پنگوئن‌ها منقرض می‌شوند؟
فسیل‌های گوناگونی که از پنگوئن ها به دست آمده، نشان می‌دهد که سابقه حضور آن‌ها در زمین نه‌تنها کم نیست بلکه حتی باورنکردنی است. انقراض آن‌ها نیز بی‌تردید فاجعه‌ای زیست‌محیطی خواهد بود چرا که با نابودی هر گونه پنگوئن دریچه‌ای از رازهای خلقت برای همیشه بسته خواهد ماند.
آشنایی مختصر با پنگوئن‌ها
پنگوئن‌ها یک خانواده هستند که ۱۷ الی ۱۹ گونه را در خود جای داده‌اند. نیم‌کره جنوبی زیستگاه اصلی پنگوئن‌هاست. همان‌طور که خرس‌های قطبی متعلق به قطب شمال هستند، پنگوئن‌ها نیز جزو مشخصات کلیدی قطب جنوب می‌باشند. ابعاد پنگوئن‌ها متفاوت است، از پنگوئنهای آبی استرالیا و نیوزلند گرفته تا پنگوئن فوق‌العاده زیبای امپراطور قطب جنوب تا شاه پنگوئن‌ها که در بسیاری از جزایر فرعی قطب جنوب یافت می‌شوند و حتی گونه‌های در معرض خطری مانند پنگوئنهای آفریقایی و پنگوئن گالاپاگوس که همگی در چند ویژگی خاص به یکدیگر شباهت دارند:
پنگوئنهای آدلی (Adelie Penguin)، یکی از دو گونه پنگوئن حقیقی قطب جنوب هستند که تغییرات اقلیمی بقای آن‌ها را تهدید می‌کند.پنگوئنهای آدلی (Adelie Penguin)، یکی از دو گونه پنگوئن حقیقی قطب جنوب هستند که تغییرات اقلیمی بقای آن‌ها را تهدید می‌کند۱) همه پنگوئن‌ها پرنده هستند منتهی به‌جای بال، باله مخصوص شنا کردن دارند.
۲) پنگوئن‌ها پرواز نمی‌کنند و در خشکی درست مثل اردک راه می‌روند. اگر در جایی باشند که برف و یخ زیادی زمین را پوشانده باشد، سر خوردن بر روی شکم را به راه رفتن ترجیح می‌دهند.
۳) پنگوئن‌ها شناگران و غواصان ماهری هستند که سرعت حرکت آن‌ها در آب می‌تواند بیش از ۲۴ کیلومتر در ساعت باشد.
۴) رنگ‌آمیزی منحصر فرد بدن آن‌ها که اغلب شکم سفید و پشت تیره و سیاه‌رنگ است، به‌واسطه‌ی استتارشان در آب و به‌منظور موفقیت در شکار میگوها، ماهی‌ها و خرچنگ‌هاست.
۵) مهم‌ترین عامل تهدید جمعیت‌های گونه‌های مختلف در حال حاضر تغییرات اقلیمی است.
زیباترین پنگوئن دنیا
پنگوئنهای امپراطور بخش اعظم زمستان را بر روی یخ‌های باز می‌گذارند و حتی در این فصل سخت و ناملایم سال زادآوری هم می‌کنند
پنگوئنهای امپراطور از همه پنگوئن‌ها بزرگ‌تر هستند و متوسط طول بدنشان حدود ۱۱۴ سانتی‌متر است. زیستگاه اصلی آن‌ها یخ‌های قطب جنوب و آب‌های سرد و خنک اطراف قطب است. این پنگوئن‌ها برای زندگی در شرایط سخت قطب جنوب که دمای آن می‌تواند به منفی ۶۰ درجه سلسیوس هم برسد، تدابیر خاصی اندیشیده‌اند که از آن جمله می‌توان به سازگاری‌های فیزیولوژیکی و ویژگی‌های خاص رفتاری اشاره کرد. یکی از عادات این پنگوئن‌ها گرد هم آمدن به منظور گرم شدن است. آن‌ها اغلب تشکیل یک دایره را می‌دهند و مرکز این دایره گرم‌ترین نقطه است. زمانی که هر پنگوئن در وسط این دایره به اندازه کافی گرم شد، آرام‌آرام خود را به محیط اطراف دایره می‌کشد تا همنوعانش از گرمای مطلوب این بخاری لذت ببرند.
اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی (IUCN) در حال حاضر پنگوئنهای امپراطور را در رده در معرض تهدید (Near Threatened: NT) جای داده است اما این وضعیت در مقابل پنگوئنهای گالاپاگوس که از نظر رده حفاظتی در معرض خطر قلمداد می‌شوند، به‌نوعی بهتر و مساعدتر است.
