گردشی دور دنیا با هفت کتاب برتر شعر جهان

ژان کوکتو یکی از معروف‌ترین چهره‌های روشنفکری فرانسه که در ادبیات و سینما دستی بر آتش داشت در باب شعر جمله‌ای دارد به این مضمون که: «شاعر دروغگویی است که همیشه از حقیقت حرف می‌زند.» احتمالا می‌شود جمله‌اش را این‌طور تفسیر کرد که شعر زرورق زیبایی است که دور حقایق گاهی تلخ و گاهی شیرین زندگی بسته می‌شود تا به گوش مخاطبان و به چشم خوانندگان جذاب و خواندنی بیاید. شعر جهان بازتابی از اتفاقات و احساسات و هیجانات مردم در سرتاسر دنیاست.

اهل ادبیات و کتاب‌خوان‌ها حتی اگر به خواندن شعر علاقه‌ای نداشته باشند جایگاه ویژه‌ای برای آن قائلند. شعر متعالی‌ترین شکل بیان افکار و رویاها و آرزوهاست. شاعران به مراتب از نویسندگان کار سخت‌تری دارند چون ابزارشان برای انتقال حرف فقط واژه‌ها نیستند. به کارگیری واژگان و انتخاب آنها اینجا به مراتب اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. یکی از جذاب‌ترین حوزه‌های ترجمه هم شعر است. ترجمه شعر خلاقیت فوق‌العاده‌ای نیاز دارد. بهترین نمونه‌اش همیشه ترجمه‌های احمد شاملو از اشعار مارگوت بیکل است که به گواه آنها که اشعار را به زبان اصلی هم خوانده‌اند شاملو شعرها را از نو آفریده و فقط به ترجمه آنها بسنده نکرده است. «سکوت سرشار از ناگفته‌هاست» قطعه شعری تمام و کمال شده که علاوه بر ترجمه مدیون هنر شاعری شاملوست.

خوشبختانه در سال‌های اخیر به ترجمه شعر از کشورهای مختلف جهان توجه زیادی شده است. خواندن یک قطعه شعر کوتاه شما را بیشتر از خواندن چند رمان چند صد صفحه‌ای می‌تواند با ادبیات یک کشور آشنا کند. شعر آمریکای لاتین مثلا لحنی صمیمی و نزدیک دارد. اشعار عاشقانه عربی منحصر به فردند. فرانسوی‌ها در به کارگیری استعاره‌ها استادند. برای انتخاب کتاب شعر از ادبیات خارجی حتما به اندازه اسم شاعر باید به اسم مترجم هم توجه کرد. مترجمی که باید آنقدر توانایی داشته باشد تا علاوه بر ترجمه شعر بتواند روح و احساس‌اش را هم انتقال بدهد. هفت کتاب شعر جهان را که ترجمه‌های استانداردی هم دارد و می‌توانید با خواندن‌شان به جهان‌های دیگر سفر کنید معرفی کرده‌ایم:

ترانه‌های پینک فلوید

سید بارت/راجر واترز (مترجمان: م.آزاد/فرخ تمیمی)
آنگاه آن سفینه قدرتمند/ سرانجام بر تارک آتش فرود آمد/ و به نوع بشر برخورد پیدا کرد/ و دل‌ها را نرم و همنوا خواهد ساخت

این یکی از اولین کتاب ترجمه ترانه‌هایی بود که اوایل دهه ۸۰ منتشر شد و از چند نظر با بقیه کتاب‌های مشابهش تفاوت داشت. مهم‌ترین‌اش این بود که مترجمانش خودشان شاعر بودند. محمود مشرف آزاد تهرانی متخلص به م.آزاد علاوه بر فعالیت در زمینه ترجمه و تالیف چندین کتاب شعر دارد که اولین آنها را سال ۱۳۳۴ منتشر کرد. زبانش وزین و ساده است و همین ادبیات را در ترجمه‌هایش هم حفظ می‌کند. فرخ تمیمی متولد ۱۳۱۲ شاعر معاصر ایرانی به خاطر تسلطش به زبان انگلیسی کار ترجمه هم انجام می‌داد. حالا فکر کنید این دو شاعر معاصر کمتر قدردیده در تاریخ ادبیات ایران با هم ترانه‌های یکی از مهم‌ترین گروه‌های راک اعتراضی دهه ۷۰ را ترجمه کرده‌اند. بیشتر ایرانی‌ها پینک فلوید را با آلبوم «دیوار» می‌شناسند. همان دیواری که بین آلمان غربی و شرقی کشیده شد و سال ۱۹۸۹ موقع فروپاشی‌اش گروه انگلیسی پینک فلوید برفراز آن شروع به خواندن کرد. ترانه‌های پینک فلوید که بیشتر مضامین اجتماعی و سیاسی دارند را اگر با موسیقی‌شان گوش بدهید که دلنشین‌تر هم خواهد بود.

