از مضرات سدسازی تا حمله به محیط‌بان چهارم؛ محیط‌زیست در هفته‌ای که گذشت

هفته گذشته نیز خبرهای داغ و شنیدنی حوزه محیط‌زیست کم نبود. خبرهایی که در ادامه آن‌ها را مرور خواهیم کرد تنها شمه‌ی کوچکی از رویدادهای محیط‌زیستی ایران و جهان در هفته‌ای که گذشت، هستند.

محیط‌بانان همچنان زیر تیغ

حمله مسلحانه به محیط‌بان پارک ملی دنا، چهارمین حادثه درگیری نابرابر شکارچیان متخلف با محیط‌بانان در ماه گذشته بود که نشان داد ظاهراً به این زودی‌ها نمی‌توان به خاتمه حوادث «دون‌ کیشوتی» در عرصه حفاظت از محیط‌زیست امید داشت. همانطور که صائب تبریزی می‌گوید:

چون طفل نی‌سوار، به میدان روزگار

در پیش خود سواره و لیکن پیاده‌ایم

نامه ۴ تن از فعالان محیط‌زیست (دکتر حسین آخانی، استاد زیست‌شناسی دانشگاه تهران- آقای علیرضا افشاری، دبیر دیده‌بان یادگارهای فرهنگی و طبیعی- آقای بهمن ایزدی، رئیس هئیت مدیره‌ی کانون سبز فارس و رئیس هیئت مدیره‌ی گنجه‌ی پشتیبان زیست‌بوم و آقای عباس محمدی، مدیر گروه دیده‌بان کوهستان انجمن کوهنوردان ایران) به سران سه قوه‌ی کشور به منظور رسیدگی هرچه سریع‌تر به وضعیت محیط‌بانان کشور یکی از اقدامات مهم هفته گذشته بود. محیط‌بانان بعنوان ضابطین خاص مجبور به تصمیم‌گیری‌ در شرایط سخت هستند و یک تصمیم اشتباه می‌تواند از هر جهت سال‌ها آن‌ها را به دردسر بیندازد لذا حمایت قانونی از محیط‌بانان در حال حاضر مهمترین خواسته فعالان این حوزه است چرا که بدیهی است وقتی در همین استان تهران مناطق حفاظت شده‌ای با مساحت تقریبی ۵۰ تا ۷۰ هزار هکتار هستند و پاسگاه‌های محیط‌بانی آن‌ها گاه بیشتر از دو محیط­بان ندارند، نمی‌توان با قطعیت شکارچیان غیرمجاز را آنهم در شرایط سخت مهار کرد.

هنرمند ایرانی، برنده جایزه بین‌المللی هنرمند حیات‌وحش سال ۲۰۱۶

موسسه حیات‌وحش دیوید شفرد (David Sheferd) هر ساله مسابقه‌ای هنری را در راستای حفاظت از گونه‌های در معرض خطر انقراض برگزار می‌کند. دیوید شفرد یک هنرمند برجسته است که در سرتاسر دنیا وی را بعنوان سفیر حیات‌وحش می‌شناسند. شفرد در سال ۱۹۶۰ به صورت خیلی اتفاقی و آنهم یک شبه راه خود را بعنوان حافظ حیات‌وحش انتخاب کرد. مرگ ۲۲۵ زرافه به علت نوشیدن آب از یک آبشخور آلوده ضربه‌ای تکان‌دهنده بود که هنرمندی همچون شفرد را کاملاً دگرگون ساخت. وی با همراهی جمعی از حامیان محیط‌زیست توانست موسسه حیات‌وحش دیوید شفرد را پایه‌گذاری کند. این موسسه تا امروز بیش از ۷.۷ میلیون یورو برای حفاظت از گونه‌های بشدت در معرض خطر و زیستگاه‌های آن‌ها سرمایه‌گذاری کرده است. یکی از پروژه‌های این موسسه برگزاری مسابقه هنری سالانه و معرفی هنرمندان برجسته علاقمند به حفاظت از حیات‌وحش در سرتاسر دنیا است. امسال هنرمند برجسته ایرانی، خانم نعیمه نعیمایی از تهران با اثر ارزشمند «درنای سیبری» موفق شد که جایزه بخش «ناپدید شدن سریع» یا همان (Vanishing Fast) را به خود اختصاص دهد. این بخش به طراحی از گونه‌هایی اختصاص دارد که به دلیل قرار گرفتن در رده در معرض خطر به سرعت در حال ناپدید شدن از زیستگاه‌هایشان هستند. هنرمند ایرانی در نقاشی زیبای خود، آخرین و تنها بازمانده درنای سیبری جمعیت آسیب پذیر غربی با نام «امید» را به تصویر کشیده است.

