کشتار دسته‌جمعی پرندگان در فریدون‌کنار

هر ساله میلیون‌ها پرنده در مسیر مهاجرت‌شان به طرز فجیعی کشته می‌شوند؛ شکار غیرقانونی، تله‌گذاری با استفاده از روش‌های سنتی و مدرن از چسب گرفته تا تور بستری را فراهم ساخته که سال به سال از جمعیت گونه‌های مختلف پرندگان مهاجر در سرتاسر جهان می‌کاهد. نخستین مطالعه علمی در حوزه مدیترانه در سال ۲۰۱۵ نشان داد که آمار دهشتناک قتل‌عام و شکار غیرقانونی پرندگان در این ناحیه به طور متوسط بالغ بر ۲۵ میلیون پرنده (بین ۱۱ الی ۳۶ میلیون فرد) در هر سال است. داستان فریدون‌کنار نیز از همین جنس است: شکار افسار گسیخته و به ظاهر مهارناپذیر. هر ساله میلیون‌ها پرنده مهاجر از سرتاسر اروپا و نواحی شمالی‌تر یعنی روسیه به ایران می‌آیند. یکی از مقصدهای مطلوب آن‌ها تالاب‌های نزدیک فریدون‌کنار است.

فریدون‌کنار، شهرستانی در حدفاصل محمودآباد و بابلسر استان مازندران است. پرندگان مهاجری که به منطقه تیراندازی ممنوع فریدون‌کنار، ازباران و آب‌بندان‌های سرخ‌رود می‌آیند؛ اغلب دو دسته‌اند: برخی در آن‌جا می‌مانند و برخی دیگر تنها برای یک توقف کوتاه در مسیر مهاجرت‌شان به نواحی جنوبی‌تر اندکی در آن درنگ می‌کنند. سال گذشته برآوردها نشان داد که قریب یک میلیون پرنده مهاجر تنها در فریدون‌کنار کشته شده‌اند‌ و این آمار از آن جهت تکان‌دهنده است که اگر با سال پیش‌تر که در آن میزان تلفات پرندگان مهاجر ۷۰۰ هزار فرد بود، مقایسه شود به‌ خوبی مشخص می‌شود که سرعت حذف پرندگان از چرخه طبیعی آن‌هم تنها در محدوده‌ای به وسعت تقریبی ۵٫۴۲۷ هکتار که البته یکی از مهم‌ترین مناطق تالابی کشور است تا چه حد نگران‌کننده است.

در فریدون‌کنار هیچ‌چیز سرجای خودش نیست

بدون اغراق می‌توان گفت که در فصل شکار در فریدون‌کنار هیچ‌چیز سر جای خودش نیست. شکار غیرقانونی بسیاری از گونه‌های در معرض خطر همچون اردک‌های سرسفید که اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی (آی‌یو‌سی‌ان) وضعیت آن‌ها را بسیار نگران‌کننده توصیف کرده، شکار عروس غازها، خوتکاها، غازهای پیشانی سفید کوچک، باکلان‌های بزرگ، حواصیل‌ها و بسیاری دیگر از گونه‌ها که نه‌تنها حلال گوشت بلکه حرام گوشت هستند؛ از جمله مهم‌ترین دغدغه‌های دوستداران حیات‌وحش است.

وضعیت به جایی رسیده که حتی گونه‌های شکاری حفاظت‌شده مانند عقاب‌ها و فالکون‌ها نیز از سیاهه خرید و فروش غیرقانونی مبری نشده‌اند. بازار فروش پرندگان در فریدون‌کنار واقعیت‌های ملموس و دردآوری را که در این زیستگاه رخ می‌دهد، به خوبی نشان می‌دهد. این بازار به حدی شهرت دارد که حتی خریداران را از شهرهای خیلی دورتر به فریدون‌کنار می‌آورد تا در آن پرنده بخرند. اما خریداران این بازار دو دسته هستند: خریداران معمولی و خریداران خاص یعنی همان خریداران حرفه‌ای که به دنبال پرندگان زیبا و نادر هستند. در کنار همه این‌ها بازار تاکسیدرمی هم در فریدون‌کنار بیداد می‌کند. یک اردک سرسفید نادر را در این بازار می‌توانید حداکثر با قیمت ۱۰۰ هزار تومان خریداری کنید در حالی که اغلب خریداران غافلند که خرید و فروش کلیه گونه‌های نادر منع قانونی دارد. بر اساس بند الف ماده ۱۳ قانون شکار و صید، شکار گونه‌های جانوری وحشی کمیاب و در معرض خطر بالاخص در مناطق حفاظت‌شده‌ مجازات حبس و جزای نقدی دارد و فریدون‌کنار نیز طبیعتاً از این قانون مستثنی نیست.

لازم به ذکر است که تالاب‌های حاشیه فریدون‌کنار در فهرست «مناطق با اهمیت پرندگان» یا همان IBA هستند. پناهگاه حیات‌وحش فریدون‌کنار در ۵ کیلومتری جنوب‌شرقی فریدون‌کنار به مساحت تقریبی ۴۸ هکتار جزئی از این منطقه است که طبق مصوبه شماره ۶۳ و در تاریخ ۲۱ مرداد ۱۳۵۴ به فهرست مناطق چهارگانه تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط‌زیست اضافه شده است. این تالاب‌ها به طور مشخص در برگیرنده زمین‌های پست سواحل جنوبی دریای خزر  و چند دامگاه عمده هستند. اما دامگاه چیست؟ دامگاه‌ها نشاءکاری‌های بهاره و تابستانه هستند که به دلیل ارتفاع پست‌تر نسبت به محیط اطراف در زمستان کاربری شکار پیدا می‌کنند.

