با نزدیک‌ترین ستاره‌ها به زمین آشنا شوید
در یک شب صاف و در آسمانی تاریک می‌توان هزاران ستاره را با چشم غیرمسلح در آسمان دید و احتمالا به این اندیشید که نزدیک‌ترین ستاره به زمین کجاست و چه نام دارد؟ ستاره‌هایی دور و نزدیک و پرنور و کم‌نور. شاید در نگاه اول به نظر برسد ستاره‌های پرنورتر ستاره‌هایی بزرگ و نزدیک هستند. اما جالب این جاست که تعدادی از نزدیک‌ترین ستاره‌ها به زمین آن‌قدر کم‌نور و کوچک هستند که نمی‌توان با چشم غیرمسلح آن‌ها را رصد کرد. و از سویی دیگر برخی از ستاره‌های پرنور آن‌قدر از زمین دور هستند که اگر در فاصله‌ی نزدیک‌تری قرار داشتند درخشش‌شان با ماه قابل مقایسه می‌شد!
در این مقاله مروری می‌کنیم به نزدیک‌ترین ستاره‌ها به سیاره‌ی زمین. از خورشید، پرنورترین ستاره در روز تا شباهنگ، پرنورترین ستاره در شب!
۱. خورشید
تصویر شگفت‌انگیز رصدخانه SDO از خورشید. Credit: NASA/SDO
خورشید تنها ستاره‌ی منظومه‌ی شمسی و نزدیک‌ترین ستاره به زمین است. خورشید تنها ستاره‌ای است که می‌توانیم آن را از نزدیک رصد کنیم و از همین جهت بررسی آن از نظر علمی اهمیت بسیار زیادی دارد. چرا که با بررسی خورشید می‌توان به شناخت بهتری از ستاره‌های مشابه آن دست پیدا کرد.
فاصله‌ی خورشید از زمین چیزی در حدود ۱۵۰ میلیون کیلومتر یا حدود هشت دقیقه نوری است.
۲، ۳ و ۴. سامانه‌ی آلفا قنطورس
سامانه‌ی آلفا قنطورس متشکل از سه ستاره است که در فاصله‌ی حدودا چهار سال نوری از زمین قرار گرفته‌اند. پروکسیما قنطورس از دو ستاره‌ی دیگر این مجموعه به زمین نزدیک‌تر است و فاصله‌ی آن از زمین ۴/۲۴ سال نوری است. با وجود این که پروکسیما قنطورس پس از خورشید نزدیک‌ترین ستاره به زمین است نمی‌توان آن را از زمین با چشم غیرمسلح مشاهده کرد. پروکسیما قنطورس در رده‌ی ستاره‌های کوتوله‌ی سرخ قرار می‌گیرد و ستاره‌ای کوچک و کم‌نور است.
در سال ۱۳۹۵ یک سیاره فراخورشیدی با اندازه‌ای در حدود اندازه‌ی زمین به دور پروکسیما قنطورس کشف شد که نام این ستاره را بیش از پیش بر سر زبان‌ها انداخت. این سیاره فراخورشیدی پروکسیما b نام گرفت.
طرحی گرافیکی از سیاره فراخورشیدی پروکسیما b و ستاره پروکسیما قنطورس.
Credit: ESO/M. Kornmesser
دو ستاره آلفا قنطورس A و B دیگر ستاره‌های سامانه‌ی ستاره‌ای آلفا قنطورس هستند که کمی دورتر از پروکسیما قنطورس واقع شده‌اند و یک سامانه‌ی دوتایی را تشکیل می‌دهند. این دو ستاره با چشم غیرمسلح تفکیک نمی‌شوند. اما می‌توان آن‌ها را همچون ستاره‌ای پرنور با چشم غیرمسلح در آسمان دید. آلفا قنطورس در صورت فلکی قنطورس و در نیمکره‌ی جنوبی آسمان قرار دارد.
۵. ستاره‌ی بارنارد
ستاره‌ی بارنارد در صورت فلکی مارافسای پنجمین ستاره‌ی نزدیک به زمین است. این ستاره به افتخار بارنارد، اخترشناس شناخته‌شده، نام‌گذاری شده است. اگرچه او ستاره‌ی بارنارد را کشف نکرده است اما او برای اولین بار موفق به کشف «حرکت خاص» قابل توجه این ستاره شد. بارنارد متوجه شد که این ستاره با سرعت بالایی نسبت به ستاره‌های دیگر در حال حرکت است. دلیل این اتفاق فاصله‌ی کم ستاره بارنارد از زمین و جهت حرکت این ستاره نسبت به دیگر ستاره‌ها است.
ستاره‌ی بارنارد ۵/۹ سال نوری از زمین فاصله دارد. چندی پیش یک سیاره‌ی فراخورشیدی به دور این ستاره کشف شد و عنوان دومین سیاره‌ی فراخورشیدی نزدیک به زمین (پس از پروکسیما b) را از آن خود کرد. ستاره بارنارد همچون پروکسیما قنطورس یک کوتوله سرخ است و نمی‌توان با چشم غیرمسلح آن را در آسمان مشاهده کرد.
طرحی گرافیکی از ستاره بارنارد و سیاره فرخورشیدی ابرزمینی که به دور این ستاره قرار دارد. Credit: ESO/M. Kornmesser
در ادامه‌ی فهرست نزدیک‌ترین ستاره‌ها به زمین ستاره‌ی شناخته شده‌ای وجود ندارد. تا این که به شباهنگ، پرنورترین ستاره‌ی آسمان شب، می‌رسیم. شباهنگ یا شعرای یمانی در صورت فلکی سگ بزرگ یا کلب اکبر قرار دارد. شباهنگ در شب‌های زمستان از بارزترین اجرام آسمان شب است که در شهرهای بزرگ هم به زیبایی خودنمایی می‌کند. فاصله‌ی شباهنگ از زمین چیزی در حدود ۸/۶ سال نوری است.
شاید جالب‌ترین نکته درباره‌ی نزدیک‌ترین ستاره‌ها به زمین این باشد که بیشتر آن‌ها ستاره‌هایی کم‌نور و ناشناخته‌اند که با چشم غیرمسلح دیده نمی‌شوند. در واقع بسیاری از ستاره‌های پرنور و متوسط آسمان که در فاصله‌های دورتر قرار دارند اگر در نزدیکی زمین جای داشتند به حدی پرنور می‌شدند که می‌شد درخشش آن‌ها را با ماه مقایسه کرد!
در نهایت این نکته را به یاد داشته باشید که توان فعلی بشر در سفرهای میان‌ستاره‌ای به اندازه‌ای است که برای سفر به نزدیک‌ترین ستاره به منظومه شمسی باید ده‌ها هزار سال در راه بود. به عبارتی معنای نزدیک‌ترین‌ها در اخترشناسی متفاوت با چیزی است که در زندگی روزمره از آن استفاده می‌کنیم!
عکس کاور: ستاره‌ی آلفا قنطورس، از نزدیک‌ترین ستاره‌ها به زمین.
Credit: ESO/Digitized Sky Survey 2
Acknowledgement: Davide De Martin
