آن‌ها جادو به کار رفته است

۱. بارو کورمورانت خائن (The Traitor Baru Cormorant)

• نویسنده: سث دیکینسون (Seth Dickinson)
• سال انتشار: ۲۰۱۵

اگر کسی به شما بگوید که یک رمان فانتزی جدید منتشر شده که شخصیت اصلی‌اش یک حسابدار یاغی است، شاید بخواهید تا حد امکان از آن رمان فاصله بگیرید، ولی بارو کورمورانت، شخصیت اصلی اولین رمان سث دیکینسون که اعتماد به نفس از سر و رویش می‌بارد، خیلی عمیق‌تر از این حرف‌هاست. همچنین او از یک سارق یا مزدور ضدقهرمان دیگر که این روزها آثار فانتزی را قبضه کرده‌اند، به‌مراتب جالب‌تر از آب درآمده است. وقتی امپراتوری نقاب‌ها (Empire of Masks) جزیره‌ی کوچک بارو را اشغال می‌کند، بارو قسم یاد می‌کند تا دشمنش را از درون نابود کند. او در ظاهر همرنگ امپراتوری می‌شود و به‌سرعت پله‌های ترقی را طی می‌کند. در نهایت او در آردوین (Aurdwynn)، یکی از نواحی دردسرساز و به دور از مرکز توجه که امپراتوری سعی دارد به زانو دربیاورد، به‌عنوان حسابدار امپراتوری مشغول به خدمت می‌شود. در آنجا، بارو فرصتی برای انتقام‌گیری پیش روی خود می‌بیند و درگیر برنامه‌ای برای دستکاری و خراب کردن سیستم اقتصادی امپراتوری می‌شود. تصمیم او در نهایت به راه افتادن شورش و ایجاد آشوب منجر می‌شود و در پی آن، او مجبور می‌شود بین دو جناح یکی را انتخاب کند. سیستم اقتصادی امپراتوری نقاب‌ها پرجزییات است و طوری توصیف شده که به‌اندازه‌ی هر سیستم جادوی دیگری هیجان‌انگیز به نظر می‌رسد. از این نظر، این کتاب، که جلد اول یک سه‌گانه است، نسبت به همتایان خود بسیار متفاوت به نظر می‌رسد. (پیامدهای کارهای بارو در این کتاب، در دنباله‌ی آن، با عنوان «بارو کورومانت هیولا» (The Monster Baru Coromant) شرح داده می‌شود.)

۲. جلد اول مجموعه‌ی خنجر و سکه: مسیر اژدها (The Dragon’s Path (Dagger and the Coin Series #1)

• نویسنده: دنیل آبراهام (Daniel Abraham)
• سال انتشار: ۲۰۱۱

پیش از انتشار مجموعه‌ی «خنجر و سکه»، دنیل آبراهام به‌عنوان نویسنده‌ای شناخته می‌شد که اقتصاد نقشی جدانشدنی از جهان‌های فانتزی‌اش دارد (مثلاً در مجموعه‌ی «کوارتت هزینه‌ی بالا» (The Long Price Quartet) تجارت پنبه باعث به راه افتادن چند نسل آشوب و بی‌ثباتی می‌شود). در مجموعه‌ی پنج‌جلدی «خنجر و سکه» او مقیاس کار خود را افزایش داد. در این مجموعه او دنیایی را با تاریخچه‌ای عمیق از درگیری‌های داخلی خلق کرده که ۱۳ نژاد متمایز دارد و هرکدام از این نژادها جایگاه اجتماعی-اقتصادی و فرهنگ خاص خود را دارند و جنگ و درگیری و نجات یافتن‌های دقیقه‌نودی در داستان آن نقش پررنگی دارند.

همچنین این داستان پنج شخصیت راوی دارد که یکی از آن‌ها مدیر شعبه‌ی یک بانک است. این مسئله قابل‌توجه است، چون در این دنیا بانک‌ها خودشان یک ملت هستند، حوزه‌ی نفوذشان از مرزها فراتر می‌رود و از قدرتی فوق‌العاده زیاد برخوردارند. نقطه‌ی اوج داستان حسابرسی مالی‌ای است که به‌اندازه‌ی هر نبردی با شمشیر هیجان‌انگیز است. هیچ نویسنده‌ای به‌اندازه‌ی آبراهام نمی‌تواند اقتصاد واقع‌گرایانه را به بخشی حیاتی از داستانی هیجان‌انگیز تبدیل کند.

