عجایب خلقت، قسمت اول: نام این حیوان عجیب چیست؟

پیش از این مقالاتی در مورد حیوانات ناشناخته منتشر کردیم که با استقبال دوستداران محیط زیست و همراهان دیجی‌کالامگ همراه بود، به همین خاطر تصمیم گرفتیم هر هفته مجموعه‌ای جذاب از حیوانات عجیب و ناشناخته را معرفی کنیم. همان‌طور که در جریان هستید، از دو هفته پیش هم مجموعه مقالات آشنایی با گونه‌های مختلف حیات‌وحش ایران را آغاز کرده‌ایم و امیدوار هستیم که همه این شگفتی‌ها بیش‌تر از قبل ما را با طبیعت و زیستمندان آن آشتی دهند. با ما همراه باشید تا به سراغ یک پستاندار عجیب از آسیا برویم، نام این حیوان عجیب پاندای قرمز است.

این پاندا رنگش قرمز است

پاندای قرمز برخلاف نامش، شباهت چندانی به پاندای بزرگ ندارد.

واقعیت این است که شباهت‌هایی میان پانداهای قرمز و پانداهای بزرگ وجود دارد، منتهی پانداهای قرمز روایت زیستی کاملا متفاوتی دارند که باعث شده نه‌تنها از پانداهای معروف و شناخته‌شده، کوچک‌تر باشند بلکه در عمل خویشاوند زنده نزدیکی هم نداشته باشند. البته پانداهای قرمز همچون پانداهای سیاه و سفید، به خوردن بامبو علاقه وافری دارند و در ضمن بومی جنگل‌های مرتفع آسیا نیز هستند اما همان‌طور که گفته شد، دانشمندان سیر تکاملی آن‌ها را متفاوت ارزیابی می‌کنند.

پانداهای قرمز را می‌توان به‌راحتی از روی رنگ قرمز منحصربه‌فرد خز بدنشان تشخیص داد. کارایی این رنگ متمایز در اصل استتار حیوان است چراکه پانداهای قرمز معمولا در جنگل‌هایی زیست می‌کنند که پوشش غالب گیاهی آن‌ها صنوبر است. بر روی شاخه‌های درختان صنوبر نیز نوعی خزه‌ به رنگ قرمز متمایل به قهوه‌ای و گلسنگ‌های سفید رشد می‌کند. موهای ضخیم و بلند خز این جانور که کل بدنش را می‌پوشاند به بهترین شکل ممکن با زیستگاهش تطابق یافته است. اما از نظر شکل ظاهری صورت نیز وجوه تمایز آشکاری دیده می‌شود. دانشمندان معتقدند که رگه‌های سفید بالای چشم‌ها و روی پوزه به این منظور تکامل یافته‌اند که حیوان را از تابش نور خورشید مصون نگه دارند و کارایی همچون عینک آفتابی داشته باشند. از طرف دیگر پانداهای قرمز درخت‌زی هستند و به همین دلیل است که دم بلندی دارند که می‌تواند تعادل آن‌ها را بر روی درخت به خوبی حفظ کند.

تنها عضو زنده از یک خانواده

پانداهای قرمز تنها گوشت‌خوار آسیایی هستند که پاهایشان این حجم متراکم از مو را دارد، اگر به پاهای این پاندای قرمز دقت کنید، متوجه شباهت عجیب آن با پاهای خرس‌های قطبی می‌شوید. (منظور از گوشت‌خوار راسته‌ گوشت‌خواران است، به یاد داشته باشید که پانداها نیز از همین راسته هستند اما گوشت مصرف نمی‌کنند.)

پاندای قرمز تنها عضو زنده از خانواده سرخ پاندایان (Ailuridae) است. باقی اعضای این خانواده همگی منقرض شده‌اند. بحث‌ بر سر موقعیت تاکسونومیک (رده‌بندی) پانداهای قرمز تا مدت‌ها بین دانشمندان داغ بود. در وهله نخست به‌عنوان عضوی از خانواده راکون‌ها شناسایی و توصیف علمی شدند (۱۸۲۵ میلادی) اما مناقشات تا مدت‌ها ادامه داشت. خصوصیات اکولوژیکی، برخی شباهت‌های ظاهری در سر آن‌ها و البته دم راه‌راه‌شان دلایل محکمی برای اثبات این مسئله به شمار می‌رفت اما بعدها آنالیزهای (DNA) گروهی از دانشمندان را به این باور رساند که آن‌ها عضوی از خانواده خرس‌ها (Ursidae) هستند. با این وجود مطالعات ژنتیکی اخیر همه این فرضیات را رد می‌کند و آن‌ها را عضوی از یک خانواده مستقل به نام سرخ ‌پاندایان معرفی می‌کند. مطالعات فیلوژنتیک مولکولی نشان داده که آن‌ها یک گونه قدیمی از راسته گوشت‌خواران(Carnivora)  هستند.

