۱۱ کتاب جذاب تاریخی برای شروع و مدت زمان لازم برای خواندن‌شان
برخی تاریخ را مادر علوم می‌دانند. خواندن تاریخ برای بسیاری از مردم جذاب است و در هر کتابخانه‌ای می‌توان کتاب‌های تاریخی را پیدا کرد. این کتاب‌ها عموما درباره دوره زمانی به خصوصی توضیحات جذابی می‌دهند. بحث درباره موضوعات تاریخی فقط در مجامع علمی اتفاق نمی‌افتد و جزئی جدایی‌ناپذیر از جمع‌های دوستانه، کاری و دانشگاهی است. بسیاری گذشته را چراغ راه آینده می‌دانند برای همین مطالعه تاریخ را امری مهم و ضروری می‌دانند. تاریخ یکی از پرشاخه‌تریم علومی است که می‌شناسیم؛ برای همین کتاب‌های زیادی در این حوزه تالیف شده است. به سختی می‌توان کتاب‌هایی را معرفی کرد که جامعیت کامل درباره تاریخ یک کشور به خصوص داشته باشند؛ با این حال کتاب‌هایی وجود دارند که ذهنیت مناسبی درباره تاریخ یک کشور یا سرزمین به ما می‌دهند. در این یادداشت تلاش کرده‌ایم تعدادی از کتاب‌های جذاب تاریخی در زمینه تاریخ جهان و ایران را معرفی کنیم. بعضی از این کتاب‌ها آثاری جامع هستند و تعدادی دیگر بر روی موضوعاتی خاص تاکید می‌کنند. در این نوشته به تعدادی از کتاب‌های تاریخ معاصر ایران نیز اشاره کرده‌ایم.
۱.کتاب «تاریخ بی‌خردی»
کتاب «تاریخ بی‌خردی از تروا تا ویتنام» یکی از جذاب‌ترین کتاب‌های «باربارا تاکمن»، نویسنده، تاریخ‌نگار و گزارشگر برجسته آمریکایی است. «تاریخ بی‌خردی» به حماقت‌ها، خطا‌ها و تصمیمات اشتباه رهبران دینی، سیاستمداران و فرماندهان جنگی اشاره کرده است. البته گاهی این‌گونه به نظر می‌رسد که اگر با عینک اکنون گذشته را نگاه کنیم کاری را احمقانه بدانیم. اما «باربارا تاکمن» در این کتاب به ما می‌گوید که با معلومات زمان وقوع بی‌خردی نیز این کارها اشتباه و نادرست بوده است و رهبران سیاسی، مذهبی یا نظامی صراحتا علیه منافعشان عمل کرده‌اند. این تصمیمات اشتباه تاثیرات مهم و انکارناپذیری روی دنیا گذاشته‌اند و سرنوشت جوامع بشری را تغییر داده‌اند. ما می‌دانیم که انسان‌ها دوست ندارند خلاف منافع خود عمل کنند اما در فصل اول این کتاب متوجه می‌شویم که چرا گاهی چنین اتفاق پارادوکسیکالی رخ می‌دهد. فصل دوم کتاب درباره ماجراست نبرد ترواست. تروایی‌ها مقاومت شکوهمندی داشتند اما سرمستی آن‌ها از پیروزی‌شان سبب شد که فریب بخورند؛ البته این داستان در گذر زمان ماهیتی اساطیری پیدا کرده این اما کتاب تلاش می‌کند که به آن در لابلای صفحات تاریخ بپردازد.