تنها پنگوئنی که در شمال استوا زیست می‌کند
پنگوئن گالاپاگوس تنها گونه‌ای از پنگوئن‌ها است که در شمال استوا و در جزایر گالاپاگوس زیست می‌کند. زیستگاه این گونه نواحی اقیانوسی است و از آنجایی که قلمرو آن به‌شدت محدود و جمعیت‌های آن نیز خیلی کوچک هستند در نتیجه یک کاهش شدید جمعیت می‌تواند بقای کل گونه را به زیر سوال ببرد. اما از یک طرف هم نباید فراموش کرد که پنگوئن‌هایی مانند پنگوئن گالاپاگوس و پنگوئن هومبولت که در ادامه به آن‌ها خواهیم پرداخت، برای بقا در نواحی گرم‌تر کره زمین سازگاری‌هایی پیدا کرده‌اند.
پنگوئن گالاپاگوس که برای زیستن در نواحی گرم، دستخوش سازگاری‌های آناتومیکی و رفتاری شده است
پنگوئنهای گالاپاگوس با طول متوسط ۴۸ الی ۵۳ سانتی‌متر و ارتفاع ۳۵ سانتی‌متر یکی از کوچک‌ترین گونه‌های پنگوئن‌ها هستند. سطح بدن این پنگوئن اما به نسبت ابعاد بدنش بزرگ‌تر است در نتیجه این سطح وسیع‌تر این اجازه را می‌دهد که وقتی پنگوئن گالاپاگوس در روی سطح زمین است، گرما را سریع‌تر از دست بدهد. از طرف دیگر پرهای این گونه هم نسبت به سایر پنگوئن‌ها کوتاه‌تر است و این مسئله هم در از دست دادن گرما نقش اساسی ایفاء می‌کند. پنگوئنهای بالغ زمانی که به ساحل می‌آیند، به‌سرعت به دنبال سایه می‌گردند پنگوئنهای گالاپاگوس با افزایش جریان خون به باله‌ها، پاها و بخش‌هایی از صورت در عمل گرمای بیش‌تری را از دست می‌دهند که خود این مسئله باعث خنک شدن سریع آن‌ها می‌شود. اگر به عکس‌های آن‌ها دقیق‌تر نگاه کنید، می‌بینید که اندازه باله آن‌ها نسبت به سایر پنگوئن‌ها بزرگ‌تر است و چنانچه از این بال بزرگ برمی‌آید، سطح لازم برای از دست دادن حرارت نیز بالطبع بیش‌تر است. این پنگوئن‌ها اغلب در نواحی صخره‌ای و یا تونل‌های ایجاد شده حاصل از جریان‌های ماگمای آتش‌فشانی زادآوری می‌کنند و این سرپناه‌ها هستند که آن‌ها را از شر گرمای طاقت‌فرسا دور نگه می‌دارند.
آشنایی با یک پنگوئن منحصربه‌فرد
پنگوئن در معرض خطر گالاپاگوس در حال شنا
پنگوئن هومبولت با نام علمی Spheniscus humboldti گونه‌ای آسیب‌پذیر است که تنها در کشور پرو و شیلی لانه می‌سازد. نام این پرنده از یک جریان اقیانوسی خاص به نام هومبولت گرفته شده است. این جریان نخستین بار توسط الکساندر فون هومبولت بنیان‌گذار جغرافیای نوین و در کشور پرو کشف شد. جریان هومبولت در واقع جریان آب سرد و غنی از مواد غذایی است که چند وقت به چند وقت مقداری آب گرم نیز به آن وارد می‌شود و همین امر نحوه تغذیه پنگوئنهای هومبولت را تغییر می‌دهد. در سواحل مرکزی شیلی و جزیره کوچک « جوجه گنجشک » می‌توان شاهد حضور ده‌ها پنگوئن هومبولت شاداب و سرحال بود. در گذشته تعداد این پنگوئن‌ها حتی از مرز هزار تا هم می‌گذشت اما امروزه به دلیل فعالیت‌های انسانی، ال‌نینیو و خصوصا افزایش تعداد موش‌ها بقای این گونه با خطر کاملا جدی مواجه شده است. در حال حاضر پنگوئنهای هومبولت در کشور شیلی در رده آسیب‌پذیر طبقه‌بندی شده‌اند اما به دلیل شرایط بحرانی که در کشور پرو دارند، در این کشور در رده در معرض خطر انقراض جای می‌گیرند و تعداد آن‌ها در این دو کشور در مجموع از ۵۰ هزار فرد هم فراتر نمی‌رود.