۳. سپر پادشاه (King’s Shield)

• نویسنده: شروود اسمیت (Sherwood Smith)
• سال انتشار: ۲۰۰۸

در «سپر پادشاه» (جلد سوم از مجموعه‌ی چهارجلدی «ایندا» (Inda))، لحظه‌ای وجود دارد که به‌طرز عجیبی هیجان‌انگیز است؛ لحظه‌ای که در آن ناگهان اقتصاد به بخشی جدایی‌ناپذیر از پیرنگ تبدیل می‌شود. در بیشتر آثار فانتزی، نویسندگان قلمروی پادشاهی‌ای را به تصویر می‌کشند که پادشاه‌شان تقریباً به منابعی بی‌انتها دسترسی دارد. در این رمان، اسمیت قلمرویی را به تصویر می‌کشد که کاملاً ورشکسته است و پادشاه مجبور می‌شد توضیح دهد که طلای بیشتر به آن‌ها کمک نمی‌کند، چون خزانه‌ی سلطنتی با طلا سر و کار ندارد؛ آنچه اهمیت دارد نیروی انسانی و اسب و منابع حیاتی‌ای است که خراج‌گزاران به پادشاه تقدیم می‌کنند و پادشاه نیز در ازایش می‌تواند سَنَد دِین بنویسد. در این شرایط طلا بی‌ارزش است، چون به‌خاطر جنگی که سال‌هاست ادامه یافته است، داد و ستد و بازار دچار رکود شده‌اند. این سخنرانی افتصادی از جانب پادشاه وسط یک رمان فانتزی به‌طور غافلگیرکننده‌ای پیچیده است و بحران مالی‌ای را که در قلب داستان قرار دارد، در مرکز توجه قرار می‌دهد.

۴. سه‌گانه‌ی اژدهاسواران پرن (Dragonriders of Pern)

• نویسنده: ان مک‌کفری (Anne McCaffrey)
• سال انتشار: ۱۹۶۸ تا ۱۹۷۸

سه‌گانه‌ی طولانی «اژدهاسواران پرن»، که از سه جلد «پرواز اژدها» (Dragonflight)، «پویش اژدها» (Dragonquest) و «اژدهای سپید» (The White Dragon) تشکیل شده، یک سیستم اقتصادی پیچیده، ولی احتمالاً غیرقابل‌درک به نام «نشانه‌ها» (Marks) دارد. نشانه‌ها در اصل سکه‌هایی چوبی هستند که هر دژ یا سرسرا نشان خاص خود را یک طرف آن و ارزش هر نشانه را طرف دیگر سکه درج کرده است. جالب اینجاست که برخلاف طلا، نشانه‌ها هیچ ارزش ذاتی‌ای ندارند. تنها ارزش آن‌ها در این نهفته است که در دژ یا سرسرای مربوطه آن‌ها را با چه کالایی می‌توان مبادله کرد. پشت هر نشانه هر رقمی به‌عنوان ارزشش درج شده باشد، ارزش آن همیشه متغیر است، چون ارزش اجناس و خدماتی که می‌توان در ازایشان نشانه پرداخت کرد، دائماً در حال تغییرند. مثلاً یک سکه با ارزش ۱۰۰ که با آن می‌توانید یک توپ ابریشم بخرید، در مقایسه با سکه‌ای با ارزش ۵ که با آن می‌توانید زخمی کاری را درمان کنید، ارزشی به‌مراتب کمتر دارد. سیستم اقتصادی‌ای که مک‌کفری در این رمان طرح‌ریزی کرده‌، ریشه در دنیای واقعی دارد و از لحاظ پیچیدگی و خیال‌انگیز بودن جالب است.

۵. تابناک (Radiant)

• نویسنده: کارینا سامر-اسمیت (Karina Summer-Smith)
• سال انتشار: ۲۰۱۴

اصطلاح انگلیسی «در ناز و نعمت به دنیا آمدن» (Born into money) اغلب به‌شکلی توهین‌آمیز به کار می‌رود. در جهان اسمیت، مردم – خب، بیشتر مردم – با قدرت‌های جادویی جورواجور به دنیا آمده‌اند. جادو می‌تواند تقریباً اشانتیون هر چیزی شود، به شرط این‌که از قدرت مناسب برخوردار باشید، و به‌نوعی جادو به تنها ارزی که اهمیت دارد تبدیل شده است. توصیفات پرجزییات اسمیت از سیستم اقتصادی‌ای مبنی بر قابلیت‌های فردی – که باعث می‌شود مردم به معنای واقعی کلمه در جایگاه اجتماعی و اقتصادی‌شان به دنیا بیایند – بهانه‌ای است برای پرداختن به زیا (Xhea)، زنی که در ابتدا به نظر می‌رسد از هیچ قدرت جادویی‌ای برخوردار نیست. وقتی چیزی برای ارائه ندارید که دنیا خواستار آن باشد، تلاش برای امرار معاش و زنده ماندن راهی جالب برای پرداختن به جزییات یک سیستم اقتصادی است.

«تابناک»، جلد اول سه‌گانه‌ی «برج‌ها» (Towers Trilogy) است.

۶. سنلین صعود می‌کند (Senlin Ascends)

• نویسنده: جوسایا بنکرافت (Josiah Bancroft)
• سال انتشار: ۲۰۱۳

پیش از این‌که به این کتاب بپردازیم، لازم است هشداری دهیم: آنچه در ادامه می‌خوانید، اسپویلری خفیف درباره‌ی دنیاسازی جلد اول مجموعه‌ی نبوغ‌آمیز بنکرافت با نام «کتاب‌های بابل» (The Books of Babel)) است. این مجموعه تقریباً به‌طور کامل در ساختمانی بسیار بسیار بزرگ به نام برج بابل (ولی نه آن برج بابلی که فکرش را می‌کنید) واقع شده است. البته این اسپویلر چیزی درباره‌ی داستان کتاب فاش نمی‌کند، ولی جزییاتی درباره‌ی کارکرد برج فاش می‌کند که شاید خوانندگان ترجیح دهند خودشان اکتشاف کنند.