فسیل‌های زنده

پاندای قرمز به‌طور متوسط بین ۳ تا ۶ کیلوگرم وزن دارد و از نظر جثه با گربه خانگی قابل قیاس است.

بسیاری از دانشمندان بر این عقیده هستند که پانداهای قرمز را می‌بایست به نوعی فسیل‌ زنده قلمداد کرد چراکه در عمل هیچ خویشاوند نزدیکی ندارند و نزدیک‌ترین اجداد فسیلی آن‌ها حدود ۳ الی ۴ میلیون سال قبل روی کره زمین زیست می‌کرده‌اند. در آن زمان خویشاوند آن‌ها در آسیا و اروپا بوده‌اند اما همین پناهندگی آن‌ها در کوهستان‌های هیمالیا است که نشان می‌دهد، آن‌ها مراحل تکاملی متعددی را برای بقا و گذر از عصر مشهور یخبندان طی کرده‌اند.

قلمرو پانداهای قرمز از بخش‌های شمالی میانمار (برمه) آغاز شده و تا غرب ایالت‌های سیچوان و یونان چین کشیده شده است. در عین حال زیستگاه‌های مطلوبی هم در نپال، هندوستان و تبت دارند. بهترین زیستگاه آن‌ها جنگل‌های مرتفع با زیراشکوب بامبو هستند که این نوع جنگل‌ها را می‌توان در هیمالیا و کوهستان‌های اطراف به‌خوبی سراغ گرفت.

طول عمر پانداهای قرمز حدود ۲۲ سال تخمین زده شده اما در کل آن‌ها از حدود ۱۲ الی ۱۴ سالگی به بعد پیر می‌شوند. پانداهای سرخ ماده معمولا از ۱۲ سالگی به بعد زادآوری نمی‌کنند اما نرها از این نظر مشکلی ندارند.

نزدیک به ۶ مطالعه مختلف بر روی پانداهای قرمز انجام شد که نشان داد این گیاهخواران کوچک، زندگی در نزدیکی آبگیرها را ترجیح می‌دهند. بیش از ۵ تحقیق جامع نیز حاکی از آن بود که پانداهای قرمز به‌شدت نسبت به پوشش گیاهی حساس هستند و نواحی از جنگل را با پوشش ۷۰ الی ۸۰ درصد درخت ترجیح می‌دهند. علاوه بر این، مطالعات جالبی در زمینه ترجیحات زیستگاهی آن‌ها انجام شده که مؤید علاقه آن‌ها به نواحی شیب‌دار اما پرهیز جدی‌شان از شیب‌های به سمت جنوب است. جالب اینجاست که جمعیت‌های پانداهای سرخ در چین برخلاف سایر همنوعانشان ترجیحات زیستگاهی متفاوتی دارند. یک خصلت خیلی جالب آن‌ها علاقه‌شان به گیاهخواری است چنانچه اغلب پایه غذایی آن‌ها را برگ‌های جوان‌تر تشکیل می‌دهد. آن‌ها همچنین از میوه، ریشه، علف و حتی گلسنگ‌ها نیز تغذیه می‌کنند. (یادآوری: خرس‌ها نیز عضوی از این راسته هستند منتهی از نظر رژیم غذایی به‌عنوان همه‌چیزخوار شناخته می‌شوند.)

چرا پانداهای قرمز اهمیت دارند؟

پاندای قرمز یک بار در سال بچه به دنیا می‌آورد و نوزادان نیز اغلب در فصل تابستان متولد می‌شوند.

متاسفانه مطالعات بر روی پاندای قرمز هنوز به سرانجام نرسیده است و این فسیل‌های زنده آن طور که باید برای ما شناخته‌شده نیستند. همه این‌ها در حالی است که پانداهای قرمز نیز مانند بسیاری از گونه‌های جانوری منحصربه‌فرد با شتاب به سمت انقراض می‌تازند. در حال حاضر کم‌تر از ۱۰ هزار فرد از پانداهای قرمز در دنیا باقی مانده است و اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی (IUCN) آن‌ها را در رده در معرض خطر جای داده است.

بررسی‌ها و شواهد حاکی از آن است که ۵۰ درصد زیستگاه‌های پانداهای قرمز در نواحی شرقی هیمالیا برای همیشه از دست رفته‌اند. جمعیت‌های پانداهای سرخ به دو دلیل عمده در معرض مخاطره قرار گرفته‌اند: ۱) در اختیار نداشتن درختان مناسب برای لانه‌سازی و ۲) از بین رفتن بامبوها در بخش اعظم قلمروشان و همه این دلایل نیز متاسفانه ریشه در پاک‌سازی جنگل‌ها دارند.

منابع:

National Zoo

World Wild Life

IUCN Red List