مهم‌ترین اتفاقات نجومی سال ۲۰۱۹

سال 2019 سالی هیجان‌انگیز برای علاقه‌مندان به علم ستاره‌شناسی بود. اخترشناسان در این سال از محیط پیرامون زمین تا دوردست‌های عالم را کاوش کردند و به نتایج مهمی دست یافتند؛ از کشف اولین دنباله‌دار میان‌ستاره‌ای در منظومه شمسی تا ثبت اولین تصویر از یک سیاهچاله. در این مقاله مروری می‌کنیم بر مهم‌ترین اخبار نجومی سال 2019 میلادی.

فرستاده‌ای به دوردست‌های منظومه شمسی

درست در اولین روز سال 2019 میلادی فضاپیمای افق‌های نو (New Horizons) از نزدیکی جرمی به نام 2012MU69 گذر کرد. 2012MU69 یا Arrokoth (که قبلا با نام اولتیما تولی شناخته می‌شد) در کمبرند کوییپر جای گرفته و دورترین جرمی است که فرستاده‌ای از بشر با آن ملاقات کرده است.

فضاپیمای افق‌های نو توانست اطلاعات ارزشمندی از این جرم گردآوری کند. با این حال با توجه فاصله زیاد این فضاپیما از زمین ارسال داده‌های مربوط به این گذر تا اواسط سال 2020 ادامه خواهد یافت.

تصویر فضاپیمای افق‌های نو از اولتیما تولی.

ملاقات با یک سیارک

فضاپیمای اسیریس رکس (OSIRIS-REx) ناسا نیز در شب سال نو میلادی وارد مدار سیارک بنو شد. این فضاپیما در اواخر سال 2018 به نزدیکی سیارک بنو رسید و در شب سال نو با روشن کردن موتورهایش وارد مدار این سیارک شد.

فضاپیمای اسیریس رکس در 12 ماه اخیر مشغول بررسی سیارک بنو بود. این فضاپیما در ماموریت خود قرار است از این سیارک نمونه‌برداری کند و نمونه‌ها را به زمین بازگرداند. چندی پیش و پس از ماه‌ها بررسی متخصصان ناسا محل نمونه‌برداری از سیارک بنو را انتخاب کردند. ماموریت نمونه‌برداری طبق برنامه در تابستان سال 2020 انجام خواهد شد.

طرحی گرافیکی از ماموریت نمونه‌برداری فضاپیمای اسیریس رکس.
Credit: NASA’s Goddard Space Flight Center

فرستاده ژاپن در سیارک ریوگو

فضاپیمای اسیریس رکس اما تنها فضاپیمایی نبود که در سال 2019 به ملاقات یک سیارک رفت. فضاپیمای هایابوسا 2 ژاپن نیز سال 2019 را در مدار سیارک ریوگو گذراند. این فضاپیما در سال 2019 موفق شد چند بار از سیارک ریوگو نمونه‌برداری کند. هایابوسا 2 چندی پیش با سیارک ریوگو وداع کرد و با نمونه‌هایی ارزشمند از این سیارک رهسپار زمین شد. نمونه‌های سیارک ریوگو احتمالا در اواخر سال 2020 به زمین خواهد رسید.

دنباله‌دار میان‌ستاره‌ای که مهمان منظومه شمسی شد

در اواسط تابستان سال 2019 کشف یک دنباله‌دار توجه بسیاری از اخترشناسان را به خود جلب کرد. این دنباله‌دار که بوریسوف نام گرفت ویژگی‌های مداری عجیبی داشت. پس از بررسی‌های بیشتر در نهایت مشخص شد که این دنباله‌دار از فضای میان‌ستاره‌ای وارد منظومه شمسی شده و پس از مدتی از منظومه شمسی خارج خواهد شد.

تصویر تلسکوپ فضایی هابل از دنباله‌دار میان‌ستاره‌ای بوریسوف.
(Credit: NASA, ESA, D. Jewitt (UCLA

دنباله‌دار بوریسوف دومین جرم میان‌ستاره‌ای است که در مرزهای منظومه شمسی مشاهده شده است. تخمین‌ها نشان می‌دهند که احتمالا اجرام میان‌ستاره‌ای فراوانی در هر بازه زمانی در منظومه شمسی حضور دارند. به این ترتیب احتمالا در سال‌های پیش رو و با آغاز فعالیت نسل جدیدی از تلسکوپ‌ها شاهد کشف اجرام میان‌ستاره‌ای بیشتری در منظومه شمسی خواهیم بود.