در «سنلین صعود می‌کند»، ما برج را پا به پای شخصیت اصلی‌مان، که یک معلم مدرسه‌ی خشک به نام توماس سنلین (Thomas Senlin) است اکتشاف می‌کنیم. توماس در ماه‌عسل خود از این ساختمان بازدید می‌کند و طولی نمی‌کشد که می‌بیند همسرش را گم کرده و باید با یک عالمه مشکل سر و کله بزند. این برج به «قلمروهای حلقه‌ای» (Ringdom) مختلفی تقسیم شده که در ظاهر مستقل از یکدیگر اداره می‌شوند و هرکدام تشریفات عجیب‌وغریب مخصوص به خود را دارند‌:

• مردم عادی در «حواشی» (Skirts) زندگی می‌کنند که در پایه‌ی برج واقع شده و به‌نوعی نقش بازار برج را ایفا می‌کند.
• جمعیتی عیاش و مست در «زیرزمین» (Basement) زندگی می‌کنند. آن‌ها دور چرخ‌گردان‌هایی (Merry-go-round) جمع می‌شوند که انرژی چرخیدن‌شان با پا زدن تامین می‌شود و آن‌ها با پا زدن آن را می‌چرخانند و بعد از این‌که کارشان تمام شد، دستگاه به‌عنوان جایزه یک آبجوی خنک بهشان می‌دهد
• در «سالن» (Parlor)، یک سری بازیگر ساکن‌اند که به هرکدام نقشی داده می‌شود و بر اساس آن پانتومیم بازی می‌کنند. ساکنین سالن باید از یک سری قانون پیروی کنند که مهم‌ترینش این است که هروقت وارد اتاقی شدند، باید در آن آتشی روشن کنند.
• در «حمام‌خانه» (Baths)، یک سری ساحل مصنوعی و استخرهای آب‌گرم مخصوص شنا ساخته شده‌اند.

طولی نمی‌کشد که سنلین پی می‌برد این برج از پایه و اساس بر پایه‌ی فریبکاری و سوءاستفاده ساخته شده است: هر طبقه‌ی بالاتر، بر پایه‌ی رنج و زحمت ساکنین طبقات پایین‌تر ساخته شده است (مثلاً گرمای آب «حمام‌خانه» به‌خاطر آتش روشن کردن مردم در «سالن» تامین می‌شود و…) و آن‌ها در ازای زحمت‌شان چیزی جز سرگرمی و حواس‌پرتی لحظه‌ای دریافت نمی‌کنند. در این دنیا هم پول وجود دارد (سنلین پول زیادی در اختیار ندارد و همین مسئله به مشکلاتش می‌افزاید) و این سیستم اقتصادی یک بازار سیاه پررونق به وجود آورده که بر پایه‌ی سرقت، برده‌داری و قتل بنا شده است. این برج به‌نوعی یک تمثیل خیال‌انگیز از ساز و کار دنیای واقعی است که از پایه و اساس طبقه‌بندی‌شده و این طبقه‌ها سر به افلاک گذاشته‌اند.

۷. نسل نپتون (Neptune’s Brood)

• نویسنده: چارلز استراس (Charles Stross)
• سال انتشار: ۲۰۱۳

تعداد زیادی از آثار چارلز استراس می‌توانند به این فهرست راه پیدا کنند. مثلاً رمان «حالت توقف» (Halting State) را در نظر بگیرید. این رمان درباره‌ی آینده‌ی نزدیک است که در آن دزدیده شدن آیتم‌های نادر در یک بازی نقش‌آفرینی آنلاین کلان (MMORPG)، به دستکاری بازار سهام در دنیای واقعی منجر می‌شود و این‌ها همه بخشی از یک توطئه هستند. همچنین او یک مجموعه رمان علمی فانتزی با عنوان «شاهزاده‌های تاجر» (The Merchant Princes) نوشته است که از کلیشه‌های سبک فانتزی گذرگاه‌محور (Portal Fantasy) استفاده می‌کند تا تاثیر منتقل شدن کالاها و تکنولوژی‌های مدرن روی سیاست و اقتصاد جهانی فئودال را بررسی کند. ولی اگر بخواهیم از بین آثارش یکی را انتخاب کنیم، آن اثر «نسل نپتون» است که بخشی از یک مجموعه است که آثارش ارتباطی کمرنگ با یکدیگر دارند و «فرزندان ساتورن» (Saturn’s Children) جلد اول آن بود. در این کتاب، کهکشانی در آینده‌ی بسیار دوردست اکتشاف می‌شود که در آن انسان‌های «طبیعی» منقرض شده‌اند و اندرویدها و متا-انسان‌ها (Meta-Humans) میراث گونه‌ی ما را در سال ۷۰۰۰ ادامه می‌دهند؛ یکی از این میراث، علاقه‌ی ما به خراب کردن اقتصادمان برای رسیدن به ثروت بیشتر است. این رمان بر پایه‌ی ایده‌ای جالب بنا شده است: این‌که اگر در اعماق فضا شروع به ایجاد مستعمره کنیم، نظام استعماری چگونه می‌تواند با توجه به فواصل بسیار طولانی بین سیاره‌ها کار کند. استراس ایده‌ای نوآورانه به نام «پول آهسته» (Slow Money) را معرفی کرده است. پول آهسته سیستم رمزارزی است که در آن مبادلات با یک‌سوم سرعت نور تایید می‌شوند. وقتی در حال ورود به یک منظومه‌ی شمسی دیگر هستید، این اصلاً سرعت بالایی نیست (برای رسیدگی به نیازهای روزمره از پول‌های «سریع» و «متوسط» استفاده می‌شود). پیرنگ داستان که درباره‌ی تلاش یک زن برای پیدا کردن خواهر کلون‌شده‌ی گمشده‌اش است، بر پایه‌ی یک توطئه‌ی مالی بنا شده است که در طی قرن‌ها و سال‌های نوری اتفاق می‌افتد. ما مطمئنیم که داستان رمان را درک کردیم.

