۱۴ نقطه عطف تاریخ عکاسی

گاهی فراموش می‌کنیم که عکاسی در مقایسه با هنرهایی مانند نقاشی یا مجسمه‌سازی یک فرم هنری نسبتا جدید است. با این حال هنر، تکنیک و دوربین عکاسی در طول همین تاریخ نسبتا کوتاه دچار تحولاتی بسیار مهم شده. در این مطلب قصد داریم به ۱۴ نقطه عطف تاریخ عکاسی بپردازیم که هر کدام به شکلی دنیای عکاسی را تغییر داده‌اند.

اولین عکس دائمی

زمانی که صحبت از اولین تصویر ماندگار ثبت شده با استفاده از دوربین به میان می‌آید، باید از یک مخترع فرانسوی به نام  ژوزف نیسه‌فور نیپس (Joseph Nicephore Niepce) یاد کنیم. او برای این کار یک «اتاق تاریک» (Camera Obscura) را به یک لوح آغشته به آلیاژی از قلع و سرب به نام «پیوتر» (pewter) مجهز کرد. او سپس این لوح را به مدت ۸ ساعت نور داد تا تصویری از نمای حیاط خانه‌اش را از میان یک پنجره ثبت کند. این عکس که در سال ۱۸۲۶ یا ۱۸۲۷ میلادی ثبت شده است، «منظره از پنجره در لوگرا» (View From the Window at Le Gras) نام دارد که در برخی از منابع فارسی از آن با نام «اسطبل و کبوترخانه» یاد می‌شود. زمانی که نوردهی این عکس تمام شد، نیپس از ترکیب نفت سفید و روغن اسطوخدوس برای ظهور و تثبیت آن استفاده کرد. او بعدها نام این تکنیک را «هلیوگرافی» (Heliography) گذاشت.

ابداع تکنیک داگرئوتایپ

گام بعدی در تحول عکاسی پیدایش روشی به نام «داگرئوتایپ» (Daguerreotype) بود که در سال ۱۸۲۹ میلادی توسط نقاش و دانشمند فرانسوی به نام «لوئی داگر» (Louis Daguerre) ابداع شد. داگر با نیپس همکاری کرد تا روشی را برای کاهش دادن زمان نوردهی طولانی مورد نیاز در روش هلیوگرافی پیدا کنند. در نهایت داگر موفق شد مشکل را با استفاده از لوح‌های مسی نقره‌اندود به جای لوح‌های نیپس حل کند. کاهش زمان نوردهی باعث می‌شد که تصویر حاصل بسیار کم‌رنگ‌تر باشد، ولی داگر کشف کرد که با استفاده از یک ترکیب شیمیایی می‌تواند این تصویر پنهان را به عکسی بسیار واضح‌تر تبدیل کند. گرچه داگر در طول دهه‌ی ۱۸۳۰ میلادی مشغول کامل کردن این شیوه بود، تا سال ۱۸۳۹ آن را به جهانیان معرفی نکرد. عکس بالا به نام «کارگاه هنرمند» (L’Atelier de l’artiste) در سال ۱۸۳۷ میلادی با همین روش گرفته شده است.

معرفی کاغذ عکاسی (کالوتایپ)

تنها چند هفته پس از این که لوئی داگر کشف بزرگ خود را در زمینه‌ی عکاسی به جهانیان معرفی کرد، یک دانشمند انگلیسی به نام «فاکس تالبوت» (Fox Talbot) خبری را مبنی بر ابداع یک روش عکاسی منتشر کرد که به جای لوح فلزی در آن از کاغذ حساس به نور استفاده می‌شد.

تالبوت هم برای سال‌های متمادی مشغول کار روی این روش بود ولی در اواخر دهه‌ی ۱۹۳۰ میلادی توانست به صورت اتفاقی ترکیب شیمیایی صحیح را برای تبدیل کاغذ به نگاتیو عکاسی کشف کند. او پس از عکاسی از این نگاتیوها برای چاپ عکس استفاده می‌کرد. تالبوت در سال ۱۸۴۱ حاصل کار خود را در اختیار عموم قرار داد و نام روش خود را «کالوتایپ» (Calotype) گذاشت. یکی از اولین عکس‌های گرفته شده با روش کالوتایپ که احتمالا در سال ۱۸۴۴ ثبت شده، پرتره‌ای از «توماس دانکن» (Thomas Duncan) است که در بالا آن را می‌بینید.

