از گرمای بی‌سابقه تا بحران بی‌آبی در ایران؛ محیط‌زیست در هفته‌ای که گذشت

محیط‌زیست در هفته گذشته لحظه‌ای آرامش نداشت، رویدادهای طبیعی و غیرطبیعی همچون گردبادی آمدند و رفتند. آنچه در ادامه می‌خوانید، تنها شمه‌ی کوچکی از رویدادهای محیط‌زیستی ایران و جهان در هفته‌ای که گذشت، هستند.

روایت تکراری گرمای تابستان

آیا تاکنون به این مساله فکر کرده‌اید که چرا تابستان‌های سال‌های اخیر تا بدین اندازه گرم و غیرقابل تحمل شده‌اند؟ در روزهای گذشته دمای هوا در اهواز به ۵۰ درجه بالای صفر رسید، در حالی که دمای هوا در شوش، شوشتر و آبادان از ۵۰ درجه هم فراتر رفت. دمای هوای تهران نیز در گرمترین ساعت به ۴۲ درجه بالای صفر رسید. این همان روی سکه تغییرات اقلیمی است که با تمام قدرت امواج گرما را از چراغ جادو بیرون می‌کشد. واژگانی مانند گرمترین تابستان، شاید دیگر کهنه شده باشد اما همانطور که دانشمندان پیش‌بینی کرده‌ بودند، مرداد ماه امسال، رکورد گرمترین ماه را در میان کل ماه‌های ثبت هواشناسی شده تاکنون، بخود اختصاص داد. متوسط درجه حرارت جهان در سال ۲۰۱۶ بین ۰.۷۲ الی ۰.۹۶ درجه سلسیوس بیشتر از متوسط درجه حرارت در نیمه دوم قرن ۲۰ میلادی تخمین زده شده است. بازار اخطارهای سلامت در روزهای گرم تابستان داغ شده است. پزشکان به والدین اخطار داده‌اند که کودکان و بالاخص نوزادان را مدت طولانی در ماشین نگذارند و حتی آنان را در روزها و ساعات گرم برای گردش بیرون نبرند. در ظرف ۳۰ سال گذشته، افزایش درجه‌حرارت یکی از مهمترین دلایل مرگ و میر بوده چنانچه حتی رویدادهای طبیعی دیگر مانند طوفان، سیلاب و رعد و برق نیز چنین تاثیراتی را بر جا نگذاشته‌اند. آب و هوا از فاکتورهای متعددی مانند عرض جغرافیایی منطقه، نزدیکی به دریا، موقعیت دشتی و غیردشتی، ارتفاع منطقه و … تاثیر می‌پذیرد اما در بحث افزایش درجه حرارت سال‌های اخیر یک عامل به طور قطع تاثیرگذارتر بوده و آنهم گرمایش جهانی است.

سازمان ملل اعلام کرد؛ بحران بی‌آبی دومین فاجعه آینده‌ی خاورمیانه

سازمان ملل در گزارش سال ۲۰۱۶ خود ضمن اشاره به تهدید داعش به عنوان نخستین فاجعه در منطقه‌ی خاورمیانه از بی‌آبی بعنوان فاجعه بزرگ بعدی یاد کرد. گزارش‌های سازمان ملل حاکی از آن است که رابطه‌ای مشخص و ملموس میان ناامنی غذایی، بی‌ثباتی اجتماعی، درگیری‌های خشونت‌آمیز و کم‌آبی وجود دارد. روزنامه دنیای اقتصاد در هفته گذشته نیز به این مساله پرداخت و نوشت: «آمارها نشان می‌دهند که در پی تغییرات آب و هوایی نامطلوب و درگیری‌های بالقوه، بسیاری از کشورهای واقع در آسیا، آفریقا و خاورمیانه و کشورهای در حال توسعه، شاهد اوج‌گیری مهاجرت هستند. بر این اساس ایران و عراق بین ۶۰ تا ۷۵ درصد منابع تجدیدپذیر آب خود و سایر کشورهای خاورمیانه در حدود بیش از ۷۵ درصد این منابع را از دست داده‌اند.» گزارش محیط‌زیست سازمان ملل نکات جالب دیگری هم دارد. در این گزارش آمده: «بیش از ۳ شغل از هر ۵ شغل جهان به نوعی وابسته به آب است و این بدان معناست که ۳.۲ بیلیون نفر در دنیا به خدمات مرتبط با منابع آبی در ارتباط کاری هستند. تنش کم‌آبی و در عین حال مشکلات شغلی وابسته به آن در نوع خود منجر به تشدید چالش‌های امنیتی، افزایش مهاجرت، افزایش شمار فقرا و عدم پیشرفت‌ طرح‌های مختلف توسعه خواهد شد لذا ضروری است که کارشناسان این حوزه و مسوولان، چالش‌های کمبود آب را به طور جدی‌تری دنبال کنند.