۸. طیفی از ارواح (Range of Ghosts)

• نویسنده: الیزابت بر (Elizabeth Bear)
• سال انتشار: ۲۰۰۶

در مجموعه‌ی «آسمان ابدی» (Eternal Sky) الیزابت بر، اقتصاد تمرکز اصلی کتاب‌ها نیست، برای همین شاید خوانندگان متوجه نشوند که چقدر فکر صرف طرح‌ریزی‌شان شده است، ولی کاملاً مشخص است که نویسنده به‌صورت عمقی به ساز و کار جهان پیشامدرنش فکر کرده است. به‌هرحال داستان او روی مسیرهای تجاری و این‌که چه کسی کنترل‌شان می‌کند متمرکز است. چون داد و ستد راه امپراتوری‌ها برای پر کردن خزانه‌هایشان است و از راه این خزانه‌ها دستمزد ارتش داده می‌شود و ارتش آن عنصری است که امپراتوری‌ها را سرپا نگه می‌دارد. بزرگراه کلدون (Celedon Highway)، که معادل جاده‌ی ابریشم در داستان بر است، به‌خوبی نشان می‌دهد برای خانی که می‌خواهد سریر پادشاهی را برای خود تصاحب کند، دستکاری نظام داد و ستدی چه اهمیت بالایی دارد. اگر نظریات اقتصادی در خط روایی نهادینه‌سازی نشده بودند، بخش زیادی از پیرنگ فرو می‌ریخت.

۹. دور شدن: یک رمان (Walkaway: A Novel)

• نویسنده: کوری دکتروف (Cory Doctorow)
• سال انتشار: ۲۰۱۷

کوری دکتروف در مقایسه با نویسنده‌های گمانه‌زن دیگر علاقه‌ی بیشتری به مکانیزم‌های درونی جامعه دارد و «دور شدن» مدرک خوبی برای این ادعاست. این رمان در دنیایی پساکمیابی (Post Scarcity) واقع شده که در آن همه‌چیز را می‌توان به‌صورت سه‌بعدی پرینت کرد و تولید کالا جنبه‌ای اشتراکی پیدا کرده و دیگر ابزار تولید دست یک مقام با قدرت متمرکز نیست. رمان تمام خطرها و چالش‌های این سیستم را به تصویر می‌کشد. داستان اصلی درباره‌ی گروهی از مردم است که از فضای پساکمیابی استفاده می‌کنند تا از مرزهای جامعه خارج شوند و در صدد ساختن یک یوتوپیای واقعی بربیایند. تلاش آن‌ها نتایجی غیرمنتظره در پی دارد. این رمان به‌خوبی نشان می‌دهد که اگر شرایطی پیش بیاید که در آن بتوانید کفش‌هایشان و لباس‌هایتان را خودتان پرینت کنید، اقتصاد چگونه دچار تحول می‌شود.

یکی دیگر از مسائلی که دکتروف به آن می‌پردازد این است که یک اقتصاد اعتبارمحور روی جامعه در مقیاس کلی چه تاثیری دارد. این جنبه‌ای از اقتصاد است که تازه امروزه داریم آن را تجربه می‌کنیم، بدین صورت که هر از گاهی شرکت‌ها به‌خاطر یک بیانیه یا تصمیم اشتباه، در توییتر هدف شرمگین‌سازی عمومی قرار می‌گیرند و پس از آن به‌صورت دسته‌جمعی بایکوت می‌شوند.

۱۰. اینفوموکراسی (Infomocracy)

• نویسنده: مالکا اولدر (Malka Older)
• سال انتشار: ۲۰۱۶

اولین رمان اولدر – که اولین جلد از سه‌گانه‌ی «سیکل صدهزارتایی‌ها» (Centenal Cycle) است که اکنون کامل شده – دنیایی را به تصویر می‌کشد که در آن کل جمعیت زمین به گروه‌های صد هزار نفری تقسیم شده‌اند و با نام «صدهزارتایی‌ها» (Centenals) شناخته می‌شوند. هر صدهزارتایی می‌تواند به دولتی رای بدهد که می‌خواهد زیرمجموعه‌ی آن باشد و این دولت‌ها انواع مختلفی دارند: از دولت فلیپ‌موریس (PhillipMorris) که در آن ابرشرکت‌ها همه‌چیز را قبضه کرده‌اند گرفته تا دولت‌های سیاست‌بازی که با نام‌هایی چون آزادی (Liberty) شناخته می‌شوند. در این میان یک تشکیلات جهانی به نام اطلاعات (Information) روی رای‌گیری‌ها نظارت دارد و اطمینان حاصل می‌کند که دولت‌ها به وعده‌های خود وفادار و به قوانین پایبند بمانند.