محبوبیت عکاسی مستند

در سال ۱۸۵۵ میلادی، «راجر فنتون» (Roger Fenton) از سوی دولت انگلیس مامور شد تا از «جنگ کریمه» (Crimean War) تصاویر مستند ثبت کند. این رخداد باعث شد فنتون به اولین عکاس جنگ جهان و یکی از اولین عکاسان مستند تبدیل شود که رویدادهای سرنوشت‌ساز تاریخ را در محل اتفاق افتادن جاودانه کرده‌اند.

همان‌طور که چند سال بعد عکاسان جنگ داخلی آمریکا هم متوجه شدند، عکاسی در میدان جنگ در آن دوران پروسه‌ای بسیار مشقت‌بار بود که نیاز به حمل تعداد زیادی تجهیزات سنگین و یک تاریکخانه‌ی سیار داشت. از سوی دیگر، هر چند مدت زمان نوردهی نسبت به تکنیک هلیوگرافی فوق‌العاده کمتر شده بود، ولی عکاسی هنوز به قدری سریع نبود که بتوان با آن تحرکات سریع میدان جنگ را ثبت کرد.

به همین دلیل فنتون هم تنها به عکاسی از پرتره‌ها و مناظر ثابت پرداخت و هیچ‌گاه از سربازان زخمی یا در حال مبارزه عکس نگرفت. عکس بالا که فنتون آن را در ماه آوریل سال ۱۸۵۵ گرفته است، «دره‌ی سایه‌ی مرگ» (Valley of the Shadow of Death) نام دارد.

اولین عکس‌های تجاری

در سال ۱۸۵۹ میلادی، یک بندباز فرانسوی به نام «ژان فرانسوا گروانله» (Jean Francois Gravelet) که با نام هنری «چارلز بلاندین» (Charles Blondin) فعالیت می‌کرد، هزاران نفر را به مرز کانادا با ایالات متحده آمریکا کشید تا تلاش او را برای عبور از رودخانه‌ی نیاگارا ببینند.

«ویلیام انگلند» (William England) که در آن زمان به عنوان عکاس اصلی کمپانی London Stereoscopic فعالیت می‌کرد، برای عکاسی از این رویداد فرستاده شده بود. عکس‌های انگلند راه رفتن ۳۳۵ متری بلاندین روی طناب بر بالای رودخانه‌ی نیاگارا را در مجموعه‌ای از تصاویر برجسته‌نما یا استریوسکوپیک (Stereoscopic) جاودانه کرد. این عکس‌ها از اولین عکس‌هایی بودند که به صورت جهانی برای آن‌ها مجوز استفاده‌ی تجاری صادر شد.

تولد فیلم حلقه‌ای

پس از معرفی اولین دوربین ساده برای استفاده‌ی عمومی توسط کمپانی کداک، «جرج استمن» (George Eastman) فیلم‌های نیتروسلولوز شفاف را عرضه کرد که به صورت حلقه‌شده یا رول بودند. حلقه‌های فیلم استمن از فرمت ۷۰ میلی‌متری استفاده می‌کردند. «توماس ادیسون» (Thomas Edison) همین فیلم را درست از وسط برید تا فرمت ۳۵ میلی‌متری را بسازد. ادیسون همچنین پرفراژ هر دو سمت فیلم را هم برش داد تا حرکت فیلم از یک فریم به فریم دیگر راحت‌تر انجام شود.

پیدایش عکاسی خبری

تصویری که عکس‌های راجر فنتون از جنگ کریمه نشان می‌داد اندکی «تخفیف یافته» بود و از نمایش تلفات انسانی جنگ خودداری می‌کرد. ولی «رینولد تیل» (Reinhold Thiele) از این رویکرد پیروی نکرد.

تیل پس از این که با عکاسی از رویدادهای شادی همچون جشن شصتمین سال سلطنت ملکه ویکتوریا خود را به عنوان یک عکاس خبری مطرح کرد، از سوی روزنامه‌ی «لندن دیلی گرافیک» (London Daily Graphic) مامور عکاسی مستند از «جنگ بوئر دوم» (Second Boer War) شد. ولی این روزنامه پس از دریافت کردن تصاویر تیل، به دلیل نمایش کشتاری که در حال وقوع بود از چاپ کردن بسیاری از آن‌ها خودداری کرد. تیل به دلیل شیوه‌ای که در تصویر کردن واقعی این رویداد اتخاذ کرده بود، به عنوان یکی از پدران عکاسی خبری یا فتوژورنالیسم شناخته می‌شود.