اجتماع پنگوئنهای هومبولت
پنگوئنهای هومبولت اغلب در جزایر، سواحل صخره‌ای، سوراخ‌ها و دهانه غارها لانه‌سازی می‌کنند. بسیاری از آن‌ها تخم‌گذاری در صخره‌های شیب‌دار و ارتفاعات زیاد را ترجیح می‌دهند. توان باروری کم، یکی از نقاط ضعف این گونه خصوصا در کشور شیلی است. پنگوئنهای هومبولت قادر به طی مسافتی نزدیک به ۷۰۰ کیلومتر هستند، آن‌ها در این نوع مهاجرت‌ها خود را از پرو به شمال شیلی می-رسانند. از طرف دیگر قدرت شیرجه زدن آن‌ها زیاد است. حداکثر عمقی که برای شیرجه آن‌ها تاکنون در شیلی ثبت شده، نزدیک به ۵۳ متر بوده است. تلاش فوق-العاده آن‌ها برای تهیه غذا نیز مثال‌زدنی است. والدین گاهی مسافت نزدیک به ۲۰ کیلومتر را طی می‌کنند تا برای جوجه‌های خود غذا تهیه کنند.
ال‌نینیو، پدیده‌ای است که هر چند سال یک‌بار در اقیانوس آرام رخ می‌دهد و طی آن توده آب گرم از غرب به شرق جریان یافته و در حین حرکت صعود می‌کند. این پدیده باعث ایجاد جزر و مدهای شدید در سواحل اقیانوس آرام خصوصا در آمریکای جنوبی می‌شود. تاثیر ال‌نینیو بر جریان هومبولت به این صورت است که سبب می-شود از عمق هومبولت کاسته شود. تحت این شرایط آب گرم به سطح نزدیک‌تر می-شود و نتیجه این است که منابع غذایی پنگوئنهای هومبولت یعنی ماهیان آنچووی نیز از آن‌ها دورتر می‌شود. اگر این تغییرات در فصل زادآوری صورت بگیرد آنگاه قطعا بسیاری از پنگوئن‌ها تلف خواهند شد.
سالانه چندین هزار پنگوئن هومبولت در سواحل کشور شیلی حمام آفتاب می‌گیرند.
از پنگوئن‌هایی که در کشور شیلی زندگی می‌کنند، هومبولت تنها گونه‌ای است که بیش‌تر نواحی شمالی این کشور را ترجیح می‌دهد. در حقیقت نواحی شمالی این کشور زیستگاه مناسبی برای کلونی‌های بزرگی از پنگوئنهای هومبولت است. در مقابل در کشور پرو این گونه کاملا منحصربه‌فرد است و تنها در جزایر کوچکی نظیر کایااو و پارک‌های ملی حفاظت شده یافت می‌شود. یکی از منحصربه‌فردترین زیستگاه‌های این گونه جزیره « بچه گنجشک » واقع در شهر ساحلی آلگاروبو شیلی است. این جزیره طبیعی و بیضی شکل تنها نزدیک به ۲۰۰ متر قطر و ۴۰ متر ارتفاع دارد و از نظر جغرافیایی در ۱۲۰ کیلومتری غرب سانتیگو واقع شده است. تعداد پنگوئنهای این جزیره در گذشته گاهی به مرز ۲ هزارتا هم می‌رسید اما متاسفانه سرشماری‌های اخیر نشان می‌دهد که این تعداد به ۵۰۰ تا کاهش پیدا کرده است.
کدام پنگوئن‌ها در سراشیبی انقراض هستند؟
در این تصویر لاشه یک جوجه پنگوئن هومبولت دیده می‌شود که توسط گونه مهاجمی به نام موش تلف شده است
از میان گونه‌های مختلف پنگوئن‌ها، ۵ گونه به‌طور مشخص در خطر انقراض، ۵ گونه در رده آسیب‌پذیر، ۳ گونه در معرض تهدید و تنها ۵ گونه در رده حداقل نگرانی هستند. از این آمار به سادگی مشخص می‌شود که بقای جمعیت‌های مختلف پنگوئن‌ها در دنیا به نوعی در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته است. در این میان وضعیت پنگوئنهای گالاپاگوس، پنگوئنهای آفریقایی، پنگوئنهای صخره‌پر شمالی، پنگوئنهای راست کاکل و پنگوئنهای چشم زرد از سایرین بحرانی‌تر است.
اما چرا پنگوئن‌ها تا به این اندازه در معرض خطر قرار گرفته‌اند: همان‌طور که می‌دانید پنگوئن‌ها روی خشکی بسیار ضعیف عمل می‌کنند و همین مسئله بر میزان آسیب‌پذیری آن‌ها تاثیر دارد. دوم اینکه پنگوئن‌ها به نسبت سایر پرندگان دیرتر به سن بلوغ می‌رسند و بالطبع دیرتر هم زادآوری می‌کنند. پنگوئن‌ها تنها یک الی دو تخم می‌گذارند و تخم‌هایشان هم بشدت نسبت به تغییرات اقلیمی حساس است. از طرف دیگر از آنجایی که زندگی پنگوئن‌ها وابسته به نواحی ساحلی است و این نواحی نیز بشدت تحت تأثیر فعالیت‌های ناشی از توسعه انسانی هستند بنابراین چندان هم عجیب نیست که پنگوئن‌ها آرام‌آرام به سمت انقراض پیش می‌روند.