اولدر در زمینه‌ی پرداختن به جنبه‌های اقتصادی چنین دنیایی چیزی کم نمی‌گذارد، چون هر دولت رویکرد خاص خود را دارد و از قضا یکی از این دولت‌ها Economix نام دارد که کل تمرکزش روی سیاست‌های اقتصادی است. دولت‌های دیگر نیز رویکردهای متنوعی دارند: مثلاً دولت اتحاد آفریقا (AfricanUnity) روی مزیت مقیاس (Economies of Scale) تمرکز دارد و دولت هریتج (Heritage) روی فراهم کردن منافع ابرشرکت‌ها. البته اقتصاد تمرکز اصلی داستان نیست،‌ ولی نقشی مهم در آن دارد و ساختار این جهان خیالی فرصتی فراهم می‌کند تا نویسنده به بسیاری از مفاهیم اقتصادی به‌شکلی جالب بپردازد.

۱۱. پول درآوردن (جلد ۳۶ مجموعه‌ی جهان‌صفحه) (Making Money (Discworld Series #36))

• نویسنده: تری پرچت (Terry Pratchett)
• سال انتشار: ۲۰۰۷

سی‌وششمین رمان مجموعه‌ی «جهان‌صفحه» یا «دیسک‌ورلد»، دومین رمانی است که مویست وان لیپویگ (Moist Von Lipwig)، خلافکار سابق که شاید بهترین نام کل تاریخ را داشته باشد، در آن حضور به عمل می‌رساند. در این رمان مدیریت بانک سلطنتی آنخ-مورپورک (Ankh-Morpork) و همچنین ضراب‌خانه‌ی سلطنتی (Royal Mint) به او سپرده شده است. این مسئولیت جنبه‌های منفی زیادی با خود به همراه دارد، خصوصاً با توجه به این‌که رییس بانک یک سگ است و ضرب کردن سکه‌ها (سکه‌هایی که کسی از آن‌ها استفاده نمی‌کند) فقط مایه‌ی ضرررسانی است.

به‌موازات داستان لیپویگ، پرچت داستان دیگری تعریف می‌کند که درباره‌ی بازیابی چهار گالم (Golem) طلایی افسانه‌ای است که معلوم می‌شود به‌خاطر ایرادی در ترجمه، در اصل ۴۰۰۰ گالم بوده است. این مسئله باعث ابداع پول پشتوانه (Fiat Money) می‌شود که یکی دیگر از جهش‌های غافلیرکننده‌ی پرچت به عصر مدرن است. این رمان هم مثل بسیاری از رمان‌های دیگر مجموعه‌ی «جهان‌صفحه» اندیشه‌های جدی و جالب بسیاری را در بستر یک جهان فانتزی مطرح می‌کند. از این اندیشه‌ها می‌توان به اقتصاد واحد طلا (Gold Standard)، پول کاغذی، تورم و البته گالم‌ها اشاره کرد.

کتاب جهان صفحه ۱ رنگ‌ جادو اثر تری پراچت

۱۳۰,۰۰۰ تومان

مشاهده و خرید

۱۲. دروازه (Gateway)

• نویسنده: فردریک پل (Frederik Pohl)
• سال انتشار: ۱۹۷۷

«دروازه» یکی از مشهورترین آثار پل است که این روزها کمی تاریخ‌گذشته به نظر می‌رسد، ولی ایده‌های اصلی آن همچنان جالب هستند؛ از این ایده‌ها می‌توان به بحث درباره‌ی پوشش سلامت همگانی (Universal Health Care) و نابرابری مردم در جوامع سرمایه‌داری اشاره کرد که پل هردو را به بخشی جدانشدنی از داستان تبدیل کرده است. پل آینده‌ای فاجعه‌بار را برای بشریت به تصویر می‌کشد که بسیار باورپذیر به نظر می‌رسد. این آینده پر از شخصیت‌هایی است که خوددرگیری‌های جالبی دارند و اغلب بسیار ناخوشایند هستند، ولی به‌مرور دغدغه‌یشان از منافع شخصی به دغدغه‌های بزرگ‌تر تبدیل می‌شود، در عین این‌که پل معمایی جالب حول هرکدام ایجاد می‌کند.

پل دنیایی را به تصویر می‌کشد که با مشکلاتی چون بحران جمعیت و کمبود غذا روبروست، ولی این دنیا چیزی شبیه به بلیط بخت‌آزمایی برنده شده و برای زنده ماندن به آن وابسته است: این بلیط اکتشاف یک ایستگاه فضایی مخصوص بیگانگان و فداکاری گروهی از افراد درمانده است که زندگی خود را به خطر می‌اندازند تا یکی از سفینه‌های غیرقابل‌کنترل درون ایستگاه را خلبانی کنند که سرعتی فراتر از سرعت نور دارد. در ازایش، اگر آن‌ها موفق شوند چیزی کشف کنند (تازه اگر چیزی کشف کنند، یا حتی موفق شوند زنده برگردند)، بخشی از سود به دست آمده به خودشان برخواهد گشت.