خوردن عسل کلمات

رابرت بلای (مترجم: فواد نظیری)
اگر می‌توانستم به ژرفا رسم، به نزدیکای خاک/می‌توانستم مشت‌هایی پر از تاریکا برگیرم!/تاریکایی که همیشه بدان جا بود، که ما به او هرگز/اعتنایی نداشتیم

از آن کتاب‌هایی است که بخاطر نویسنده‌اش باید رویش تاکید داشت. رابرت بلای شاعر و نویسنده اتریشی یک کتاب معرکه درجه یک دارد به اسم: مَردِ مَرد که فریدون معتمدی آن را به فارسی برگردانده و درباره مردان و ویژگی‌هایشان صحبت می‌کند و اینکه چه عواملی در جهان معاصر ممکن است باعث اختگی مردان شود و کهن‌الگوهایشان را از آنها بگیرد. بلای دوستدار فرهنگ ایرانی هم بود و کتاب اشعار مولانا را به یکی از مترجمان برجسته انگلیسی‌زبان معرفی کرد که بعد از ترجمه بارکس تبدیل به یکی از پرفروش‌ترین کتاب‌های آمریکا شد. خودش مترجم اشعار لورکا و نرودا بوده است. بنظرم ذکر یک نقل قول از او آنقدر کنجکاوی‌برانگیز هست که سراغ کتاب اشعارش برویم. بلای می‌گوید: « عطار، حافظ، مولانا، سعدی به من شادی فراوان بخشیده و راهنمای من بوده‌اند، یکی از شعرهای اخیر من این‌گونه تمام می‌شود: “آنچه سعدی نگفته هرگز گفته نخواهد شد.”»

لاک پوک زنجره: هایکو ژاپنی از زبان ژاپنی

مترجمان: ع.پاشایی/کیمیه مائه دا
به یکی پرده نقاشی می‌ماند/ابر است/نخستین دمیدن آفتاب سال نو.

اولین معرفان جدی هایکوی ژاپنی به مخاطبان ایرانی پاشایی و احمد شاملو بودند و انتشار کتاب‌ «درها و دیوار بزرگ چین» در دهه ۵۰ ظرافت‌های شعر مینی‌مال ژاپنی را به دوستداران شعر نشان داد. حالا پاشایی به کمک دوست ژاپنی‌اش کیمیه مائه دا که اتفاقا با ادبیات ایرانی هم آشنایی دارد و پایان‌نامه دکتری‌اش درباره اشعار شاملو بوده، هایکوهای جدیدی را انتخاب می‌کند و این‌بار با نگاهی نزدیکتر به فرهنگ ژاپن هایکوهای جدیدی را ترجمه کرده است. خود پاشایی در مقدمه کتاب اشاره کرده که این هایکوها قرار نیست به ظرافت‌های ادبیات ایرانی آراسته شوند و قرار است روح خود هایکوها را در خودشان حفظ کنند. هایکو از هنر مشاهده و تامل در طبیعت می‌آید. نکته هایکوها این است که بیشتر از ۱۷ هجا ندارند.

همچون یک خانه به دوش: تأثیرگذارترین ترانه‌های باب دیلن

باب دیلن (مترجم: بابک زمانی)
آه مادر، این درجه را از من بستان/ دیگر به کارم نمی‌آید/ هوا به تاریکی می‌گراید، آنقدر که دیگر چشمانم سوی دیدن ندارند/ گویی بر در بهشت می‌کوبم

یک سری از خوانندگان معاصر هستند که با آنها و ترانه‌هایشان خاطرات زیادی داریم اما اغلب نمی‌دانیم که آنها شاعران زمانه ما هم هستند. مثلا لئونارد کوهن که کتاب «خواستن» او را آزاده کامیار به فارسی برگردانده است و نشان می‌دهد آقای خواننده کانادایی عجب جهان‌بینی جذاب و زبان شاعری قوی دارد. یا نمونه آخر باب دیلن که اصلا برنده نوبل ادبیات شد. بگذریم که سر این جایزه جنجال‌های زیادی از سوی اهل ادبیات به پا شد و معتقد بودند که دیلن یک خواننده و درنهایت ترانه‌سراست و نه شاعر. اما واقعیت این است که ترانه‌های اعتراضی باب دیلن را کنار بگذارید می‌بینید که او شاعری است که زبان خودش را در طول این سال‌ها ساخته. باب دیلن در دهه ۶۰ اشعار عاشقانه راک را با مضامین ادبی و روشنفکرانه کلاسیک تلفیق کرد. آنقدر اشعارش در حوزه موسیقی راک مشهور شدند که او را شکسپیر هم‌نسلانش می‌دانستند. کتاب «همچون یک خانه به دوش» البته به ترانه‌های دیلن می‌پردازد. تعدادی از آنها آنقدر مشهور هستند که بارها و بارها توسط خوانندگان و گروه‌های مختلف به اصطلاح کاور شده‌اند. از آن جمله ترانه‌ای که شروع کننده کتاب هم هست: کوبیدن بر در بهشت.

