۱۰ دایناسور شگفت‌انگیز که در سال ۲۰۲۱ کشف شدند
به‌طور متوسط دیرینه‌شناسان از سال ۲۰۰۳ هر ساله بیش از ۴۵ گونه دایناسور جدید پیدا کرده‌اند. سرعت کشف چشمگیر است و در طول این عصر طلایی دیرینه‌شناسی، دانشمندان درک ما را از دنیای ماقبل تاریخ تغییر می‌دهند. در سال ۲۰۲۱ هم حدود ۴۲ گونه دایناسور جدید کشف شده است.
به گفته‌ی «تام هولتز» (Tom Holtz) از دانشگاه مریلند که پایگاه داده‌ای از یافته‌های دایناسوری جدید را مدیریت می‌کند، فعالیت افراد بیشتر، نگاه بیشتر به زمین و حضور تیم‌های پژوهشی بیشتر در نقاط بیشتری از جهان، همچنان این روند مطلوب کشف را حفظ کرده است. اکنون دیرینه‌شناسی دایناسورها رشته‌ای متنوع‌تر و جهانی‌تر از هر زمان دیگری است که مزایای بسیار زیادی برای علم به همراه دارد.
دانشمندان همچنین درکی دقیق‌تر از گونه‌های دایناسوری دارند. برای نمونه دیرینه‌شناسان زمانی نام «ایگوآنودون» (Iguanodon) را به فسیل‌هایی که ده‌ها میلیون سال را دربر می‌گرفتند، نسبت دادند اما اکنون ارزیابی‌های دوباره نشان می‌دهد که ایگوآنودون در واقع چند گونه است، ازجمله گونه‌ی تازه‌ای که در ماه نوامبر ۲۰۲۱ (آبان ۱۴۰۰ خورشیدی) رونمایی شد.
علاوه بر این، فناوری امروز به دانشمندان امکان می‌دهد تا حتی اکتشافات شگفت‌انگیزی درباره‌ی دایناسورهای شناخته شده، ازجمله جزئیاتی در مورد پوست فلس‌دار آن‌ها، دستگاه گوارش و تولید مثل آن‌ها، ساختار سلولی آن‌ها، نمایش‌های اجتماعی آن‌ها و حتی شیوه‌ی لانه‌سازی برخی از آن‌ها در مناطق قطبی داشته باشند.
نتایج ترکیبی نشان می‌دهد که این حیوانات ماقبل تاریخ واقعا چقدر عجیب و متنوع بوده‌اند. بدون ترتیب خاصی، در اینجا ۱۰ مورد از شگفت‌انگیزترین دایناسورهایی که توسط دانشمندان در سال ۲۰۲۱ معرفی شدند، فهرست شده است.
۱. دایناسور متفاوت مراکش با دنده‌های خاردار عجیب
طرحی گرافیکی از اسپیکوملوس افر
Credit: Bidnat via Twitter
بین ۱۶۸ تا ۱۶۴ میلیون سال پیش، یک خزنده‌ی عجیب از شمال مراکش کنونی عبور کرد: موجودی با خارهای بزرگ که از دنده‌ها و پوستش بیرون زده بود.
تنها فسیل شناخته شده متعلق به این حیوان که در ماه سپتامبر (شهریور) در نشریه‌ی «نیچر اکولوژی اند اولوشن» (Nature Ecology and Evolution) معرفی شد، یک قطعه دنده با چهار خار به طول حدود ۱۰.۵ اینچ (۲۶.۵ سانتی‌متر) دارد.
بر اساس شکل و اندازه‌ی فسیل، پژوهشگران به‌شدت گمان می‌کنند که این فسیل متعلق به نوعی دایناسور زره‌دار به نام «آنکیلوسور» (Ankylosaur) است. نام این گونه دایناسور «اسپیکوملوس افر» (Spicomellus afer) است که از نام لاتین «خار»، «طوق گردن» و «ساکن آفریقا» برگرفته شده است.