ثبت اولین تصویر از یک سیاهچاله

ثبت اولین تصویر از یک سیاهچاله نه تنها در لیست مهم‌ترین اخبار نجومی سال 2019 قرار می‌گیرد، بلکه می‌توان آن را یکی از مهم‌ترین اتفاقات دنیای علم در این سال دانست.

اولین تصویر ثبت‌شده از یک سیاهچاله. Credit: EHT Collaboration

گروهی بین‌المللی از اخترشناسان توانستند در جریان پروژه تلسکوپ افق رویداد تصویری هیجان‌انگیز از ابرسیاهچاله مرکز کهکشان M87 ثبت کنند. جرم این ابرسیاهچاله چیزی در حدود 6/5 میلیارد برابر جرم خورشید است و از ابرسیاهچاله مرکز کهکشان ما، راه شیری، بسیار بزرگ‌تر است.

هیچ چیز، حتی نور، توان فرار از گرانش سیاهچاله‌ها را ندارد. به این ترتیب نمایی که در این تصویر می‌بینید نمایان‌گر مرزهای سیاهچاله، یا همان افق رویداد، است. در واقع در این تصویر سایه‌ای از سیاهچاله در کنار درخشش موادی که به دور سیاهچاله می‌چرخند ثبت شده است.

ملاقات با خورشید

کاوشگر خورشیدی پارکر ناسا که در سال 2018 به فضا پرتاب شد در سال 2019 ماموریت خود را با موفقیت ادامه داد. این فضاپیما تا کنون سه بار از نزدیکی خورشید گذر کرده است.

اولین نتایج علمی این ماموریت نیز چندی پیش منتشر شد. فضاپیمای پارکر در اوایل سال 2020 برای چهارمین بار از نزدیکی خورشید گذر خواهد کرد.

طرحی گرافیکی از کاوشگر خورشیدی پارکر.

میراث آپولو

سال 2019 پنجاهمین سالگرد ماموریت آپولو 11بود. ماموریتی که در جریان آن بشر برای اولین بار قدم بر سطح ماه گذاشت. برنامه‌های مختلفی به مناسبت این رویداد در نقاط مختلف جهان برگزار شد.

برنامه آپولو اما بار دیگر نیز در سال 2019 خبرساز شد. حدود دو ماه پیش دانشمندان ناسا محفظه‌ی یکی از آخرین نمونه‌های دست‌نخورده از ماه را باز کردند تا در آستانه برنامه آرتمیس بررسی‌های جدیدی را روی سنگ و خاک ماه انجام دهند.

با توجه به پیشرفت فناوری نسبت به دوران آپولو دانشمندان امیدوارند با بررسی این نمونه‌ها به اطلاعاتی جدید از ماه دست پیدا کنند.

خداحافظی با مریخ‌نورد فرصت

هشت ماه پس از وقوع طوفان شن سراسری در مریخ و از کار افتادن مریخ‌نورد فرصت (Opportunity)، ناسا بالاخره در اوایل سال 2019 اعلام کرد که دیگر راهی برای احیاء این مریخ‌نورد وجود ندارد.

طرحی گرافیکی از مریخ‌نورد فرصت.
Credit: NASA/JPL/Cornell University

مریخ‌نورد فرصت در سال 2004 و به همراه مریخ‌نورد مشابهی با نام روح (Spirit) به مریخ اعزام شده بود. قرار بود ماموریت این دو مریخ‌نورد تنها 90 روز طول بکشد، اما مریخ‌نورد فرصت حدود 15 سال به فعالیت در سیاره سرخ منظومه شمسی ادامه داد و اطلاعات ارزشمندی را به زمین مخابره کرد.

عکس کاور: طرحی گرافیکی از ملاقات فضاپیمای افق‌های نو با 2012MU69.

Credit: Adrian Mann/All About Space