رمان نگاهی به سرمایه‌داری متاخر (Late Stage Capitalism) است که در آن شگفتی و ماجراجویی با بدبختی و ناامیدی ترکیب شده است. بیخود نیست که رمان هم جایزه‌ی هوگو و هم جایزه‌ی نبولا برده است.

کتاب دروازه مجموعه حماسه هی چی اثر فردریک پل نشر کتابسرای تندیس کتاب اول

17 %

۶۵,۰۰۰

۵۳,۷۰۰ تومان

مشاهده و خرید

۱۳. گستره: بیداری لوایاتان (The Expanse: Leviathan Wakes)

• نویسنده: جیمز اس. ای. کوری (James S.A. Corey)
• سال انتشار: ۲۰۱۱

در مجموعه‌ی «گستره» (The Expanse)، که «بیداری لوایاتان» جلد اول آن است، شاهد جهانی پرجزییات و پیچیده هستیم. تای فرنک (Ty Frank) و دنیل آبراهام (نویسنده‌ی «خنجر و سکه»)، که با همکاری هم و با نام مستعار جیمز اس. ای. کوری این مجموعه را نوشته‌اند، در زمینه‌ی پرداختن به این پیچیدگی عملکردی فوق‌العاده داشته‌اند. یکی از جنبه‌های این پیچیدگی، سیستم اقتصادی آینده‌ای است که در آن بشریت از منظومه‌ی شمسی خارج شده، ولی قوانین فیزیک کلاسیک دست و پایش را بسته‌اند (البته برای مدتی).

کره‌ی زمین با جمعیت ۳۰ میلیاردی در حال انفجار است. بیشتر این مردم نه‌تنها بیکارند، بلکه به قول اقتصاددان‌ها اصلاً «در نیروی کار حضور ندارند». آن‌ها بر پایه‌ی برنامه‌ی رفاهی کمک اولیه (Basic Assistance) زنده‌اند و هیچ علاقه‌ای به پیدا کردن کار ندارند. البته دلیل این بیکاری گسترده به‌طور دقیق شرح داده نمی‌شود، ولی می‌توان به راحتی دلیلش را حدس زد: با گسترش اتوماسیون، مردم شغل خود را از دست دادند و به کمک اولیه وابسته شدند. این مسئله باعث شد که منابع و بودجه‌ی بیشتری از حوزه‌هایی چون آموزش و تمرین کاسته و به کمک اولیه اضافه شود. بدین ترتیب افراد بیشتری به کمک اولیه وابسته شدند، چون بودجه‌ی کافی برای آموزش و تمرین دادن به آن‌ها موجود نبود. بدین ترتیب این چرخه‌ی باطل ادامه پیدا کرد.

این فقط یکی از جنبه‌های این جهان عمیق و خیال‌انگیز است که در آن گوشه‌چشمی از فضا هم به ما نشان داده می‌شود و در آن می‌بینیم که زندگی برای استعمارگران مریخ و «کمربندنشین‌ها» (Belters) که روی کمربندهای سیارک‌ها زندگی می‌کنند و حتی یک بار هم به زمین نیامده‌اند چگونه است. در نهایت تکنولوژی موجودات بیگانه برای انسان‌ها کلیدی برای دسترسی به قسمت‌های دورتر کهکشان فراهم می‌کند و تب طلاجویی در مقیاسی کهکشانی آغاز می‌شود. اینجاست که شرایط دگرگون می‌شود.

• ۱۰ سریال علمی‌-تخیلی که اگر دلتنگ «گستره»(The Expanse) هستید، باید تماشا کنید

کتاب گستره بیداری ‌لویاتان اثر جیمز.اس.ای.کوری - کتاب اول

۶۰۰,۰۰۰ تومان

مشاهده و خرید

۱۴. توالی کرفت: سه قسمت مرده (Craft Sequence: Three Parts Dead)

• نویسنده: مکس گلداستون (Max Gladstone)
• سال انتشار: ۲۰۱۲

مجموعه رمان فانتزی نبوغ‌آمیز «توالی کرفت» توجه زیادی دریافت کرده است و دلیلش هم این است که مکس گلداستون شغل‌ها و بازارهای جهان واقعی – همچون وکیل‌ها و شرکت‌های تجاری – را با جهانی با سیستم جادویی عمیق تلفیق کرده است. ولی اگر کمی عمیق‌تر به این مجموعه نگاه کنید، متوجه یک سیستم اقتصادی اصیل می‌شوید که به اصول اولیه‌ی علم اقتصاد پایبند است. در این دنیا افرادی به نام «صنعت‌گران» (Craftspeople) وجود دارند که به روح – یا بخشی از روح به نام عصاره‌ی روح (Soulstuff) – نیاز دارند تا از جادو استفاده کنند. برای همین روح ارز اصلی این جامعه است (البته روح بیشتر شبیه کالایی برای داد و ستد است، نه یک ارز واقعی؛ فرض کنید که یک باتری داشتید و به مردم اجازه می‌دادید تا بیایند و روی آن دستگاه‌هایشان را شارژ کنند و شما در ازایش می‌توانستید کالا بخرید؛ روح نقش این باتری را ایفا می‌کند). مردم می‌توانند در ازای تحویل دادن بخشی از روحشان، کالا و خدمات بخرند، ولی صنعت‌گران می‌توانند از نور ستارگان نیروی جادویی خود را تامین کنند، بنابراین در بستر مجموعه این سوال جالب مطرح می‌شود که اگر فرداروزی دیگر نیازی نباشد روح خود را با چیزی مبادله کرد، چه اتفاقی می‌افتد.