اسپیکوملوس قدیمی‌ترین آنکیلوسور شناخته شده و نخستین نمونه در آفریقا است. همچنین موجودی بدون نمونه‌ی مشابه مرده یا زنده است. «سوزانا میدمنت» (Susannah Maidment) دیرینه‌شناس موزه‌ی تاریخ طبیعی لندن که سرپرستی تحقیق بر روی اسپیکوملوس را برعهده داشت، گفت: «اگر دنده‌های خود را لمس کنید، ماهیچه‌هایی در بالای آن‌ها وجود دارد که به بازوهای شما امکان حرکت می‌دهد. اما آن‌ها با ماهیچه‌هایشان چه می‌کردند وقتی دنده‌هایشان آشکارا خارهایی در بالای پوست داشت؟»
تنها قطعه‌ی شناخته شده از اسپیکوملوس افر
London Natural History Museum
فسیل اسپیکوملوس از طریق روند پیچیده‌ی تجارت قانونی فسیل‌های مراکش به موزه‌ی بریتانیا رسید. استخوان دنده پس از عبور از دست چند عمده‌فروش مراکشی، به «موسی دایرکت» (Moussa Direct) یک فروشنده‌ی فسیل ساکن در بریتانیا رسید که آن را به موزه فروخت.
در ابتدا کارکنان موزه فکر می‌کردند که این استخوان بخشی از «آدراتیکلیت استگوسور» (Stegosaur Adratiklit) است، زیرا از همان منطقه در کوه‌های اطلس در این کشور آمده است. اما میدمنت و همکارانش خیلی زود متوجه شدند که فسیل متعلق به چیز جدیدی است که آن را بسیار مهم‌تر می‌کند. بنابراین موزه‌ی تاریخ طبیعی بریتانیا برای تحقیق روی این فسیل، قراردادی را با دانشگاه سیدی محمد ابن عبدالله در فاس مراکش، امضا کرد.
تیم میدمند ردپای فسیل را از طریق زنجیره‌ی تأمین، به محل حفاری اصلی که در سال ۲۰۱۹ از آنجا کشف شد، دنبال کردند. «دریس اوارهاچ» (Driss Ouarhache) یکی از نویسندگان این مطالعه و زمین‌شناس دانشگاه محمد ابن عبدالله هم در سال ۲۰۲۰ از این مکان بازدید کرد تا داده‌های حیاتی زمین‌شناسی را جمع‌آوری کند. بر این اساس دانشگاه مراکشی در حال ساخت یک موزه‌ی جدید است تا بتواند در آینده فسیل‌هایی که از سایت اسپیکوملوس فعلی کشف می‌شوند را نگهداری کند.
۲. بزرگ‌ترین دایناسور کشف شده در استرالیا
طرحی گرافیکی از استرالوتیتان
Credit: Eromanga Natural History Museum
خانواده‌ی «مکنزی» (Mackenzie) در حومه‌ی استان کوئینزلند در جنوب غربی استرالیا، نسل‌های زیادی را صرف اداره‌ی یک مزرعه‌ی دام در نزدیکی دهکده‌ی کوچک «ارومانگا» (Eromanga) کرده است. در سال ۲۰۰۴ سندی مکنزی نوجوان، شواهدی را پیدا کرد که نشان می‌دادند این مزرعه زمانی محل زندگی غول‌های باستانی بوده است.
از سال ۲۰۰۶ به بعد، خانواده‌ی مکنزی و تیمی به سرپرستی «اسکات هاکنول» (Scott Hocknull) دیرینه‌شناس موزه‌ی «کوئینزلند» (Queensland) به‌طور دوره‌ای بستر استخوان‌های یافت شده در مزرعه را حفاری کردند و بدین ترتیب توانستند بزرگ‌ترین دایناسور شناخته شده در استرالیا را کشف کنند.
فسیل‌های این حیوان که به نام «کوپر» (Cooper) نامیده می‌شود، بیش از یک دهه تحت مطالعه‌ی علمی، ازجمله اسکن‌های سه‌بعدی از سطوح استخوان‌ها بوده قرار داشت. این تجزیه‌وتحلیل طولانی‌مدت که نتایج آن در ماه ژوئن در نشریه‌ی «پیرجی» (PeerJ) منتشر شد، تأیید می‌کند که دایناسور تقریبا ۹۵ میلیون ساله، یک گونه‌ی جدید به نام «استرالوتایتان کوپرنسیس» (Australotitan cooperensis) است.