قرار گرفتن عکاسی در اختیار توده‌های مردم با فرمت ۳۵ میلی‌متری

«اسکار بارناک» (Oskar Barnack) که یک مهندس و عکاس آماتور آلمانی بود، مشکلی داشت. بارناک بیمار بود و تجهیزات عکاسی به ویژه برای بدن ضعیف او بیش از حد سنگین بودند. او قصد داشت یک دوربین عکاسی کوچک‌تر طراحی کند که امکان حمل آسان را داشته باشد. او در سال ۱۹۱۳ میلادی نمونه‌ی اولیه‌ی این دوربین را (که در تصویر بالا می‌بینید) ساخت. این دوربین یک دوربین عکاسی ۳۵ میلی‌متری بود که از نگاتیوهای ۳۵ میلی‌متری فیلمبرداری استفاده می‌کرد. یک دهه بعد در سال ۱۹۲۵ میلادی، دوربین بارناک تحت برند لایکا در اختیار عموم قرار گرفت، تا به این ترتیب عکاسی در دسترس هر کسی که توان خریدن یکی از آن را داشته باشد قرار بگیرد.

عرضه شدن دوربین‌های عکاسی چاپ سریع

یک فیزیک‌دان آمریکایی به نام «دکتر ادوین لند» (Dr. Edwin Land) موفق شد با استفاده از فرایندی به نام «انتقال نفوذ» (Diffusion Transfer) دوربینی بسازد که خودش عکس را پس از گرفتن، ظاهر و چاپ می‌کرد. این فرایند به فیلمی نیاز داشت که هم فیلم بود و هم عکس نهایی. نتیجه‌ی این اختراع پیدایش عکاسی فوری بود. اولین دوربین عکاسی چاپ سریع دکتر لند به نام پولاروید مدل ۹۵ (که در تصویر بالا می‌بینید) در سال ۱۹۴۸ میلادی به بازار آمد. در دهه‌های بعد عکاسی سریع محبوبیت فوق‌العاده زیادی پیدا کرد و پولاروید به شهرت بسیار زیادی رسید.

تشکیل آژانس عکس مگنوم

«هنری کارتیه برسون» (Henri Cartier-Bresson) که یکی از تاثیرگذارترین عکاسان قرن بیستم است، حرفه‌ی عکاسی خود را در سال ۱۹۴۷ میلادی با شراکت در تاسیس یکی از معتبرترین آژانس‌های عکس جهان یعنی «آژانس عکس مگنوم» (Magnum Photos) به شکلی جدی‌تر آغاز کرد.

کارتیه برسون در به تصویر کشیدن شکست‌ها و پیروزی‌های زندگی بشری استعدادی عجیب داشت. او حاصل بیست سال عکاسی مستند خود را در کتابی به نام «لحظه‌ی قطعی» (The Decisive Moment) منتشر کرد که برخی از بهترین و بدترین لحظات تاریخ را نمایش می‌داد. در میان عکس‌های او چهره‌ی افرادی مانند گاندی، مرلین مونرو، چگوارا و بسیاری از افراد تاثیرگذار آن دوره دیده می‌شود.

انقلاب عکاسی دیجیتال

اگر از کسی بپرسید عکاسی دیجیتال چه زمانی به وجود آمد، بعید است که بگوید سال ۱۹۷۴ میلادی. ولی این همان سالی است که یکی از کارکنان کداک به نام «گرت لوید» (Gareth Lloyd) ایده‌ی استفاده از نیمه‌هادی‌ها برای ساختن یک حسگر دوربین را مطرح کرد و از یک مهندس الکترونیک به نام «استیون ساسون» (Steven Sasson) خواست تا اگر می‌تواند آن را بسازد.

ساسون در سال ۱۹۷۵ میلادی چیزی که آن‌ها می‌خواستند را ساخت؛ یک دوربین دیجیتال که اطلاعات بصری را به سیگنال‌های الکتریکی تبدیل و آن‌ها را روی حافظه‌ی داخلی دوربین ذخیره می‌کرد. البته این دوربین بسیار بزرگ بود، وزنی در حدود ۳ کیلو و نیم داشت و تصاویری بسیار بدی با رزولوشن ۰.۰۱ مگاپیکسل می‌گرفت. با این حال، همین دوربین شروع انقلابی بود که ما هنوز هم تاثیر آن را حس می‌کنیم.