مواجهه اتفاقی رئیس سازمان حفاظت از محیط‌زیست با یک خودروی خورشیدی در خیابان‌های پایتخت

غزال ۳ نام خودروی خورشیدی تیم دانشگاه تهران است. پروژه طراحی و ساخت خودرو خورشیدی از سال ۱۳۸۳ در پردیس دانشکده‌های فنی دانشگاه تهران، دانشکده مهندسی مکانیک آغاز شده است. نخستین دستاورد این پروژه، ساخت اولین خودرو خورشیدی کشور به نام غزال ایرانی ۱ در سال ۱۳۸۴ بود. خودرو خورشیدی غزال ایرانی ۲ نسل بعدی از این خودرو بود که در دانشگاه تهران و با همکاری دانشکده‌های مهندسی مکانیک و برق و کامپیوتر پردیس دانشکده‌های فنی در سال ۱۳۸۷ به مرحله ساخت رسید. اما ساخت سومین نسل این خودرو، غزال ۳ با طراحی جدید به منظور شرکت در مسابقات بین‌المللی استرالیا ۲۰۱۳ آغاز شد و مورد حمایت مالی بنیاد فرهنگی مصلی‌نژاد، بانک پاسارگاد، سازمان حفاظت محیط‌زیست، فدراسیون اتوموبیل‌رانی و بخش خصوصی قرار گرفت. طراحی غزال ۳ در بهار سال ۱۳۹۱ آغاز شد. این خودرو خورشیدی دو سرنشینه و چهار چرخ است و دو موتور الکتریکی روی چرخ‌های عقب دارد. ۶ مترمربع سلول خورشیدی سیلیکنی با راندمان ۲۱ درصد بر روی آن سوار شده است. وزن بدون سرنشین این خودرو معادل ۳۶۰ کیلوگرم، سرعت متوسط آن را ۹۰ کیلومتر بر ساعت و حداکثر سرعت را ۱۴۰ کیلومتر بر ساعت عنوان می‌کنند. غزال ۳ مجهز به سیستم‌های جستجوگر حداکثر نقطه توان (MPPT) ساخت داخل  است که در اصل توسط تیم خودرو خورشیدی ساخته شده است. خانم دکتر معصومه ابتکار، رئیس سازمان حفاظت از محیط‌زیست هفته گذشته به صورت کاملاً اتفاقی این خودرو خورشیدی را در محدوده خیابان ونک مشاهده کردند و خبر آن به سرعت در سایت‌های خبری بازتاب داشت.

