هفت روز با دانش (۱۶ شهریور ۹۴)

در حالی هفته‌ی دوم شهریور را پشت سر گذاشتیم که عمده‌ی خبرهای این چند روز، از جنس محیط‌زیستی بود. هفته‌ی گذشته شاهد رویدادهای خوب و بد زیادی در دنیای دانش بودیم. خبر خوب این بود که فهمیدیم تعداد درختان کره‌ی زمین، بیشتر از آن چیزی است که فکر می‌کردیم. خبر بد هم این‌ است که متوجه شدیم ۹۰ درصد مرغ‌های دریایی پلاستیک می‌خورند. با «هفت روز با دانش» این هفته، همراه باشید

۱. ۹۰ درصد مرغ‌های دریایی پلاستیک می‌بلعند

گویی مصرف پلاستیک در دنیای ما تمامی ندارد. زمانی فکر می‌کردیم که اگر این محصول نفتی وارد زندگی ما بشود، آن را در جهت مثبت دگرگون می‌کند. البته که پلاستیک فواید زیادی برای ما داشت، ولی اثرات مخرب زیست‌محیطی آن بیشمار است. طبق یک تخمین جدید، سالیانه حدود ۸ میلیون تن پلاستیک وارد اقیانوس‌ها می‌شود. این مقدار آن‌قدر زیاد است که در اقیانوس آرام شاهد پدیده‌ای به نام «زباله‌دان بزرگ اقیانوس آرام» (Great Pacific Garbage Patch) هستیم؛ جزیره‌ای بزرگ از زباله‌های عمدتا پلاستیکی، که بر روی آب شناور است. حالا گروهی از پژوهشگران استرالیایی در تحقیقی بر روی ۱۳۵ گونه مرغ دریایی، متوجه شده‌اند که ۹۰ درصد مرغ‌های دریایی پلاستیک می‌بلعند. مقاله‌ی آن‌ها در نشریه‌ی PNAS منتشر شده است.

بسیاری از مواد پلاستیکی بلع شده، در شکم مرغ‌های دریایی باقی می‌ماند و هیچ وقت دفع نمی‌شود. این منجر به کاهش کیفیت زندگی مرغ‌های دریایی و در نهایت مرگ آن‌ها می‌شود. در حالی اکنون ۹۰ درصد مرغ‌های دریایی پلاستیک می‌بلعند که در سال ۱۹۶۰، پلاستیک فقط در شکم ۵ درصد مرغ‌های دریایی دیده می‌شد. تخمین زده می‌شود که این آمار در سال ۲۰۵۰ به ۹۹ درصد برسد. در مکان‌هایی که تراکم زباله و مرغ‌های دریایی بیشتر است، این پرندگان پلاستیک بیشتری می‌خورند.

۲. کره‌ی زمین حدود ۳ تریلیون درخت دارد

تخریب جنگل‌ها در کل دنیا به یک معضل جدی تبدیل شده است. همیشه از این نگران هستیم که نکند با رویه‌ی کنونی قطع درختان جنگل، روزی زمین با کمبود درخت مواجه شود. با این حال هفته‌ی گذشته خبری منتشر شد که کمی از نگرانی ما کم کرد. خبر این بود که بر خلاف تصور پیشین، احتمالا حدود ۳ تریلیون درخت روی کره‌ی زمین وجود دارد؛‌ مقداری بسیار بیشتر از تخمین‌های قبلی. تخمین جدید را گروهی از دانشگاه «ییل» در آمریکا انجام داده‌ و برای این کار از تصاویر ماهواره‌ای و اطلاعات زمینی استفاده کرده است. تخمین قبلی از تعداد درختان، فقط ۴۰۰ میلیارد اصله بود. نتیجه‌ی این تحقیق در نشریه‌ی «نیچر» منتشر شده است.

سرپرست گروه پژوهشی می‌گوید که این آمار چیزی را برای ما تغییر نمی‌دهد. ما جمعیت جدیدی از درختان پیدا نکرده‌ایم و فقط تصور بهتری درباره‌ی تعداد درختان داریم. طبق تحقیقات این گروه، حدود ۱/۴ میلیارد درخت در مناطق گرمسیر و نیمه‌گرمسیر، ۰/۶ میلیارد در مناطق معتدل و ۰/۷۴ میلیارد در جنگل‌های شمالی هستند. این تحقیقات همچنین به این موضوع اشاره می‌کند که سالیانه ۱۵ میلیارد درخت قطع می‌شود و به جای آن فقط ۵ میلیارد کاشته می‌شود. تخمین‌ها در اروپا و آمریکا که آمار بهتری از وضعیت جنگل‌ها وجود دارد، ‌دقیق‌تر هستند.