قسمت سوم این کتاب به عملکرد پنج پاپ کلیسای کاتولیک در زمان رنسانس می‌پردازد. این پاپ‌ها به نتیجه رسیده‌اند که باید اصلاحاتی انجام دهند اما مجموعه‌ای از عوامل مانع وقوع تغییرات شدند. فصل چهارم کتاب به ماجرای استقلال آمریکا از بریتانیا اشاره دارد. این اتفاق بسیار شوکه‌کننده بود؛ آمریکایی‌ها در ابتدا خواهان دستیابی حقوق برابر با ساکنان بریتانیا بودند اما مخالفت‌های پارلمان بریتانیا فاجعه آفرید. فصل پنجم این کتاب، درباره جنگ ویتنام است و نویسنده توضیح می‌دهد که چرا آمریکا با شرکت در این جنگ اشتباه می‌کند و به وجهه خود آسیب می‌زند. کتاب «تاریخ بی‌خردی» توسط «حسن کامشاد» و نشر کارنامه به فارسی ترجمه شده است. این کتاب ۶۷۸ صفحه دارد و برای خواندنش به ۱۸ ساعت زمان نیاز داریم.
۲.کتاب «آینه‌ای در دوردست»
کتاب «آینه‌ای در دوردست» نوشته «باربارا تاکمن» روی یکی از مهم‌ترین و تاثیرگذارترین دوره‌های اروپا دست می‌گذارد که کمتر مورد توجه قرار گرفته است. اروپای امروز تا حد زیادی تحت تاثیر قرن چهاردهم است. در اروپای آن‌زمان طاعون سیاه جان دست‌کم یک‌سوم از مردمان را گرفته بود؛ با کاهش نیروی کار، اشراف به منظور جبران هزینه‌هایشان، مالیات‌ها را افزایش دادند، کلیسا نیز برای تامین نیازهای خود به دنبال منابعی برای افزایش ثروتش رفت و همین امر باعث شد میان مسیحیان اختلاف بیافتد. در آن‌زمان دو پاپ مدعی اداره کلیسای کاتولیک شدند و اختلاف میان آن دو جنگ‌های دامنه‌داری را در اروپا به بار آورد. کتاب «آینه‌ای در دوردست» با دقت و موشکافی کم‌سابقه‌ای احوال اجتماعی، سیاسی و فرهنگی اروپاییان در قرن چهاردهم را مورد بررسی و توجه قرار داده است. از سوی دیگر به روابط دیپلماتیک میان حکومت‌ها و جنگ‌های مابین آن‌ها نیز پرداخته می‌شود. بسیاری از تغییر و تحولات اروپاییان تحت تاثیر پیامدهای اتفاقات قرن چهاردم بوده است. این کتاب پر از کشمکش‌های آشتی‌ناپذیر میان اشراف، روحانیون و حاکمان است. برای اولین بار صنعت چاپ در این دوره به اروپا راه پیدا می‌کند و انجیل به زبان‌های مختلف ترجمه می‌شود. «باربارا تاکمن» با نثری جذاب و مسحور‌کننده درباره این دوره می‌نویسد.
کتاب «آینه‌ای در دوردست» از رنج‌ها و دردهایی می‌گوید که مردم در قرن چهاردهم متحمل شده‌اند و ما متوجه می‌شویم که تحمل‌پذیری انسان‌ها چقدر بالاست. کتاب فوق حامل تصویری متناقض است از یک‌سو شکوه اشراف‌زادگان و بناها و حاکمان را می‌بینیم و از سوی دیگر آزمندی و رنج مردمان عادی، غمگین‌مان می‌کند. «باربارا تاکمن» این کتاب را در سال ۱۹۷۸ نوشته شده است. آینه‌ای در دوردست ۹۰۰ صفحه دارد برای خواندن این کتاب نیازمند ۲۲ ساعت زمان هستیم. ترجمه این کتاب را می‌توانیم به قلم «حسن افشار» از نشر ماهی بخوانیم.