پنگوئن‌ها سال‌هاست که توسط انسان‌ها شکار می‌شوند. چربی، پوست، باله و حتی استخوان‌های پنگوئن‌ها مورد توجه شکارچیان است. یک تعارض جدی پنگوئن‌ها با انسان‌ها در ماهیگیری رخ‌نمایی می‌کند. متاسفانه توسعه فعالیت‌های انسانی حتی نواحی پرت و دورافتاده نظیر جزیره « بچه گنجشک » را نیز درنوردیده است. ماهیگیران محلی می‌گویند که در گذشته تمامی این جزیره و سواحل خشکی نزدیک آن پوشیده از پنگوئن‌هایی بوده که جست و خیزکنان به این سو و آن سو می‌رفته-اند. اما با گذشت زمان هر روز تعداد آن‌ها کم‌تر و کم‌تر شده است. « جزیره گنجشک » در سال ۱۹۸۷ میلادی به‌عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره به ثبت رسید. ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره مناطق حفاظت شده در یک تقسیم‌بندی مورد توافق بین‌المللی هستند که در آن‌ها علاوه بر حفاظت، امکانات مطالعاتی فوق‌العاده کم‌نظیری نیز در اختیار دانشمندان قرار داده می‌شود تا بتوانند وضعیت زیست پایدار را در آن منطقه مورد ارزیابی قرار دهند. جزیره کوچک « بچه گنجشک » به اندازه‌ای حائز اهمیت است که سال‌هاست بدین صورت مورد حفاظت قرار گرفته است. اما متاسفانه تاسیس یک مجموعه آموزشی دریانوردی به نام آئوسترال زمینه را برای آسیب‌های جدی به زیستگاه پنگوئن‌ها و سایر پرندگان مهاجر فراهم ساخته است. معبر سیمانی نزدیک به ۱۵۰ متری که این جزیره را به خشکی متصل می‌کند، مشکل عمده دیگری است. از آنجا که عبور و مرور به این جزیره از طریق معبر سیمانی آزاد است لذا کاهش تعداد بیش‌تری از پنگوئن‌ها نیز دور از انتظار نیست. گزارش‌ها حاکی از آن است که برخی از کارمندان مجموعه آئوسترال با قدم‌زدن در محل تخم‌گذاری پنگوئنهای هومبولت، به عمد یا غیر عمد تخم‌های بسیاری را نابود کرده‌اند. زباله‌های تولیدی این مجموعه خود زمینه را برای حضور پررنگ موش‌ها فراهم ساخته که آن‌ها نیز خود آفت دیگری برای تخم‌ها محسوب می‌شوند. در سال ۲۰۱۲ تحقیقی انجام شد که نتایج آن نشان داد که موش‌ها در یک حمله ناگهانی به تخم پنگوئن‌ها ظرف ۱۲ ساعت، ۵۰ درصد از آن‌ها را از بین برده‌اند. دادگاه کشور شیلی دیر زمانی است که در حال بررسی دامنه تخریب‌های وارد شده بر زیستگاه این گونه کم‌نظیر است اما همچنان اقدامات بازدارنده کافی دور از واقعیت‌ها هستند.
طرح‌های حفاظتی بلندمدت
تصویری از پنگوئنهای چشم زرد که به احتمال زیاد در ظرف ۵۰ سال آینده منقرض خواهد شد مگر آنکه طرح‌های جدی حفاظتی برای آن منظور گردد
از سال ۲۰۰۹ میلادی، باغ‌وحش ملی سانتیگو برنامه‌ای را به‌منظور احیای نسل پنگوئنهای هومبولت به‌صورت مصنوعی آغاز کرده است. این مجموعه تاکنون موفق شده بسیاری از تخم‌هایی را که توسط والدین رها شده‌اند، در انکوباتور پرورش دهد. انتظار می‌رود که جوجه‌های متولد شده از این طریق بتوانند تضمینی برای بقای گونه‌ای باشند که در حیات طبیعی خود ناخواسته متحمل آسیب‌های زیادی شده است.
پایش جمعیت بسیاری از گونه‌ها سال‌هاست که با دقت هرچه تمام‌تر انجام می‌شود، بسیاری از زیستگاه‌ها تحت حفاظت قرار گرفته‌اند منتهی شواهد امر حاکی از آن است که کاهش جمعیت گونه‌هایی مانند پنگوئنهای گالاپاگوس و پنگوئنهای آفریقایی و راست کاکل فراتر از حد انتظار سریع و پرشتاب است.
منابع :
world wild life/galapagos-penguin
