عجایب خلقت (قسمت چهارم): صورتی‌ها
فلامینگو برگرفته از لغت اسپانیایی و لاتین فلامنکو به معنی آتش است. علت این نام‌گذاری هم رنگ روشن پرهای این پرنده است. البته در زبان فارسی گاهی از آن‌ها با نام مرغ آتشی یا مرغ حسینی هم یاد می‌شود. در کل تیره موسوم به فلامینگویان، پرندگانی کنار آب‌چر هستند که پاها و گردن دراز دارند و منقارشان نیز شکل خاصی دارد و به پایین برگشته است. امروز می‌خواهیم شما را با فلامینگوها آشنا کنیم، پس با ما همراه باشید.
در دنیا ۶ گونه مختلف از فلامینگوها وجود دارد که دو گونه از آن‌ها در ایران پراکنش دارند. (عکس از احسان احدی)
چرا فلامینگوها صورتی هستند؟
فلامینگو، پرنده‌ای با پاهای فوق‌العاده ظریف است که از آبزیان میکروسکوپی تغذیه می‌کند. فلامینگوها صورتی به دنیا نمی‌آیند بلکه به دلیل مصرف کانتاگزانتین (Canthaxanthin) که از غذاهایی مانند میگو و جلبک‌های سبز و آبی به دست می‌آورند، صورتی می‌شوند. فلامینگوهای جوان رنگ دودی چرکی با پاهای قهوه‌ای تیره دارند، در زمان بلوغ رنگ آن‌ها به صورتی مایل به قرمز و سفید تغییر می‌کند و رنگ پاهایشان نیز قرمز می‌شود. فلامینگوهایی که به باغ‌وحش‌ها آورده می‌شوند، اغلب رنگ صورتی‌شان را از دست می‌دهند مگر آنکه درست تغذیه شوند و مکمل‌های غذایی لازم مانند کانتاگزانتین سنتزی را دریافت کنند. یک سوال که همیشه در مورد فلامینگوها مطرح می‌شود، این است که آیا آن‌ها صورتی هستند چون میگو می‌خورند؟
پاسخ به این سوال مثبت است. آرتیمیا یک نوع سخت‌پوست است که در اغلب دریاچه‌های آب شور یافت می‌شود، فلامینگوها نیز عادت دارند که در جستجوی این غذای مطبوع به این نوع دریاچه‌ها سرکشی کنند. بنابراین ترکیب غذایی طبیعی فلامینگوهاست که باعث صورتی شدن آن‌ها می‌شود. ترکیب ارگانیک موسوم به بتاکاروتن که در آرتیمیاها یافت می‌شود، در اصل همان ترکیب شیمیایی است که هویج‌ها را نارنجی می‌کند و در تغییر رنگ پرهای فلامینگوها نیز نقش اساسی دارد. بتا-کاروتن در اصل یک رنگدانه قرمز نارنجی است که پیش‌ساز ویتامین آ قلمداد می‌شود بنابراین نه‌تنها در بدن فلامینگوها بلکه در بدن ما انسان‌ها نیز نقش مهمی برعهده دارد. اما کانتاگزانتین در اصل همان ترکیب شیمیایی است که پرورش‌دهندگان ماهیان سالمون برای خوش آب و رنگ‌تر شدن ماهیانشان استفاده می‌کنند. جالب اینجاست که حتی بعضی از انسان‌ها هم به مصرف کانتاگزانتین علاقه نشان می‌دهند در حالی که بعد از مصرف این ترکیب اغلب رنگ پوستشان به جای نارنجی، قهوه‌ای می‌شود.
فلامینگوها در زیستگاه‌های ساحلی، دریاچه‌های نمک، سواحل گلی و باتلاقی تولیدمثل می‌کنند. (عکس از مینا عزتی)
نادرترین فلامینگو
در کل دنیا ۶ گونه فلامینگو زیست می‌کند که از این میان دو گونه فلامینگوی بزرگ و فلامینگوی کوچک در ایران یافت می‌شوند. اما نادرترین فلامینگوی دنیا، فلامینگوی آند است که در کوهستان‌های دورافتاده آندز آمریکای جنوبی زیست می‌کند. فلامینگوی آند به یکی از قدیمی‌ترین خانواده‌های دنیا تعلق دارد که قدمت حضورشان در روی کره زمین به ۵۰ میلیون سال قبل بازمی‌گردد. فلامینگوهای آند در حال حاضر تنها در منطقه پونا یافت می‌شوند. پونا یک دشت خشک، سرد و البته مرتفع در کوهستان‌های آندز است که ارتفاع آن بین ۲.۳۰۰ تا ۴.۵۰۰ متر متغیر است. آبی که این نوع فلامینگوها برای بقا به آن وابسته‌اند، ۱۰ مرتبه شورتر از آب دریاهاست. علیرغم اینکه دریاچه‌های این منطقه ظاهر خشن و نامهربانی دارند اما در آن‌ها غلظت بالایی از دیاتومه‌ها یا جلبک‌های تک‌سلولی (گیاهانی که آوند، ریشه و برگ حقیقی ندارند) یافت می‌شود که این زیستمندان منبع غذایی اصلی فلامینگوها را تشکیل می‌دهند.