سایت پرنده‌نگری تالاب هشیلان در آستانه راه‌اندازی

پرنده­نگری نوعی فعالیت تفرجی به منظور مشاهده و بررسی پرندگان در طبیعت است. لذت بردن از مشاهده پرندگان در طبیعت یکی از اولویت‌های این بخش از صنعت اکوتوریسم محسوب می­شود. تحقیقات نشان داده هر جا که پرنده­نگرها هستند، درآمدهای جایگزین و منافع اقتصادی نیز وجود دارد. انگلستان را می­توان به نوعی مهد پرنده­نگری مدرن به حساب آورد. پرنده­نگری در انگلستان حرفه­ای است که حدود ۲.۸۵ میلیون نفر طرفدار دارد. در آمریکا نیز بیشتر از ۴۸ میلیون نفر به پرنده­نگری اشتغال دارند و آمارهای اقتصادی نشان می‌دهد که حضور ۴۷.۶۹۳.۰۰۰ پرنده­نگر این کشور منجر به حمایت از ۶۷۱ هزار شغل کوچک و بزرگ شده است. این بخش از صنعت گردشگری در ایران نیز بشدت مورد توجه قرار گرفته است. پرنده‌نگری با پرنده‌شناسی تفاوت دارد. پرنده‌شناسی شاخه­ای از جانورشناسی است که به مطالعه زندگی پرندگان می­پردازد اما پرنده­نگری نوعی فعالیت تفرجی به منظور مشاهده و بررسی پرندگان در طبیعت است. لذت بردن از مشاهده پرندگان در طبیعت از اولویت­های این بخش خاص از صنعت اکوتوریسم است. کارشناسان محیط‌زیست باور دارند که نظر به وضعیت نسبتاً مناسب تالاب‌های استان کرمانشاه و بالاخص تالاب هشیلان، احداث یک مرکز پرنده‌نگری مجهز می‌تواند زمینه پژوهش، آموزش و کردشگری را همزمان فراهم سازد. البته این نخستین مرکز پرنده‌نگری کشور نیست.

راز عنکبوت‌های دو شخصیتی کشف شد

یک واقعیت جالب که شاید ندانید، این است که حیوانات هم درست مانند انسان‌ها شخصیت‌های مختلف دارند. این شخصیت‌ها به اندازه‌ای متفاوت است که فرضاً یک فرد از یک گونه می‌تواند مهاجم و فرد دیگر از همان گونه برعکس خجالتی باشد. همیشه این سوالات مطرح بوده که این شخصیت‌های متفاوت دقیقاً از کجا می‌آیند؟ اصلاً چرا وجود دارند و حیوانات چگونه این شخصیت‌ها را پیدا می‌کنند؟ هفته گذشته دانشمندان دانشگاه کارولینای شمالی (North Carolina University) پرده از راز یکی خصلت‌های متفاوت اما بسیار سودمند عنکبوت‌ها برداشتند، خصوصیتی که می‌تواند از آن‌ها در برابر تغییرات فوق‌العاده زیاد حرارتی حفاظت می‌کند. امید می‌رود که این دستاوردها بتوانند معمای سازگاری موجودات زنده با تغییرات اقلیمی را حل کنند. همانطور که می‌دانید، دانشمندان انتظار دارند که درجه حرارت زمین تا سال ۲۱۰۰م. بین ۱.۷ تا ۷ درجه سلسیوس تغییر کند. سوال اینجاست که حیوانات چطور قرار است که خودشان را با این تغییرات هماهنگ کنند؟ دانشمندان دانشگاه کارولینای شمالی برای پاسخگویی به این سوال، تحقیقاتشان را بر روی یک گونه خاص عنکبوت موسوم به (Anelosimus studiosus) که در بخش‌های شمالی و جنوبی آمریکا پراکنش دارد، متمرکز کردند. افراد این گونه خاص دقیقاً دو شخصیت دارند: یا آرام و مطیع یا خشن و تهاجمی. تیم دانشگاه کارولینا تاثیر افزایش درجه‌حرارت را بر بقای این گونه مورد بررسی قرار داد و بدین جمع بندی رسید که عنکبوت‌های با خصلت تهاجمی در شرایط سخت و گرمای طاقت‌فرسا نه‌تنها نمی‌توانند تولیدمثل کنند بلکه حتی توان بقا را هم از دست می‌دهند در حالیکه عنکبوت‌های آرام بالعکس آن‌ها هستند.