استرالوتیتان یک «تیتاناسور» (Titanosaurian) است؛ زیرگروهی از خزنده‌پایان گردن‌دراز مانند «پاتاگوتیتان» (Patagotitan) غول‌پیکر آرژانتین، که شامل بزرگ‌ترین حیواناتی هستند که تا کنون روی خشکی راه رفته‌اند. استخوان‌های ران این دایناسور استرالیایی هر کدام حداقل ۲ متر طول داشتند و تخمین زده می‌شود که حیوان کامل در طول زندگی خود بین ۲۶ تا ۸۲ تن وزن داشته است.
بقایای دایناسور اکنون در موزه‌ی جدید تاریخ طبیعی ارومانگاه که خود مکنزی‌ها آن را تأسیس کردند، نگهداری می‌شود.
۳. دایناسور زیبای مکزیکی با تاج ویرگول-مانند
طرحی گرافیکی از تلاتولوفوس گالوروم
Credit: Marco A. Pineda
در سال ۲۰۰۵ «خوزه» (José) و «رادولفو لوپز اسپینوزا» (Rodolfo López Espinoza) در استان «کواویلا» (Coahuila) در جنوب مکزیک به فسیلی شگفت‌انگیز برخوردند: دم تقریبا کامل یک دایناسور که ۷۲ میلیون سال پیش زندگی می‌کرده است. تیمی از دیرینه‌شناسان مکزیکی در سال ۲۰۱۳ از این مکان بازدید کردند تا بقایای آن را بکاوند و تعداد بیشتری از این موجودات ازجمله جمجمه‌ی آن را کشف کنند. کشف این دایناسور که در ماه می (اردیبهشت) در نشریه‌ی «کرتاسه ریسرچ» (Cretaceous Research) رونمایی شد، در نوع خود بی‌نظیر بود.
«تلاتولوفوس گالوروم» (Tlatolophus galorum) از یک نوع دایناسور گیاهخوار به نام «لامبئوسور» (Lambeosaur) است. این دایناسور به این دلیل نامگذاری شده است که تاج عجیب آن مانند «تلاتولی» (Tlahtolli) است، یک نماد ویرگول-مانند در هنر آزتک که به‌عنوان واژه در زبان ناهواتل استفاده می‌شود. نام این گونه از ترکیب دو نام خانوادگی «گارزا» و «لوپز» برگرفته شده است تا به افرادی که جمع‌آوری فسیل‌ها کمک کرده‌اند، ادای احترام شود.
تلاتولوفوس احتمالا از پوزه تا دم حدود ۸ متر طول داشته و ارتفاع آن بالای ران حدود ۲ متر بوده است. بر اساس جمجمه‌ای که به‌خوبی حفظ شده است، دانشمندان فکر می‌کنند که این حیوان پسرعموی نزدیک گونه‌ی معروف لامبئوسور تاج‌دار «پارازارولوفوس» (Parasaurolophus) یا «پیراتاجی‌خزنده» بوده است که در فیلم «پارک ژوراسیک» (Jurassic Park) هم در ابتدای فیلم در حال نوشیدن آب از دریاچه دیده می‌شود.
تلاتولوفوس تنوع شکل تاج‌های شناخته شده را که احتمالا نقش مهمی در زندگی اجتماعی دایناسورها داشته‌اند، ازجمله تأثیر بر صدای ارتباط آن‌ها، گسترش می‌دهد.
۴-۵. حواصیل جهنمی و شکارچی کنار رودخانه‌ی جزیره‌ی وایت
طرحی گرافیکی از دایناسورهای دوران کرتاسه در جزیره‌ی وایت
Credit: Anthony Hutchings
امروزه، سواحل جنوب غربی جزیره‌ی «وایت» (Wight) بریتانیا، منظره‌ای زیباست که توسط صخره‌های ماسه‌سنگی پوشیده شده است. اما بیش از ۱۲۵ میلیون سال پیش، این چشم‌انداز، دره‌ای شبیه به ساوانا بود که از رودخانه‌ها و دشت‌های سیلابی پر شده بود و خانه‌ای مناسب برای دو دایناسور غول‌پیکر با جمجمه‌های تیز و کروکودیل-مانند به‌شمار می‌رفت.
