ورود تجارت الکترونیک به بازار مرگ

امروزه تجارت الکترونیک به حوزه‌های مختلفی از کسب و کار و زندگی بشری وارد شده است. هر کسی که به اینترنت و به یکی از روش‌های پرداخت بانکی دسترسی دارد، می‌تواند به راحتی لباس‌اش را آنلاین بخرد، خانه سال بعدش را انتخاب کند، غذا، کتاب، بلیط سفر، مایحتاج داخل یخچال و … را آنلاین تهیه کند و در وقت و انرژی‌اش صرفه‌جویی کند. با زیاد شدن جمعیت شهری و بالا رفتن هزینه‌های آمد و شد، نقش تجارت الکترونیک روزبه‌روز پررنگ‌تر می‌شود.

در این میان یک حوزه است که سازگارپذیری کُندی با روند امروزی دارد، در حالی که نیاز به مدرنیزه شده آن با بالا رفتن جمعیت و سیر صعودی شهرنشینی کاملا حس می‌شود؛ حوزه‌ی مرگ و یا به عبارتی بازار کفن و دفن! حوزه‌ای که صحبت درباره‌ی آن به نظر خیلی جذاب و خوشایند نمی‌نماید، اما باید قبول کنیم که در تمام شهرهای بزرگ جهان، رقم‌های قابل توجهی در این صنعت جابجا می‌شود و از آن بازارهایی است که بالاخره پای همه (اطرافیان متوفی) به نوعی به آن باز می‌شود.

البته فهمیدن چرایی بروز نبودن این صنعت چندان سخت نیست. صنعت کفن و دفن عموما توسط نسل‌های قبلی و مسن اداره می‌شود. کسانی که وقتی به سوال و مشکلی بر می‌خورند، کمتر مثل جوان‌ترها سراغ اینترنت و گوگل می‌روند. از طرفی هم جوان‌های خوشفکر امروزی با ایده‌های داغ استارتاپی خود، کمتر به مرگ و میر و کفن و دفن فکر کرده‌اند. نتیجه این شده که عمده‌ی صنعت کفن و دفن در جهان هنوز به صورت آفلاین عمل می‌کنند.

در چند کشور اروپایی و در آمریکای شمالی چند شرکت هستند که ادعا می کنند خدمات آنلاین کفن و دفن انجام می‌دهند. اما وقتی به محصولات و خدمات آن‌ها نگاهی بیندازیم، خواهیم دید که عمدتا به پخش آنلاین مراسم و پوشش آن برای خانواده‌ها و دوستانی که امکان حضور نداشته‌اند، می‌پردازند. اما در این میان چند شرکت مانند Basic Funeral هستند که خدمات‌شان بیش‌تر است. اما آنها هم تنها ثبت درخواست قیمت را به‌صورت آنلاین قبول می‌کنند و خدمات افزوده آنلاین دیگری ندارند. با این حال، تا کنون بیش از ۱۵۰۰ مورد از سفارش‌های‌شان آنلاین بوده و مشتریان با آسودگی بیشتری در منزل و خلوت خود قیمت‌ها و خدمات را مشاهده کرده و سفارش می‌دهند. تمام مراحل پس از این با تلفن و یا حضوری انجام می‌شود؛ از انتخاب محل دفن و مراسم و نوع تابوت گرفته تا ثبت مدارک قانونی. شرکت Basic Funeral در حال گسترش خدمات خود از انتاریوی کانادا به ایلینویز و کلرادوی امریکا است و این نشان می‌دهد مشتریان از این خدمات استقبال کرده‌اند.

در گوشه‌ی دیگر زمین، در کشور چین با جمعیتی افزون بر یک میلیارد و سیصد میلیون نفر (بر اساس آخرین سرشماری رسمی در ۲۰۱۰) و با رشدی روزافزون در صنعتی شدن، تجارت الکترونیک حضور قابل توجهی در زندگی و کسب و کار مردم پیدا کرده است. همچنین چینی‌ها در حوزه آنلاین کفن و دفن هم چند قدم فراتر گذاشته‌اند.