۱۵. حواس‌پرتی (Distraction)

• نویسنده: بروس استرلینگ (Bruce Sterling)
• سال انتشار: ۱۹۹۸

این رمان در سال ۱۹۹۸ منتشر شده، ولی اگر آن را امروزه بخوانید، انگار که همین دیروز نوشته شده است. این رمان در دنیایی واقع شده که در آن اقتصاد اطلاعات‌/داده‌محور به‌کل فرو پاشیده و گروه‌هایی شلخته به نام «کمیته‌های اضطراری» (Emergency Committees) به آمریکا حکم‌فرمایی می‌کنند. استرلینگ آینده‌ای را به تصویر می‌کشد که در آن بیشتر مردم حتی به خود زحمت شرکت در اقتصاد را هم نمی‌دهند. آن کسانی هم که در اقتصاد نقشی دارند، صرفاً خود را به افراد فوق‌ثروتمند می‌چسبانند تا به‌عنوان خدمه‌ی آن‌ها پولی نصیب‌شان شود. استرلینگ سال‌ها پیش از پدیدار شدن شبکه‌های اجتماعی، اقتصاد اعتبارمحور را پیش‌بینی کرد. در این رمان یک سری افراد خانه‌به‌دوش وجود دارند که خارج از مرزهای جامعه زندگی می‌کنند و از اعتبار ذخیره‌شده به‌عنوان ارز استفاده می‌کنند. در این رمان هم مثل آثار دیگر استرلینگ اتفاقات زیادی در جریان است، ولی اقتصاد خیالی او موتوری است که انگیزه‌ی شخصیت‌هایش را فراهم می‌کند. این رمان به‌خوبی نشان می‌دهد که اگر مفهوم پول را در آثار علمی‌-تخیلی و فانتزی جدی بگیرید، چه فضای زیادی برای گمانه‌زنی باز می‌شود.

۱۶. رمان خودکار (Autonomous: A Novel)

• نویسنده: آنالی نویتز (Annalee Newitz)
• سال انتشار: ۲۰۱۷

آنالی نویتز، خبرنگار عرصه‌ی علم، آینده‌‌گر و یکی از موسسان وبسایت io9، در اولین رمان خود جهانی ترسناک، ولی امکان‌پذیر درباره‌ی آینده‌ی صنعت دارو را به تصویر می‌کشد. در این دنیا دزدان دارو داروهای فوق‌العاده گران‌قیمت (هم برای نجات جان انسان‌ها، هم برای تفریح) را مهندسی معکوس می‌کنند تا نسخه‌ی خود را از آن بفروشند. کار آن‌ها چیزی شبیه به جیل‌بریک کردن کنسول‌های بازی و محصولات اپل در دنیای امروزی است. در این دنیای ترسناک که پس از گرمایش زمین به وقوع پیوسته، هکرهای دارویی در آینده – هم از نوع کلاه‌سیاه (مخرب)، هم از نوع کلاه‌سفید (کمک‌رسان) – بخشی جدایی‌ناپذیر از سیستم مراقبت سلامتی هستند که در آن «زندگی بهتر به کمک شیمی» به حد نهایتی وحشتناک رسیده است. در این میان، نویتز به مباحث دیگری هم می‌پردازد، مثل قوانین حمایت از حقوق معنوی (Intellectual Property Rights) که آن‌ها هم به حد نهایت خود رسیده‌اند، نگاهی جدید به مفهوم خدمتگزاری قراردادی (Indentured Servitude) و تعداد زیادی از عواقب تاریک و غیرعمدی دیگرکه ناشی از به بیراهه کشیدن شدن نیروهای بازار هستند.

۱۷. برفک (Snow Crash)

• نویسنده: نیل استفنسن (Neal Stephenson)
• سال انتشار: ۱۹۹۲

در «برفک» شاهد دنیایی هستیم که به‌خاطر فروپاشی اقتصادی بزرگ، اسکناس کوادریلیون دلاری (یا «گیپر» (Gipper)) به کوچک‌ترین ارز به‌دردبخور تبدیل شده است. در سیستم اقتصادی رمان سایبرپانک تریلر تحسین‌شده‌ی استفنسن، شاهد نوعی رمزارز هستیم که قلب تپنده‌ی دنیایی هست که بهترین راه برای توصیف آن «آنارکو-کاپیتالیست» (Anarcho-Capitalist) است. در این دنیای آشوب‌ناک که در آن هرکس دنبال منافع خودش است، چندین قدرت متفاوت برای دستیابی به منابع رو به اتمام با هم رقابت می‌کنند؛ اغلب به‌شکلی خشونت‌آمیز.