طبق مقاله‌ای که در ماه سپتامبر (شهریور) در نشریه‌ی «ساینتیفیک ریپورتز» (Scientific Reports) منتشر شد، فسیل‌های یافت شده در این جزیره دو نوع جدید از «اسپینوسورید» (Spinosaurid) یا «تیغه‌پشتان» را نشان دادند؛ گروهی مرموز از دایناسورهای بزرگ شکارچی که شامل دایناسور معروف شناگر «اسپینوسوروس» (Spinosaurus) هم می‌شود.
«سراتوسوکوپس اینفرودیوس» (Ceratosuchops inferodios) به معنی حواصیل جهنمی شاخ‌دار با صورت تمساح است و از این نظریه برگرفته شده است که اسپینوسوریدها مانند حواصیل‌های امروزی، شکارچیان رودخانه بوده‌اند.
«ریپارووناتور میلنری» (Riparovenator milnerae) هم به معنی شکارچی کنار رودخانه‌ی میلنر است که ادای احترامی به آنجلا میلنر (Angela Milner) متخصص بریتانیایی اسپینوسور است. هر دایناسور احتمالا حدود ۸ متر طول و تقریبا ۲ متر بالاتر از ران قد داشته است.
«سراتوسوکوپس» (Ceratosuchops) و «ریپارووناتور» (Riparovenator) اطلاعات مهمی درباره‌ی اسپینوساریدها که دانسته‌های اندکی از آن‌ها وجود دارد، همراه دارند و منشأ تکاملی این گروه را روشن می‌کنند. اکثر قدیمی‌ترین اسپینوسوریدها در اروپای کنونی زندگی می‌کردند که نشان می‌دهد سرزمین اجدادی این گروه در نیمکره‌ی شمالی بوده است.
۶. موجود کوچک بدون دندان در برزیل
طرحی گرافیکی از برتاسورا لئوپلدینا
Credit: Maurílio Oliveira
در ماه نوامبر (آبان) یک تیم تحقیقاتی برزیلی در نشریه‌ی «ساینتیفیک ریپورتز» (Scientific Reports) از دایناسور بی‌دندان قابل توجهی پرده برداشت. این موجود فسیلی که «برتاسورا لئوپلدینا» (Berthasaura leopoldinae) نام دارد، کامل‌ترین فسیلی است که در نوع و سن خود در برزیل یافت شده است. این نام بر اساس دو چهره‌ی برجسته‌ی زن برزیل نامگذاری شده است: «برتا ماریا جولیا لاتس» (Bertha Maria Júlia Lutz) جانورشناس، مدافع حقوق زنان و «ماریا لئوپلدینه» (Maria Leopoldina) نخستین ملکه‌ی برزیل که نقشی اساسی در ایجاد استقلال این کشور ایفا کرد.
برتاسورا در صخره‌هایی با قدمت ۱۲۵ تا ۱۰۰ میلیون سال یافت شد. با طول حدود ۵۰ سانتی‌متر حیوانی نسبتا کوچک و چابک بود. منقار آن ظاهرا برای چیدن گیاهان و احتمالا طعمه‌های کوچک ساخته شده بود. سایر گروه‌های تروپودا (ددپایان) ازجمله «دایناسورهای شترمرغی» (Ostrich mimic) بدون دندان از گونه‌ی «اُرنیتومیمید» (Ornithomimid) منقاری مانند پرندگان امروزی داشتند، اما برتاسورا متعلق به «سراتوسوریا» (Ceratosaurs) یا شاخ‌خزنده‌سانان است، گروهی از دایناسورهای معمولی که دندان دارند و گوشتخوار هستند.
نخستین سراتوزور بدون دندان شناخته شده، «لیموسوروس» (Limusaurus) اهل چین است. بنابراین یافتن یک سراتوسور کاملا متفاوت در آمریکای جنوبی به این معنی است که احتمالا بی‌دندانی حداقل دو بار و به‌طور مستقل در میان سراتوسورها تکامل یافته است. پرتاسور استراتژی‌های غذایی متنوع در میان این گروه را بیشتر نشان می‌دهد و دانش ما را درباره‌ی چگونگی زندگی دایناسورهای باستانی عمیق‌تر می‌کند.