فلامینگوی آند، نادرترین گونه از فلامینگوها در جهان
گرداب انقراض
از میان فلامینگوها تنها یک گونه موسوم به فلامینگوی بزرگ است که از نظر وضعیت حفاظتی در معرض خطر نیست. اما وضعیت همین گونه در کشور ما نیز مطلوب نیست و بقای آن در هاله‌ای از ابهام قرار دارد چراکه متاسفانه صید بی‌رویه فلامینگوها و برداشتن جوجه آن‌ها از لانه در بعضی نقاط ایران شایع است. لازم به ذکر است که فلامینگوها پاهای خیلی ظریفی دارند و حمل نادرست آن‌ها می‌تواند منجر به آسیب‌های غیرقابل جبران شود. سایر گونه‌های فلامینگوها در دنیا علیرغم اینکه بعضا جمعیت‌های چند میلیونی دارند اما باز هم در معرض خطرند. یک مشکل جدی فلامینگوها این است که چرخه زادآوری آن‌ها طولانی است بنابراین شکار می‌تواند بر روند جمعیتشان تاثیر به سزایی داشته باشد. در حال حاضر در کل دنیا کم‌تر از ۳۰ سایت عمده زادآوری برای فلامینگوها وجود دارد و وضعیت فلامینگوهای آند از این نظر نسبت به سایرین اسف‌بارتر است. فلامینگوها برای گوشت، پرها و چربی‌شان شکار می‌شوند. متاسفانه یک باور سنتی و البته اشتباه در مورد آن‌ها وجود دارد و آن‌هم این است که چربی فلامینگو خواص درمانی دارد و می‌تواند در درمان سل موثر باشد، در حالی که این باور از اساس اشتباه است.
احتمال موفقیت زادآوری فلامینگوها بسیار اندک است و همین مسئله یکی از مهم‌ترین دلایل کاهش جمعیت آن‌هاست. (عکس از احسان احدی)
کشف یک فلامینگوی باستانی
در سال ۲۰۱۲ میلادی دانشمندان در بخش شمال‌شرقی اسپانیا، لانه یک فلامینگوی باستانی را که در آن ۵ تخم وجود داشت، پیدا کردند. تحقیقات بعدی نشان داد که قدمت این لانه به حدود ۱۸ میلیون سال پیش بازمی‌گردد. اسکن پوسته‌های تخم حاکی از آن بود که ترکیبات میکروسکوپی آن، شباهت نزدیکی با تخم فلامینگوهای امروزی دارد هرچند که شکل لانه تفاوت آشکاری با لانه فلامینگوهای امروزی داشت و بیشتر به لانه آنقوت‌ها شبیه بود. از آنجایی که در کل شباهت‌هایی میان فلامینگوها و آنقوت‌ها وجود دارد، این باور در نزد دانشمندان تقویت شد که این دو گونه مختلف به احتمال زیاد از نظر خویشاوندی و تکاملی با یکدیگر نزدیکی دارند و این نزدیکی بیشتر از آن چیزی است که پیش‌تر تصور می‌شد.
یک تهدید عمده فلامینگوها برداشتن تخم‌های آن‌ها از لانه توسط افراد بومی و محلی است. (عکس از مینا عزتی)
رازها و رمزها
جوجه‌های فلامینگوها بر روی لانه‌های گلی که والدینشان می‌سازند، متولد می‌شوند و ۳ سال طول می‌کشد تا قابلیت پرواز و زندگی مستقل را به دست می‌آورند. فلامینگوهایی که پرهای پررنگ‌تری دارند، اغلب در رقابت جفت‌گیری نسبت به سایرین موفق‌تر هستند. فلامینگوهای صورتی‌تر با پرهای روشن‌تر این پیغام را به سایرین منتقل می‌کنند که توان این فرد در تهیه منابع غذایی از سایرین بیش تر است بنابراین در اصل فلامینگوهای صورتی‌تر هستند که ژن‌هایشان را به نسل بعدی انتقال می‌دهند. اغلب فلامینگوها تک‌همسری و به جفت خود وفادار هستند. طول عمر فلامینگوها نیز معمولا زیاد و در حدود ۷۰ سال تخمین زده شده است که البته همین مسئله یک دلیل جدی در معرض خطر قرار گرفتن آن‌ها است چرا که فلامینگوهای پیرتر اغلب توانایی باروری ندارند.
منابع
Encyclopedia of endangered animals