در چین پیدا کردن محل دفن بسیار دشوار شده و روزبروز گران‌تر می‌شود. خانواده‌ها مجبورند در مدت زمان اندکی با قبرستان‌های محلی به‌صورت حضوری یا تلفنی تماس بگیرند و از قیمت و وجود قبر خالی باخبر شوند و به دلیل همین کمبود وقت و انتخاب اندک در بین قبرستان‌های محلی اطراف، مجبور به پرداخت هزینه‌های گزافی می‌شوند. از طرفی به دلیل وجود نوعی تابوی فرهنگی، جستجو از این قبرستان به آن قبرستان برای پیدا کردن قیمت مناسب با شرایط بهتر، خیلی جالب نیست. به خاطر وجود چنین مشکلاتی، بسیاری از پیرهای چینی می‌گویند: “با این قیمت‌ها که نمی‌شود مُرد!”

با این اوصاف، جای تجارت الکترونیک بیش از پیش خالی به نظر می‌رسد. تلفن کردن برای پیدا کردن تابوت مناسب با قیمت پایین چند روزی شاید طول بکشد، تازه آن هم با کلی خجالت و پنهان کاری از اطرافیان. قطعا سایتی که بتواند چنین خدماتی ارایه دهد، می‌تواند راهکار خوبی برای دستیابی به قیمت‌های رقابتی و رفع برخی موانع فرهنگی باشد. فروشنده‌های آنلاین معروف چین مانند JD.com و taobao.com (علی‌بابا) بیکار ننشستند و اقلام لازم را روی سایت موجود کردند. به عنوان مثال، جعبه و گلدان خاکستر با تنوعی چشمگیر، از اقلام پرفروش روی این سایت‌ها هستند. گزارش فروش پلتفرم‌های taobao و Tmall نشان می‌دهد گلدان خاکستر به تنهایی در ماه گذشته (مارس ۲۰۱۶) هزاران بار به فروش رسیده است.

خرید از پلتفرم‌های بزرگی مثل taobao یا JD به پیدا کردن بهترین مورد با بهترین قیمت کمک زیادی می‌کند، اما هنوز بهترین راهکار نیستند. در این سایت‌ها مشتری مجبور است تک تک اقلام را از فروشنده‌های مختلف تهیه کند که هر کدام بسته به فاصله و نحوه‌ی ارسال، تاریخ تحویل متفاوتی خواهند داشت و در نهایت باید همه‌ی این اقلام کنار هم جمع شوند تا پکیج مورد نظر را تشکیل دهند. این پروسه برای کسی که غم از دست دادن یک نزدیک را هم به دوش می‌کشد، سخت است. در ضمن روی این سایت‌ها همه‌ی اقلام مورد نیاز هم نیستند، مثلا مشتری نمی‌تواند قبر بخرد!

چاره کار را Yiko فراهم کرده است. مشتریان می‌توانند یک خرید بوتیکی فوق‌العاده را روی این سایت تجربه کنند و هیچ دغدغه‌ای برای مراسم خود نداشته باشند. در Yiko می‌توان هم تک‌تک اقلام را خرید کرد و هم می‌توان با خرید یک پکیج کامل، تمام موارد را در یک مرحله و به سادگی تهیه کرد. از همه جالب‌تر اینکه مشتریان در شهرهای اصلی و بزرگ مثل پکن، امکان جستجوی قبر خالی را با قابلیت دیدن عکس قبر، نقشه محل، رده‌بندی قبر (Rating)، و در نهایت مقایسه‌ی قبرها دارند. در ضمن امکان خرید همه اقلام مورد نیاز فراهم است؛ از گلدان خاکستر و حلقه‌ی گل یادبود گرفته تا چاپ مدل‌های سه بعدی از متوفی، همگی در سایت Yiko. همچنین می‌توان زمان و نحوه‌ی برگزاری مراسم را انتخاب و از پیش رزرو کرد و از همه مهم‌تر راهنمایی‌های مربوط به فنگ‌شویی پس از مراسم را نیز از سایت دریافت کرد.