۳. کتاب «صلحی که همه صلح‌ها را بر باد داد»
کتاب «صلحی که همه صلح‌ها را بر باد داد» نوشته «دیوید فرامکین» است. این نویسنده و تاریخ‌پژوهشگر در سال ۱۹۳۲ در ایالت ویسکانسین آمریکا دیده به جهان گشود؛ «دیوید فرامکین» در دانشگاه شیکاگو درس خواند و دانشگاه بوستون آمریکا به عنوان استاد دانشگاه در رشته تاریخ و روابط بین‌الملل تدریس کرد. او سال‌ها به عنوان عضو شورای روابط خارجی آمریکا فعالیت نمود. کتاب «صلحی که همه صلح‌ها را بر باد داد» این نویسنده را به شهرتی جهانی رساند. بیشتر کتاب‌هایی که درباره جنگ جهانی اول و اندک دورانی پس از آن نوشته شده‌اند بیشتر بر اروپا تمرکز دارند اما این کتاب به موضوع خاورمیانه می‌پردازد. برخی از منتقدان گفته‌اند که اگر سیاست‌مداری بخواهد درباره منطقه خاورمیانه اطلاعاتی کسب کند حتما باید کتاب «صلحی که همه صلح‌ها را بر باد داد» را بخواند. این کتاب بر سیاست دولت‌های غربی در آستانه فروپاشی امپراطوری عثمانی و شکل‌گیری مستعمرات عربی تحت نفوذ بریتانیا و فرانسه تمرکز دارد؛ به باور نویسنده نگرش اشتباه این دو کشور باعث شده است که منطقه خاورمیانه در جنگ‌هایی بی‌شمار و گسترده غرق بشود. کتاب فوق یک اثر تاریخی است با این وجود بر روی یک موضوع تازه و امروزی دست می‌گذارد. مسائلی که در این کتاب مطرح می‌شوند هنوز بر سر جای خود باقی هستند. این اثر با دقت بسیار زیادی نوشته شده است و نکات جذابی دارد که کمتر مورد توجه تاریخ‌دانان قرار گرفته است. این کتاب در سال ۱۹۸۹ منتشر شد. ترجمه آن را می‌توانیم به قلم «حسن افشار» از نشر ماهی بخوانیم. کتاب فوق ۶۲۴ صفحه دارد و برای خواندن آن به حدودا ۱۶ ساعت زمان نیاز است.
۴. کتاب «آخرین تابستان اروپا»
کتاب «آخرین تابستان اروپا» یکی دیگر از آثار «دیوید فرامکین» است. نویسنده در این کتاب تلاش می‌کند به ما بگوید که چرا با وجود آرامش ظاهری حاکم بر اروپا، جنگی چنان هولناک و فجیع در این قاره شکل می‌گیرد و تبعاتش به خارج از این قاره می‌رسد. این کتاب به صورتی دقیق و موشکافانه بر دلایل وقوع جنگ جهانی اول می‌پردازد. جنگ جهانی اول موضوعی بسیار مهم و تاثیرگذار بر جهان در قرن بیستم و حتی قرن بیست و یکم است. اما عموما تاثیرات آن زیر سایه جنگ جهانی دوم گم می‌شود. برای فهم دقیق‌تر از تاریخ معاصر جهان باید به جنگ جهانی اول بازگردیم. نویسنده نیز در مقدمه این کتاب تلاش می‌کند درباره اهمیت جنگ جهانی اول برای ما بگوید. این کتاب مجموعه تنش‌ها و اتفاقاتی را که به وقوع جنگ جهانی اول انجامید؛ مورد بحث و بررسی قرار می‌دهد و سعی می‌کند تا زوایای کمتر بررسی شده آن را به ما نشان دهد. کتاب «آخرین تابستان اروپا» در سال ۲۰۰۴ نوشته شده است. این کتاب را با ترجمه «سوگند رجبی نسب» از نشر پارسه می‌توانیم بخوانیم. «آخرین تابستان اروپا» ۴۴۰ صفحه دارد و برای خواندنش به ۱۱ ساعت زمان نیاز است.