۷. دایناسور عجیب شیلیایی با سلاح دم تیغ‌دار
طرحی گرافیکی از استگوروس الگاسن
Credit: Mauricio Álvarez
بیش از ۷۲ میلیون سال پیش، دلتاهای رودخانه‌ی «پاتاگونیا» (Patagonia) شیلی محل زندگی یک دایناسور کوچک سخت‌پوست با یک دم به‌عنوان سلاحی منحصربه‌فرد بوده است: توده‌ای از استخوان شبیه به چوب کریکت دندانه‌دار که «الکساندر وارگاس» (Alexander Vargas) دیرینه‌شناس دانشگاه شیلی آن را کاملا بی‌سابقه دانست.
این اسکلت فسیلی که در ماه دسامبر (آذر) در نشریه‌ی نیچر رونمایی شد، متعلق به نوع جدیدی از دایناسورهای زره‌پوش کوچک به نام «استگوروس الگاسن» (Stegouros elengassen) است. این موجود بر اساس اسطوره‌های قوم «آئونیک‌انک» (Aónik’enk) پاتاگونیا و با توجه به دم گرز-مانند و پوست زره‌دار نامگذاری شده است. اسلحه‌ی جدید دم آن اکنون «ماکوایتل» (Macuahuitl) نامیده می‌شود: روی یک چماق تیغ‌دار که توسط قوم آزتک استفاده می‌شد.
استگوروس را می‌توان یک ترکیب عجیب دانست. جمجمه، دندان‌ها و دم چماق-مانند دایناسور به‌طور کلاسیک متعلق به «آنکیلوسور» (Ankylosaur) است و شبیه «آنکیلوسوروس» (Ankylosaurus) و دیگر دایناسورهای زرهی متأخر است. اما استخوان‌های باریک دایناسور و لگن آن شبیه به استخوان‌های «استگوسورها» (Stegosaurs) ازجمله «استگوسوروس» (Stegosaurus) است که ده‌ها میلیون سال پیش از استگوروس منقرض شده بودند.
گونه‌ی استگوروس همچنین یک شکاف مهم تکاملی را پر می‌کند. دایناسورهای زرهی بسیار کمی در سرزمین‌هایی که زمانی «گوندوانا» (Gondwana) را تشکیل می‌دادند، یک ابرقاره‌ی باستانی که در دوران دایناسورها شروع به تجزیه شدن کرد، یافت شده است. پیش از استگوروس، تنها دو دایناسور زره‌پوش در منطقه‌ای که زمانی جنوب گندوانا بود، پیدا شده بود و هیچ‌کدام به اندازه‌ی حیوانی که به‌تازگی توصیف شده است، کامل نیستند.
۸-۹. دو دایناسور بزرگ در معدن طلای پتروسور چین
طرحی گرافیکی از سیلوتیتان و هامی‌تیتان
Credit: Zhao Chuang, Wang Xiaolin
رخنمون‌های صخره‌ای نزدیک «هامی» (Hami)، شهری در منطقه‌ی خودمختار «سین‌کیانگ» (Xinjiang) در شمال غربی چین، بیشتر به‌خاطر فسیل‌های باورنکردنی پتروسورها، خزندگان پرنده‌ای که در کنار دایناسورها زندگی می‌کردند، شناخته می‌شوند. اما اکنون پژوهشگران برای نخستین بار استخوان‌های دایناسور را در این رسوبات پیدا کرده‌اند و این استخوان‌ها متعلق به دو گونه‌ای است که قبلا هرگز دیده نشده بودند.
این استخوان‌ها که در ماه آگوست (مرداد) مطرح شدند، متعلق به دو نوع «ساروپود» (Sauropod) یا خزنده‌پایان (دایناسورهای گردن‌دراز) هستند. یکی «سیلوتیتان سیننسیس» (Silutitan sinensis) نام دارد که از واژه‌ی «جاده‌ی ابریشم» در زبان چینی ماندارین برگرفته شده است و دیگری برای ادای احترام به منطقه‌ی کشف، «هامی‌تیتان سین‌کیانگنسیس» (Hamititan xinjiangensis) نام گرفته است.