فروش اولین دوربین دیجیتال

کداک در سال ۱۹۹۱ میلادی اولین دوربین دیجیتال را به صورت گسترده تولید می‌شد با نام DCS-100 عرضه کرد. این دوربین یک سنسور ۱.۳ مگاپیکسلی داشت که در بدنه‌ی اصلاح‌شده‌ی نیکون F3 قرار گرفته بود. همان‌طور که در عکس پایین می‌بینید، در کنار این دوربین یک دستگاه حافظه‌ی خارجی با حجم ۲۰۰ مگابایت قرار داشت که برای ذخیره کردن ۱۵۶ عکس فشرده‌نشده کافی بود!

قیمت این دوربین بسیار زیاد بود و به همین دلیل موفقیت زیادی به دست نیاورد. تنها ۱۰۰۰ عدد از این دوربین که ۱۳ هزار دلار قیمت داشت فروخته شد. با این حال DCS-100 از ورود به دوران مدرن عکاسی دیجیتال خبر می‌داد که همه‌ی ما الان از آن لذت می‌بریم.

تولد دوربین ورزشی گوپرو

حتی با این که عکاسی دیجیتال در اواخر دهه‌ی نود میلادی و اوایل قرن بیست‌ویک روزبه‌روز فراگیرتر می‌شد، هنوز یک مشکل وجود داشت. همان‌طور که «نیک وودمن» (Nick Woodman) در سال ۲۰۰۲ در سفری که برای موج‌سواری رفته بود کشف کرد، گرفتن عکس‌های ورزشی با کیفیت برای عکاسان آماتور کاری دشوار بود؛ چرا که تجهیزات لازم برای این کار قیمت فوق‌العاده بالایی داشتند. وودمن اواخر همان سال شرکت «گوپرو» (GoPro) را تاسیس کرد تا این مشکل را حل کند.

گوپرو در سال ۲۰۰۵ اولین دوربین ورزشی را به نام GoPro Hero 35mm عرضه کرد شاید هنوز هم بتوانید دست دوم آن را در برخی سایت‌ها پیدا کنید. این دوربین همراه با یک حلقه فیلم کداک ۴۰۰ و یک کیس شفاف ضد‌آب عرضه می‌شد که می‌توانست دوربین را تا عمق ۴.۵ متر در مقابل نفوذ آب محافظت کند. همچنین در کنار این دوربین یک مچ‌بند هم قرار داشت که به عکاسان کمک می‌کرد لحظات هیجان‌انگیز و پرتحرک را ثبت کنند.

از راه رسیدن آیفون

بله، پیش از این که آیفون در سال ۲۰۰۷ میلادی معرفی شود هم تعداد بسیار زیادی گوشی وجود داشت که به دوربین مجهز بودند. با این حال از نظر بازی کردن نقش کلیدی در پیشرفت عکاسی موبایل، آیفون در بالای فهرست قرار می‌گیرد.

آیفون دوربینی داشت که رزولوشن آن تنها ۲ مگاپیکسل بود. ولی رابط کاربری لمسی آسان این گوشی باعث می‌شد عکس گرفتن و به اشتراک گذاشتن عکس با آن بسیار ساده باشد. یک سال بعد، زمانی که اپ استور در سال ۲۰۰۸ میلادی معرفی شد، عکاسی موبایل یک گام دیگر به پیش رفت. با معرفی اپ استور اضافه کردن قابلیت‌های جدید مانند اپلیکیشن‌های عکاسی بهتر و ابزارهای ویرایش عکس به آیفون ممکن شد.

حال در زمان نوشتن این مقاله، ما آیفون X را هم دیده‌ایم. گوشی هوشمندی که دوربین ۷ مگاپیکسلی سلفی، حسگر سه‌بعدی مادون قرمز برای تشخیص چهره، دوربین دوتایی ۱۲ مگاپیکسلی با دو لنز واید و تله‌فتو و بسیاری قابلیت‌های دیگر دارد. چیزی که قطعا افرادی مانند نیپس، داگر، تالبوت دیگر پیشگامان عکاسی حتی تصورش را هم نمی‌کردند.

منبع: Photography Talk