۳. بزرگترین منبع گاز طبیعی مصر کشف شد

به نظر می‌رسد که بالاخره پس از چند سال هرج و مرج، مردم مصر خبرهای خوبی درباره‌ی وضعیت کشورشان می‌شنوند. چند هفته‌ی پیش خبر گشایش کانال جدید سوئز منتشر شد؛ حالا یک شرکت ایتالیایی، خبر از کشف بزرگترین منبع گاز طبیعی مصر، و البته یکی از بزرگترین منابع گاز طبیعی جهان داده است. شرکت ایتالیایی «انی» (Eni) می‌گوید که این منبع گاز، در دریای مدیترانه و آب‌های ساحلی مصر قرار گرفته است. جایی به نام منطقه‌ی «زهر» که تخمین زده می‌شود چیزی در حدود ۹۰۰ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی، معادل ۵/۵ میلیارد بشکه نفت را در خود جای داده باشد. مخزن گاز طبیعی،‌ در عمق ۱۴۵۰ متری زمین قرار گرفته و مساحتی در حدود ۱۰۰ کیلومتر مربع را در بر می‌گیرد. این منبع گازی، می‌تواند آینده‌ی مصر را دگرگون کند و ثروت فراوانی برای این کشور به ارمغان بیاورد. در ضمن در معادلات انرژی منطقه‌ای نیز تاثیر بسزایی خواهد گذاشت. قرار است شرکت «انی» خیلی زود کار ساخت تاسیسات برای استخراج گاز از این منبع بزرگ را انجام دهد.

۴. اختراع نوعی بستنی که دیر آب می‌شود

بستنی، یک خوراکی خیلی خوشمزه است. با این حال باید آن را خیلی سریع بخورید تا آب نشود و روی دست و لباس شما چکه نکند. پژوهشگران بریتانیایی راهی پیدا کرده‌اند که بتوانند با آن، از آب شدن سریع بستنی جلوگیری کنند. آن‌ها در بستنی اختراعی خود، از پروتیینی خاص استفاده کردند که باعث شد بستنی قوام بیشتری داشته باشد و سرعت آب شدن آن کند شود. محققان بریتانیایی می‌گویند که احتمالا از ۳ تا ۵ سال آینده، این نوع بستنی‌ها می‌توانند وارد بازار شوند.

این پروتیین علاوه بر کاهش سرعت آب شدن بستنی، می‌تواند منجر به ساخت بستنی‌هایی با چربی و کالری کمتر شود. این پروتیین، BsIA نام دارد و گفته می‌شود که می‌تواند از شکل گرفتن کریستال‌های یخ روی سطح بستنی جلوگیری کند، تا بستنی ظاهر بهتری داشته باشد. در ضمن سازندگان بستنی ادعا می‌کنند که این پروتیین کاملا طبیعی است و اصلا برای سلامتی مضر نیست.

۵. قدیمی‌ترین کهکشان عالم کشف شد

عالم ما حدود ۱۳/۸ میلیارد سال پیش، با انفجاری بزرگ بوجود آمد. با گذشت زمان، کم‌کم ستاره‌ها و کهکشان‌ها ساخته شدند. پژوهشگران دانشگاه کلتک، می‌گویند که قدیمی‌ترین و البته دورترین کهکشان عالم را کشف کرده‌اند. این کهکشان در فاصله‌ی ۱۳/۲ سال‌نوری از ما قرار دارد. بدین معنی که ما در حال نگاه کردن به گذشته هستیم و این کهکشان را در ۱۳/۲ میلیارد سال پیش می‌بینیم. این درحالیست که اوایل امسال، کهکشانی بسیار قدیمی و دوردست کشف شد که در فاصله‌ی ۱۳/۱ میلیارد سال نوری از ما قرار داشت. این کهکشان، EGS8p7 نامگذاری شده است و در تصاویر تلسکوپ «هابل» و «اسپیتزر» کشف شد. برای مطالعه‌ی بیشتر، ستاره‌شناسان از تلسکوپ‌های «کک» در هاوایی استفاده کردند.