ابلاغ برنامه‌های HSE سازمان منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس

صنایع برای یکپارچه کردن و رسیدن به دید منطقی و فراگیر در زمینه ایمنی، بهداشت و محیط‌زیست بعد از استقرار نظام مدیریت ایمنی، الگوی نظام واحد موسوم به (HSE) را پیشنهاد کردند. اساس فکر پشت این نظام بدین صورت است که از آنجایی که محیط ناسالم و غیر ایمن باعث به خطر افتادن سلامتی و بالا رفتن ضریب خطای انسانی و خطای انسانی هم بالطبع باعث شکست فعالیت‌های ایمنی و بروز حوادث می‌شود و حوادث نیز در نوع خود تخریب محیط‌زیست و از بین رفتن منابع انسانی را به دنبال خواهند داشت لذا لازم است که این سیکل معیوب و آغاز چرخه‌ایی که به انسان ناسالم می‌انجامد، کلاً حذف شود. روز ۵ شنبه مورخ ۱۷ تیرماه کانال خبری خانم دکتر ابتکار، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست اعلام کرد که مهندس بیژن زنگنه برنامه‌های (HSE) سازمان منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس را ابلاغ کرده است. این ابلاغیه در پی ماه‌ها پیگیری و هماهنگی برای حفظ سلامت شهروندان و محیط‌زیست صادر شده و امید می‌رود که بالطبع آن وضعیت آلودگی هوای منطقه عسلویه بهبود یابد. عسلویه که تا پیش از سال ۱۳۷۸ روستایی با جمعیت کمتر از دو هزار نفر و تنها یکی از ده‌ها روستای تابعه شهرستان کنگان بود، ناگهان دگرگونی نامتعارفی را تجربه کرد. با استقرار تاسیسات پالایشگاهی در این منطقه، روستای گمنام دیروز به بخش و سپس هم به شهر تبدیل شد. هجوم جمعیت قریب ۶۰ هزار نفری نیروی کار که بیشتر آن را کارگران جوان و در جستجوی آتیه تشکیل می‌دهند، ضرب‌آهنگ استقرار تاسیسات صنعتی را امروز با شدت هرچه تمامتر در این منطقه به صدا درآورده است.

ابر طوفانی که چین و تایوان را درنوردید

طوفان نامی برای گردبادهای حاره‌ای در شرق دور است که سرعت وزش آن‌ها گاه به ۲۴۱ کیلومتر در ساعت هم می‌رسد. ابر طوفان موسوم به نپارتاک (Nepartak) که هفته گذشته شرق تایوان (جمعه) و چین (شنبه) را درنوردید، بزرگترین ابر طوفان در نوع خود بود که به گفته دانشمندان تاثیر تغییرات اقلیمی را با خود نمایان به همراه داشت. شاید به نظرتان عجیب باشد اما واقعیت این است که واژگانی مانند هاریکن، طوفان و سیکلون معادل یکدیگر نیستند بلکه هر سه تندبادهایی کاملاً متفاوت هستند. هاریکن تندباد خیلی شدید بالای ۶۰ گره است که نیروی آن را معادل ۱۲ تخمین می‌زنند در حالیکه سیکلون، تندبادهای مناطق گرمسیری هستند که در اطراف یک منطقه کم‌فشار به سرعت می‌چرخند. ریشه لغت طوفان (Typhoon) را در ایران باستان و به باور عده‌ای در چین باید جستجو کرد. به طور کلی به تندبادهایی که در محدوده غرب اقیانوس آرام (نیمکره شرقی) اتفاق می‌افتند، طوفان گفته می‌شود در حالیکه به تندبادهایی که در محدوده اقیانوس آتلانتیک و شرق اقیانوس آرام (نیمکره غربی) اتفاق می‌افتند، هاریکن می‌گویند. هر دو این‌ها یعنی هاریکن و طوفان نیز در جنوب اقیانوس آرام و اقیانوس هند شکل می‌گیرند که در آنجا به آن‌ها سیکلون می‌گویند.

سدهای طبیعی که ناجی می‌شوند

بحث‌ها در زمینه تاثیرات زیست‌محیطی سدها همچنان ادامه دارد. علم هیدرولوژی ثابت کرده که هر سد انسان‌ساز پشت دریاچه باعث تبخیر حدود ۱۰ درصد از آب می‌شود یعنی اگر ۱۰ سد هم حجم داشته باشیم، در هر سال به اندازه یک دریاچه پشت سد آب آنهم به دلیل تبخیر از دست می‌رود. اما آیا سدهای طبیعی هم که جانوران می‌سازند به اندازه سدهای انسانی تاثیرات زیست‌محیطی دارند؟ هفته گذشته دانشمندان دانشگاه یوتا (Utah State University)  نتیجه یک تحقیق جالب علمی را در حوضه آبخیز اورگون(Oregon Basin)  منتشر ساختند که نشان می‌دهد، سدهایی که سگ‌های آبی به صورت طبیعی می‌سازند، می‌تواند باعث نجات سایر موجودات زنده شود. تحقیقات نشان داده که سدهایی از این دست در حوضه آبخیز اورگون توانسته‌اند منجر به افزایش جمعیت یک گونه در معرض خطر موسوم به قزل‌آلای سر نقره‌ای شوند. قزل‌آلای سر نقره‌ای نوعی ماهی است که طول آن به ۱۲۰ سانتی‌متر و وزنش به ۲۵ کیلوگرم می‌رسد و اغلب هم بالغ بر ۱۱ سال عمر می‌کند. این ماهی در معرض خطر از زئوپلانکتون‌ها، حشرات، تخم ماهی و سایر نرم‌تنان تغذیه می‌کند. در حال حاضر سالانه میلیون‌ها دلار صرف احیای رودخانه‌هایی که زیستگاه این گونه در آمریکا هستند، می‌شود اما نتیجه تحقیقات دانشمندان دانشگاه یوتا نشان داده که سدهای طبیعی سگ‌های دریایی نه‌تنها برای خودشان مفید است بلکه حتی برای سایر موجودات از جمله ماهی قزل‌آلای سر نقره‌ای نیز بسیار موثر عمل می‌کند.