شاه خاکستری چشم

آنا آخماتووا (مترجم: شاپور احمدی)
شکوه بر تو باد، ای رنج ناگزیر!/ شاه، شاه خاکستری چشم من مرده است…

یکی از مهم‌ترین شاعرانی که در دوران استالین توانست سبک ویژه شعری خودش را بنیان گذارد. آخماتووا در شعرهایش از خاطرات گذشته و دشواری زندگی سخن می‌گوید با این حال از معدود شاعران و نویسندگانی است که از دوره استالین جان سالم به در برد هرچند همسرش را اعدام کردند و آخماتووا در همه دوران زندگی‌اش سختی بسیاری کشید. در خانه آخماتووا همیشه به روی دوستان شاعر و نویسنده‌اش باز بود. آخماتووا جزو آن دسته از شاعران روس است که شعرهایش همیشه مورد توجه مترجمان ایرانی بوده‌اند و چندین مجموعه شعر از او به فارسی ترجمه شده که همگی هم خواندنی هستند.

آوای هستی (گزیده اشعار فرانسوی)

آرتور رمبو، ژاک دریدا، نیکلا بولو (مترجم: سارا سمیعی)
از آرتور رمبو
بازش یافته‌اند/ چه چیز را؟-جاودانگی/ دریایی است/ پیش رفته در خورشید.

اول اینکه مقدمه کتاب را بابک احمدی نوشته و مترجمش سارا سمیعی گویا از شاگردان کلاس‌های احمدی و نور چشم اوست. بابک احمدی در شناساندن فلسفه غرب به ایرانیان از طریق ترجمه‌ها و کلاس‌هایش کار مهمی انجام داده است. میان شاعران این کتاب آرتور رمبو از همه برایم محبوب‌تر است. از بنیان‌گذاران شعر مدرن که بنیان‌های فکری‌اش منبع الهام‌بخش بسیاری از هنرمندان بعد از خودش از جمله پابلو پیکاسو، برسون و ناباکوف شد. ژاک دریدا را به عنوان فیلسوف در ایران می‌شناسیم. او درباره شعر تعریف منحصر به فردی ارائه می‌دهد: «بی حادثه، شعری در کار نخواهد بود، هر شعر به زخمی گشوده می‌شود اما خود آن چنان زخمی نمی‌زند. تو وردی را که در سکوت می‌خوانی، شعر خواهی نامید، زخم بی صدای تو، که با تمام وجود می‌خواهم از برش کنم.» و نیکلا بوالو، شاعر قرن هفدهم فرانسه بین این سه نفر کمتر شناخته شده است. تجربه خواندن اشعار یک شاعر مدرن و یک شاعر کلاسیک کنار هم با تفسیرهای یک فیلسوف از شعر منحصر به فرد و جذاب است.

یکصد غزلواره عاشقانه

پابلو نرودا (مترجم: رضا معتمدی)
عشق/ چه راه‌ها تا رسیدن به بوسه‌ای/ چه انزوای پرپیچ و خمی/ تا رسیدن به کنار تو…

پابلو نرودا شاعر شیلیایی بخاطر سابقه مبارزاتی‌اش علیه حکومت دیکتاتوری پینوشه و حمایتش از جمهوری آلنده جزو آن دسته شاعرانی بود که قبل از انقلاب چپ‌ها در ترجمه آثارش کوشش زیادی به خرج دادند و بعد از انقلاب هم عمده اشعار عاشقانه‌اش به فارسی برگردانده شد. نرودا به دلیل مشکلات مالی مدتی کار سیاست را هم قبول کرد و سفیر شیلی در برمه شد. ماتیلدا همسرش الهام‌بخش بسیاری از اشعار عاشقانه او بود. زمانی که کودتای پینوشه به پیروزی رسید نرودا به سرطان مبتلا شده بود. در وصف نرودا و زندگی‌اش اشعار زیادی سروده‌اند و اشعار خودش هم در باب مبارزه و عشق است.

بیشتر بخوانید:
۴ کتاب از آلن دوباتن که شما و روابطتان را متحول می‌کند
بهترین رمان‌های کارآگاهی آگاتا کریستی برای عاشقان معما