داستان خیلی جالبی پشت این کسب و کار و نحوه شکل‌گیری آن است. پایه‌گذار استارتاپ Yiko، «ما لِی» (Ma Lei)، از کودکی با مفهوم مرگ آشنا بوده و با آن به راحتی کنار آمده است. پدر و مادر او در یک بیمارستان کار می‌کردند و آن‌ها در خوابگاهی متعلق به بیمارستان و در چند قدمی سردخانه زندگی می‌کردند. از کودکی چیزهای زیادی درباره‌ی مرگ و مراسم عزاداری شنیده و دیده است. خودش هم به نوعی مرگ را تجربه کرده است.

وقتی کلاس سوم بوده، یکی از همکلاسی‌های‌اش یک روز یک بطری شکسته را تاب می‌داده که ناگهان از دستش خارج شده و به شریان مچ دست «ما» برخورد می‌کند. خون‌ریزی شدیدی می‌کند و بی‌هوش می‌شود. نهایتا در بیمارستان جان سالم به در می‌برد و چشمش را باز می‌کند، بدون احساس درد و ناراحتی. بعد از فارغ‌التحصیلی از کالج، یک بار دیگر طعم مرگ را چشید، اما این بار نزدیک‌تر. یک روز که خیلی خسته بود، حین رانندگی اتوموبیل‌اش لغزید و با سرعت به دو تیر انتقال نیرو برخورد کرد و صد متر در شانه خاکی چرخید. وقتی در بیمارستان به هوش آمد، اصرار داشت یکی از همکلاسی‌های‌اش را که قبلا مرده بود را جلوی اتومبیلش وسط جاده دیده بوده است.

«ما» این را یک نشانه تلقی کرد و رو به بوداییسم گذاشت و پس از آن خودش را وقف صنعت کفن و دفن کرد. وی ابتدا سعی کرد تا در ساخت و ساز و فروش قبرستان مشغول شود. اما بازار تک قطبی و انحصاری آن باعث شکست وی شد. سپس به راه‌اندازی وب‌سایتی برای سرویس‌دهی کفن و دفن پرداخت. حتی در سال ۲۰۱۴ برای گسترش کارش به پکن سفر کرد تا Wang Dan پایه‌گذار یکی از سرویس‌دهندگان آنلاین کفن و دفن به نام Biian را ملاقات کند. آن‌ها نتوانستند به نقطه نظر مشترکی برسند. او می‌خواست تمام خدماتش آنلاین باشند، از این‌رو به شانگهای برگشت تا خودش Yiko را راه‌اندازی کند.

سایت‌های Yiko و Biian و سرویس‌دهندگان دیگر در زمان مناسبی شروع به کار کرده‌اند. جمعیت پیر در چین چشمگیر است و مرگ و میر در ۱۵ سال گذشته رشد قابل توجهی داشته است. به نظر می‌رسد این استارتاپ‌ها به خوبی از عهده هزینه‌های گسترش کار برآمده‌اند، زیرا هیچ یک اقدام به جذب سرمایه نکرده‌اند. البته Biian در ابتدای ۲۰۱۴ یک کمک مالی دوستانه از Zhenfund، سرمایه‌گذار بزرگ چینی در استارتاپ‌ها، گرفت ولی سهام شرکت را واگذار نکرد.

خلاصه در دوره‌ای که بسیاری از استارتاپ‌ها با سرمایه‌های هنگفت در حال مردن هستند، این استارتاپ‌های چینی از مردن دیگران کسب درآمد می‌کنند.