قانون‌گریزی

دوما تنها روش صید سنتی و قانونی در این منطقه است که اساس آن فریب دادن پرنده وحشی با استفاده از پرندگان اهلی است. در مقابل سایر روش‌های صید در این منطقه به گفته کارشناسان محیط‌زیست غیرقانونی هستند. تورهای هوایی از جمله معضلات جدی در این منطقه هستند. تور هوایی همان تورهای پلاستیکی شفاف و خیلی نازکی هستند که در اینجا و آن‌جای دامگاه‌ها به کرات دیده می‌شوند. بهترین مکان استقرار این تورها حواشی آبگیرها است. دامگاه‌دارها طعمه‌ها را در آب آبگیرها می‌ریزند و پرنده مهاجر از بالا تورها را به دلیل شفاف بودن نمی‌بیند و تصور می‌کند که این منطقه امن است بنابراین خیلی راحت در جایی که برایش طعمه گذاشته شده، فرود می‌آید. این روش آسان و کم‌هزینه که می‌تواند صید قابل‌توجهی را به همراه داشته باشد، یکی از پرطرفدارترین روش‌های صید در فریدون‌کنار است.

جریمه صید متخلفان چیزی در حدود ۸۰۰ هزار تومان تعیین شده اما تا امروز ۷۰ و اندی محیط‌بان که برای سرکشی و جلب متخلفان به منطقه رفته‌اند تنها گاهی توانسته‌اند تورهای غیرمجاز را آن‌هم بصورت موقت جمع‌آوری کنند. دیری از جمع‌آوری نمی‌گذرد که متخلفان باز هم تورها را علم می‌کنند. مرز قانون‌گریزی به حدی است که تورهای هوایی حتی در حیاط پشت خانه خیلی از کشاورزان هم علم می‌شوند. متاسفانه می‌توان گفت که تا امروز تلاش‌ها برای نجات پرندگان مهاجر فریدون‌کنار به نوعی ثمر نداده است. صیادان آماتور، کشاورزان و حتی بسیاری از خریداران هنوز به این باور نرسیده‌اند که این حجم از برداشت تا چه اندازه می‌تواند آسیب‌رسان باشد.

در جستجوی راهکار

سوالات متعدد در مورد فریدون‌کنار به یک جواب ختم می‌شود، هنوز هیچ راه‌حلی برای این مرز از قانون‌گریزی صیادان تعریف نشده است. بدیهی است که سیستم صیادی سنتی به هیچ‌وجه قابل حذف شدن نیست، صیادان محلی نمی‌توانند و نباید از حق قانونی‌شان محروم شوند اما در مقابل می‌بایست هر چه سریع‌تر راهکاری منطقی برای این عرصه پیشنهاد و اجرایی شود در غیر این‌صورت کلیه ارزش‌های منطقه به یکباره از دست خواهد رفت. راهکارها برای فریدون‌کنار به هیچ‌وجه نباید دور از واقعیت باشد، بعنوان مثال هر چقدر که تقابل بیش‌تر بین محیط‌زیستی‌ها و شکارچیان ایجاد شود، دستیابی به راهکار مناسب هم سخت‌تر خواهد شد و اینجاست که در وهله نخست قانون‌مدار کردن شکار و در گام بعد حضور و مشارکت مردم محلی در طرح‌های پربازده اقتصادی از جمله توریسم و گردشگری می‌تواند بعنوان راهکار مطرح باشد.

باعث تاسف است که فریدون‌کنار چند سالی است که از مهمانان خود به بدترین شکل ممکن پذیرایی می‌کند، قتل عام پرندگان اعم از حفاظت‌شده و غیرحفاظت‌شده، حلال گوشت و حرام گوشت، زشت و زیبا یک روی دیگر سکه است که نیازمند شدت عمل هر چه سریع‌تر و جدی است. در برهه کنونی که معضل آنفولانزای مرغی حاد در کشور بیداد می‌کند، بازار فریدون‌کنار هنوز تعطیل نشده است. لکن آخرین خبرها حاکی است که درخواست تعطیلی بازار فریدون‌کنار توسط یگان حفاظت محیط‌زیست کشور به دادسرای این شهرستان ارائه شده اما تاکنون اقدامی صورت نگرفته است. این مساله که درمان زخم‌های بزرگ فریدون‌کنار، درد بزرگ‌تری به نام آنفولانزای مرغی فوق حاد باشد، قلب هیچ فعال محیط‌زیستی را تسکین نخواهد بخشید اما به هر حال اکنون دیگر تنها باید منتظر ماند و دید که آیا بالاخره این داستان تلخ به آخر می‌رسد یا قرار است آوای حزن‌انگیز پرندگان مهاجر هر سال در موسم مهاجرت، زخم‌های کهنه را تازه‌تر کند.