۵. کتاب «تاریخ جهان»
کتاب «تاریخ جهان»، با نام کامل «تاریخ مختصر جهان برای خوانندگان جوان»، اثر «ارنست گامبریچ» مورخ برجسته اتریشی است. این کتاب لحنی روان و قابل فهم دارد و به زبانی ساده نوشته شده است؛ افرادی‌که هیچ آشنایی‌ای با تاریخ ندارند می‌توانند با این کتاب مطالعه تاریخ را آغاز کنند. برخی از کتاب‌های تاریخی حوصله‌سر‌بر و خشک هستند ولی کتاب تاریخ جهان «ارنست گامبریچ» این‌گونه نیست. در این اثر نقاط برجسته تمدن‌های مصر، بین‌النهرین، هند، چین، اروپا و… مورد بررسی قرار می‌گیرد. گامبریج توانسته است در این اثر به صورت بی‌طرفانه به مسائل تاریخی بپردازد. همین موضوع اعتبار علمی و ارزش کتاب او را بالا می‌برد. کتاب «تاریخ جهان» اولین بار در سال ۱۹۳۵ و پیش از جنگ جهانی دوم به چاپ رسید. لحن صلح‌طلبانه این کتاب باعث شد تا انتشارش در آلمان نازی ممنوع شود. با وجود این‌که دهه‌ها از چاپ کتاب فوق گذشته است اما هنوز هم خواندن آن به علاقه‌مندان تاریخ پیشنهاد می‌شود. در این کتاب با مهم‌ترین رویدادهای تاریخی که بر سرنوشت ما اثر گذاشته‌اند آشنا می‌شویم. این کتاب توسط «علی رامین» و نشر چشمه به فارسی ترجمه شده است. نسخه فارسی آن ۴۰۴ صفحه دارد و برای خواندن آن نیازمند حدودا ده ساعت زمان هستیم.
۶. کتاب «تاریخ جهان نو»
کتاب «تاریخ جهان نو» نوشته «رابرت روزول پالمر» است. او در سال ۱۹۰۹ در شهر شیکاگو به دنیا آمد. خانواده پالمر او را به مدرسه شبانه‌روزی فرستادند و رابرت در آن‌جا زبان لاتین را فرا گرفت. او از کودکی به تاریخ علاقه‌مند بود و در دانشگاه در رشته تاریخ اروپا تحصیل کرد. پالمر در ۲۵ سالگی توانست دکترا بگیرد و از سال ۱۹۳۶ در دانشگاه پرینستون مشغول به تدریس شود. پالمر در سال ۱۹۴۲ ازدواج کرد حاصل این ازدواج یه فرزند بود. «رابرت روزول پالمر» ریاست مرکز تحقیقات تاریخ فرانسه و مرکز تحقیقات تاریخ آمریکا را بر عهده داشته است. کتاب تاریخ جهان نو این نویسنده در سال ۱۹۵۰ انتشار پیدا کرد. این کتاب در دو جلد نوشته شده است و نویسنده در آن تلاش می‌کند که روایتی دقیق و منسجم از اواخر قرون وسطی تا دهه‌های میانی قرن بیستم را ارائه دهد. این کتاب یک تحقیق گسترده است که در آن به وقایع بزرگی نظیر انقلاب فرانسه، جنگ جهانی اول و فروپاشی امپراطوری‌های بزرگ اشاره می‌شود و دلایلاین اتفاقات بزرگ مورد بررسی قرار می‌گیرد. کتاب فوق درباره تغییرات فرهنگی و اجتماعی بزرگ این دوران نیز سخن می‌گوید.
کتاب «تاریخ جهان نو» در دو جلد نوشته شده است و ده بخش اصلی دارد. در فصل اول ترقی اروپا بررسی می‌شود. فصل دوم درباره انقلاب در کلیسای مسیحی است. فصل سوم به جنگ‌های مذهبی در اروپا می‌پردازد. فصل چهارم درباره برتری یافتن اروپای غربی بر جهان است. فصل پنجم تحولات اروپای شرقی را مورد بررسی قرار می‌دهد. فصل هفتم به عصر امپراطوری‌ها و مستعمرات اشاره دارد. در فصل‌های بعدی درباره عصر روشنگری، انقلاب فرانسه و اروپای عهد ناپلئون توضیحاتی داده می‌شود. باید توجه داشت که این کتاب بیشتر بر روی تاریخ اروپا تمرکز دارد.