ما وقتی با تلسکوپ به اعماق کیهان نگاه می‌کنیم، در حقیقت در حال مشاهده از درون ماشین زمان به گذشته‌ی کیهان هستیم. دلیل این اتفاق، سرعت محدود نور و فواصل خیلی زیاد کیهانی است. وقتی به یک کهکشان نگاه می‌کنیم، در حقیقت به گذشته‌ی آن می‌نگریم و از وضعیت کنونی‌اش خبر نداریم. به همین دلیل نیز وقتی دورترین کهکشان عالم را کشف می‌کنیم، به معنی کشف قدیمی‌ترین کهکشان کیهان نیز هست.

۶. تغییر اقلیم، باعث بوجود آمدن طوفان‌های عظیم در خلیج‌فارس می‌شود

دست کم در نیم قرن گذشته، خلیج‌فارس منطقه‌ای فوق‌العاده پر‌تنش بوده است. این تنش‌ها عموما جنبه‌ی سیاسی داشته‌اند؛ در ضمن سال‌هاست که جنگ دست از سر این منطقه بر نمی‌دارد. برخلاف تنش میان دولت‌هایی که در همسایگی خلیج‌فارس زندگی می‌کنند، آب‌های گرم و کم‌عمق آن همیشه آرام و با ثبات هستند. ولی ظاهرا که این وضعیت قرار است تغییر کند، پژوهش‌های جدید نشان می‌دهد که تغییرات اقلیمی می‌تواند باعث بوجود آمدن طوفان‌های عظیم در خلیج‌فارس شود و شهرهایی مثل بوشهر و دبی را تهدید کند.

مقاله‌ی جدید درباره‌ی این موضوع، در نشریه‌ی (Nature Climate Change) منتشر شده است. در این مقاله آمده که در هر ۱۰۰۰ سال، ممکن است یک طوفان بزرگ که امواجی به ارتفاع ۱/۹ متر درست می‌کند، شهری ساحلی در خلیج‌فارس، مثل دبی را تهدید کند. احتمال وقوع طوفان‌هایی با ارتفاع امواج ۴ متر، یک بار در هر ۱۰ هزار سال است. پدیده‌ی تغییر اقلیم عموما به دلیل انتشار بی‌رویه‌ی گازهای گلخانه‌ای در اتمسفر زمین رخ می‌دهد. انتشار گازهای گلخانه‌ای بیشتر در اتمسفر، بدین معنیست که انرژی بیشتری در سامانه‌ی اقلیم زمین ذخیره می‌شود. این انرژی در نهایت جایی آزاد می‌شود و اثرات مخرب خود را نشان می‌دهد. آخرین طوفان بزرگ در خلیج‌فارس، سال ۲۰۰۷ رخ داد و در سواحل ایران و عمان ۷۸ نفر را کشت.

۷. خواب کمتر از ۶ ساعت، احتمال سرماخوردگی را افزایش می‌دهد

پژوهشگران اخیرا فهمیده‌اند کسانی که در طول شبانه‌روز کمتر از ۶ ساعت می‌خوابند، در برابر ویروس‌های سرماخوردگی آسیب‌پذیرتر هستند. این نتیجه، از آزمایشی بدست آمد که در آن از ۱۶۴ نفر داوطلب خواسته شد حسگری را به مچ دست خود ببندند تا فعالیت‌های روزانه‌ی آن‌ها، از جمله مدت زمان خوابشان ثبت شود. پس از یک هفته، در بینی این افراد، قطره‌ای حاوی نوعی ویروس سرماخوردگی ریخته شد. سپس این افراد در هتلی قرنطینه شدند؛ نتایج به طرز عجیبی نشان داد احتمال سرماخوردگی افرادی که خواب کمتری داشتند، بیشتر است.

این پژوهش را یک گروه آمریکایی از دانشگاه کالیفرنیا در سانفرانسیسکو انجام داد و آن را در نشریه‌ی «اسلیپ» (Sleep) منتشر کرد. در این پژوهش، فقط مدت زمان خواب اندازه‌گیری شده بود و کیفیت خواب تاثیری در آزمایش نداشت. تحقیقات نشان داد که خواب بیشتر از هفت ساعت،‌ بر افزایش قدرت مقاومت سیستم ایمنی بدن در برابر ویروس سرماخوردگی تاثیر زیادی دارد. نظر عمده‌ی پژوهشگران این است که افراد عادی، برای داشتن یک زندگی سالم به هشت ساعت خواب در شبانه‌روز احتیاج دارند. البته ممکن است افراد مختلف بسته به وضعیت جسمانی، به مقدار خواب بیشتر یا کمتری احتیاج داشته باشند.