این دو دایناسور بسیار بزرگ بوده‌اند. مهره‌های گردن متمایز سیلوتایتان تنها تکه‌هایی از این حیوان است که تا کنون یافت شده‌اند و هر کدام بین ۴۶ تا ۵۵ سانتی‌متر طول دارند. برای مقایسه، بزرگ‌ترین مهره‌های گردن زرافه‌های امروزی کمتر از ۲۸ سانتی‌متر طول دارند. هامی‌تیتان بر اساس مجموعه‌ای از استخوان‌های دم که هر کدام حداقل ۲۰ سانتی‌متر طول دارند، شناخته شده است و دم حیوان از ده‌ها مورد از این استخوان‌ها ساخته شده است.
سیلوتایتان و هامی‌تیتان که به دانش ما درباره‌ی ساروپودهایی که در دوران کرتاسه‌ی اولیه از ۱۴۵ میلیون تا ۱۰۰ میلیون سال پیش در آسیای کنونی زندگی می‌کردند، می‌افزایند. این کشف همچنین تصویر دانشمندان را از چگونگی گسترش دایناسورهای سوروپود و نوع آن‌ها در زمین باستانی اصلاح می‌کند.
۱۰. دایناسور ژاپنی از آخرین فصل دوره‌ی مزوزوئیک
طرحی گرافیکی از یاماتوساروس ایزاناگی
Credit: Msato Hattori/National Geographic
در سال ۲۰۰۴ یک شکارچی فسیل آماتور به نام «شینگو کیشیموتو» (Shingo Kishimoto) در حال نگاه کردن به صخره‌های معدن سیمان در جزیره‌ی «آواجی» (Awaji) ژاپن بود که به یک یافته‌ی قابل توجه برخورد کرد: استخوان‌های یک دایناسور که بیش از ۷۱ میلیون سال پیش می‌زیست.
نتایج مطالعه روی این فسیل در ماه آوریل (فروردین) ارائه شد. این دومین دایناسور ژاپنی است که در دوران «ماستریختین» (Maastrichtian) از ۷۲ میلیون تا ۶۶ میلیون سال پیش، یعنی درست تا زمان انقراض ناشی از برخورد سیارک در پایان دوره‌ی کرتاسه، زندگی می‌کرده است. نام دایناسور «یاماتوساروس ایزاناگی» (Yamatosaurus izanagii) بر اساس یک اصطلاح باستانی برای بخشی از مجمع‌الجزایر ژاپن و همچنین ایزاناگی خدای اساطیری ژاپن گذاشته شده است.
یاماتوساروس یک «هادروسور» (Hadrosaur) یا اردک‌منقار است. گروه وسیعی از گیاهخواران با نوک اردک-مانند که شامل «تلاتولوفوس» (Tlatolophus) دایناسور با سر تاج-مانند ویرگول-شکل هم می‌شود. یاماتوساروس در یک شاخه‌ی پنهان از تبارشناسی (درخت حیات) قرار می‌گیرد که حدود ۹۵ میلیون سال پیش در اوایل پیدایش هادروسورها جدا شد.
این فسیل به درک این موضوع که هادروسورهای متعلق به اولین شاخه‌های تبارشناسی، مانند یاماتوساروس در سراسر آسیای کنونی و شرق آمریکای شمالی گسترده شده‌اند، کمک می‌کند.
با این وجود آن‌ها در غرب آمریکای شمالی یا شمال اروپا، جایی که هم‌نیاهای بعدی مانند تلاتولوفوس پرسه می‌زدند، زیاد نبودند. این یافته نشان می‌دهد که آسیای شرقی ممکن است به برخی از قدیمی‌ترین شاخه‌های درخت خانواده‌ی هادروسورید پناه داده باشد، حتی با وجود اینکه سایر نسب‌های این گروه در سرتاسر دوران کرتاسه‌ی پایانی، به تنوع خود ادامه دادند.
عکس کاور: طرحی گرافیکی از برخی دایناسورهای دوره‌ی مزوزوئیک
Credit: Msato Hattori/National Geographic
منبع: National Geographic