کتاب «تاریخ جهان نو» توسط «ابوالقاسم طاهری» و انتشارات امیرکبیر به فارسی ترجمه شده است. این کتاب ۲۴۱۴ صفحه دارد و برای خواندن دو جلد آن به چهل ساعت زمان نیاز است.
۷. کتاب «دیروز و امروز یک ملت»
کتاب «دیروز و امروز یک ملت»، اثری درباره کشور همسایه ما ترکیه و تحولاتی است که در آن از سال ۱۹۸۹ تاکنون رقم خورده است. این کتاب بر روی تغییرات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی کشور ترکیه معاصر تمرکز دارد و نکاتی خواندنی درباره تحولات این کشور به ما می‌گوید. این کتاب توسط کرم اکتم نوشته شده است. ترجمه آن را می‌توانیم از انتشارات دنیای اقتصاد به قلم «احمد موثقی» و «شیوا علیزاده» بخوانیم. کتاب فوق در ۲۸۸ صفحه نوشته شده است و برای خواندن آن به حدودا ۵ ساعت زمان نیاز داریم.
در ادامه این یادداشت قصد داریم به معرفی کتاب‌هایی بپردازیم که به صورت ویژه بر روی تاریخ ایران تمرکز کرده‌اند.
۸. کتاب «تاریخ ایران آکسفورد»
کتاب «تاریخ ایران آکسفورد» خلاصه‌ای مناسب درباره تاریخ کشور ایران از آغاز تا دوره پس از انقلاب اسلامی است. برای نوشتن این کتاب پژوهشگران گوناگونی با یک‌دیگر همکاری کرده‌اند. این اثر به سرپرستی تورج دریایی، تاریخ پژوه برجسته ایرانی در آمریکا انجام شده است. نگاه بی‌طرفانه، اشاره کافی به نکات مهم و رویکرد مدرن از نقاط قوت این کتاب است. با خواندن کتاب «تاریخ ایران آکسفورد» همه چیزهای ضروری درباره تاریخ ایران را خواهیم آموخت. این کتاب برای دانش‌جویان رشته تاریخ و علاقه‌مندان به تاریخ ایران نوشته شده است. «خشایار بهاری» و «محمدرضا جعفری» این اثر را به فارسی ترجمه کرده‌اند و نشر نو آن را به چاپ رسانده است. این کتاب در سال ۲۰۲۰ به چاپ رسید و یکی از جدیدترین آثار درباره تاریخ جامع ایران است. در کتاب تاریخ ایران آکسفورد تلاش شده تا به فرهنگ،آداب و رسوم و خلقیات ایرانیان در گذر زمان نیز اشاره شود. به عبارت بهتر کتاب فوق فقط تاریخ امپراطوری‌ها نیست. این کتاب ۱۶ فصل دارد و در ۴۸۸ صفحه نوشته شده است. برای خواندن این کتاب مجموعا به ۱۲ ساعت زمان نیاز داریم.
۹. کتاب «ایرانیان دوره باستان تا دوره معاصر»
این کتاب تالیف دکتر «همایون کاتوزیان»، جامعه‌شناس، نویسنده و تاریخ‌پژوه ایرانی است. کتاب ایرانیان اطلاعات خوبی از تاریخ ایران به مخاطبین‌اش می‌دهد. اثر فوق از آغاز امپراطوری پارسیان تا دوره معاصر را پوشش می‌دهد. این کتاب دارای رویکردی تطبیقی نسبت به تاریخ اروپاست و همین باعث می‌شود که اعتباری دوچندان پیدا کند. مطالب ایرانیان در دوازده فصل تهیه شده است. فصل‌های اول تا ششم تاریخ ایران باستان تا قرن نوزدهم میلادی را پوشش می‌دهد و از فصل هفتم تا دوازدهم، تاریخ ایران از قرن نوزدهم تا انقلاب اسلامی مورد بررسی قرار می‌گیرد.