در آینده‌ای که رمان به تصویر می‌کشد، ابرشرکت‌ها مالک خصوصی همه‌چیز – تاکید می‌کنیم، همه‌چیز – هستند، حتی حکومت فدرال آمریکا. استفنسن هم شرایط دنیایی «آنارکو-کاپیتالیستی» را همان‌قدر که انتظار دارید، افتضاح به تصویر می‌کشد. البته بخش‌های زیادی از «برفک» از آزمون زمان سربلند بیرون نیامده‌اند؛ مثلاً یک نمونه‌اش پیش‌بینی استفنسن درباره‌ی ماهیت اینترنت در آینده. ولی اقتصاد آینده‌نگرانه‌ای که رمان به تصویر می‌کشد، روز به روز باورپذیرتر به نظر می‌رسد.

کتاب برفک اثر نیل استفنسن نشر باژ

۵۳۱,۰۰۰ تومان

مشاهده و خرید

۱۸. دختر وینداپ (The Windup Girl)

• نویسنده: پائولو باچیگالوپی (Paolo Bacigalupi)
• سال انتشار: ۲۰۰۹

«دختر وینداپ»، نخستین رمان پائولو باچیگالوپی، نه‌تنها به اقتصاد جهانی خیالی می‌پردازد، بلکه درس‌هایی درباره‌ی اقتصاد دنیای واقعی نیز به ما می‌دهد. وقتی این کتاب در سال ۲۰۰۹ منتشر شد، نقدهایی بسیار مثبت دریافت کرد، به فروشی فوق‌العاده و غیرمنتظره دست پیدا کرد و باعث شد نام نایت شید بوکس (Night Shade Books)، ناشر کتاب که تا آن موقع نسبتاً ناشناخته بود، سر زبان‌ها بیفتد. تعداد نسخه‌های فروشی کتاب آنقدر زیاد بود که باعث شد این ناشر خیلی سریع گسترش پیدا کند و بعد ورشکسته شود.

دنیای کتاب آینده‌ی نزدیکی را به تصویر می‌کشد که در آن با دنیایی دیستوپیایی طرفیم که اثرات گرمایش زمین و کمبود منابع روی آن حس می‌شوند، ولی این دنیا پر از ایده‌های علمی‌-تخیلی جالب است. یکی از این ایده‌ها اقتصادی بر پایه‌ی انرژی جنبشی و تبادل کالری (بلعیده‌شده) با کالری (سوخته‌شده) و استفاده از وحشت، قتل و اعمال خشونت‌آمیز دیگر برای باز کردن یا کنترل کردن بازار است. اگر فکر می‌کنید سیستم اقتصادی کتاب باچیگالوپی بیش‌ازحد خیال‌انگیز است، شاید لازم است درباره‌ی شیوه‌ی استفاده‌ از جنگ در دنیای واقعی برای تاثیرگذاری روی شرایط اقتصادی مطالعه کنید. (همچنین به جنگ‌های هولناک سر منابع در «چاقوی آبی» (The Water Knife)، کتاب بعدی باچیگالوپی رجوع کنید.)

‍۱۹. اقتصاد ارکی (Orconomics)

• نویسنده: زاخاری پایک (Zachary Pike)
• سال انتشار: ۲۰۱۴

پس از این‌که این مطلب منتشر شد، چندتا از خوانندگان‌مان بابت نگنجاندن «اقتصاد ارکی» ما را سرزنش کردند، برای همین ما مطلب را آپدیت کردیم تا این قصور را جبران کنیم. «اقتصاد ارکی» یک رمان فانتزی طنزآمیز است که انگار برای گنجانده شدن در چنین فهرستی نوشته شده است. این رمان رسماً یک هجویه است، ولی اگر توضیح پشت جلدش را بخوانید، خودتان این را متوجه می‌شوید. به‌طور خلاصه و مفید، در این دنیا، به پویش‌های فانتزی (Fantasy Quest) به چشم ابزار سرمایه‌گذاری نگاه می‌شود و هرکدام حمایت‌گر مالی، ارزیاب‌های ریسک و بیمه‌کنندگان خاص خود را دارند. اساساً پایک به سناریوی کلیشه‌ای درباره‌ی دورفی مزدور به نام گورم (Gorm) که یک قرارداد ناجور به او سپرده شده و حال باید به کمک گروهی از ماجراجویان جورواجور با یک الهه‌ی دیوانه (و یک سری تاجر قدرتمند) در بیفتد تا اعتبارش را دوباره به دست بیاورد، اشانتیون اقتصاد روزمره را اضافه کرده است.

این رمان در جوایز کتاب‌های فانتزی خودانتشاری مارک لاورنس (Mark Lawrence) در سال ۲۰۱۸ جایزه‌ی بهترین کتاب را برنده شد، همان جایزه‌ای که توجه زیادی را به سمت جوسایا بنکرافت، جاناتان فرنچ (Jonathan French) و… معطوف کرد. لاورنس آن را کتابی بی‌نظیر برای طرفداران تری پرچت (Terry Pratchett) و نیکولاس ایمز (Nicholas Eames) معرفی کرد. ما که حسابی با پرچت و ایمز مشعوف شده‌ایم؛ حالا محتوای جدیدی برای خواندن داریم.

منبع: Barnes and Noble