تمرکز اصلی این کتاب بیشتر بر روی تاریخ معاصر ایران است اما توضیحاتی مختصر و به قدر کفایت از تاریخ دوران باستان و سده‌های میانی نیز در آن آورده شده است. علاقه‌مندان به تاریخ جامع و تاریخ معاصر ایران می‌توانند این کتاب را بخوانند و از نکات موجود در آن استفاده کنند. کتاب ایرانیان در سال ۲۰۰۹ به چاپ رسیده است. مجموعا ۴۱۶ صفحه دارد و نشر مرکز ترجمه آن به قلم «حسین شهیدی» را به چاپ رسانده است. برای خواندن این اثر نیازمند ۱۰ ساعت زمان هستیم.
۱۰. کتاب «انقلاب مشروطه ایران»
کتاب «انقلاب مشروطه ایرانی» اثر «ژانت آفاری»، استاد دانشگاه کالیفرنیا است. این تاریخ‌پژوه تمرکز زیادی روی تاریخ اجتماعی ایران معاصر دارد و در این حوزه آثار گوناگونی را تالیف کرده است. کتاب «انقلاب مشروطه ایران»، حوادث سال‌های ۱۲۸۵ تا ۱۲۹۰ هجری شمسی را پوشش می‌دهد. این اثر ۵ بخش اصلی و ۱۲ فصل دارد. در بخش اول پیش‌زمینه‌های انقلاب مشروطه مورد بررسی قرار می‌گیرد. بخش دوم، دوره ابتدایی انقلاب مشروطه و شکل‌گیری مجلس اول را پوشش می‌دهد. قسمت سوم کتاب به نیروهای اجتماعی فعال در مشروطه می‌پردازد. قسمت چهارم کتاب درباره دوره استبداد صغیر و مقاومت‌ها در برابر این استبداد است. قسمت پایانی نیز پیرامون دوره دوم مشروطه، نیرو‌ها و احزاب درگیر در آن بحث می‌کند. این کتاب به قلم «رضا رضایی» و انتشارات بیستون به فارسی چاپ شده است و یکی از مهم‌ترین آثار در حوزه مشروطه به شمار می‌آید. انقلاب مشروطه ایران مجموعا ۵۷۶ صفحه دارد و برای خواندنش به ۱۰ ساعت زمان نیاز است.
۱۱. کتاب «ایران بین دو کودتا»
کتاب «ایران بین دو کودتا» تالیف دکتر «داریوش رحمانیان» استاد گروه تاریخ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران تلاش دارد تا تحولات فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی ایران از بازه زمانی کودتای ۳ اسفند ۱۲۹۹ و برآمدن رضاخان تا جنبش ملی شدن نفت و کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ را به شکل کوتاهی گزارش کند. در این کتاب درباره چرایی و چگونگی وقوع کودتای ۳ اسفند ۱۲۹۹ و نتایج و آثار آن بحث می‌شود و بر تخت نشستن رضاخان و استقرار سلطنت پهلوی مورد بررسی قرار می‌گیرد. پس از آن با برنامه ها و نوسازی‌های دوران رضاشاه آشنا می‌شویم و درباره تغییرات فکری، ادبی و هندی این دوره می‌آموزیم. در ادامه درباره جنگ جهانی دوم و تاثیرات و نقش ایران بر آن می‌خوانیم و پس از آن به تحولات دهه بیست ایران اعم از سقوط متوالی دولت‌ها، بحران‌های کردستان و آذربایجان، مسئله ملی‌شدن نفت و سرنگونی دولت دکتر محمد مصدق می‌پردازیم. این کتاب ۵۰۴ صفحه دارد و برای خواندنش به ۹ ساعت زمان نیاز داریم.
