سفره‌ی هفت‌سین از کجا آمده و نماد چیست؟
ما ایرانیان سفره‌ی هفت‌سین را در عید نوروز بر زمین یا روی میز می‌گسترانیم. هنگام تحویل سال، اعضای خانه و خویشاوندان همگی دور سفره جمع می‌شویم. بعضی خانواده‌ها این سفره را تا سیزدهم نوروز نگه می‌دارند و سپس در پایان این مدت سبزه را به دست آب می‌سپارند. در این مقاله تلاش می‌کنیم شما را با تاریخچه هفت سین بیشتر آشنا کنیم و به شما بگوییم هر کدام از عناصر سفره‌ی هفت‌سین نماد چیست.
طبق نوشته دانشنامه ایرانیکا، مردمان دیگری (مثل افغان‌ها، ارمنی‌ها و تاجیک‌ها) که با ایرانیان فرهنگ و مناسبت‌های متشرک دارند، چنین سفره‌ای نمی‌چیدند و این سفره در میان اقوام کرد که خود را پاسبان آیین‌های باستانی می‌پندارند هم رسم نبوده است.
سفره‌ی هفت‌سین نماد چیست؟
چیدن سفره‌ی هفت‌سین در زمره‌ی مشهورترین رسم‌های نوروزی است. روی این سفره چیزهایی می‌گذاشتند که نام آن‌ها با حرف سین شروع شود، پارسی باشد، ریشه گیاهی داشته باشد، خوردنی باشد، اسم مرکب نباشد و برای بدن سودمند باشد.
مهم‌ترین سین‌های سفره‌ی هفت‌سین عبارتند از
- سیر: به نام و عنوان اهورامزدا
- سیب: به نام و عنوان سپندارمذ (اسفند)
- سبزی: به نام فرشته اردیبهشت
- سنجد: به نام فرشته خرداد
- سرکه: به نام فرشته امرداد
- سمنو: به نام فرشته شهریور
- سماق: به نام فرشته بهمن
با اینکه باید چیدنی‌های سفره با حرف «سین» شروع شوند، اما خانواده‌های ایرانی برای زینت و آرایش هر چه دلپذیرتر سفره، از وسایل و چیدنی‌های دیگری هم استفاده می‌کنند. در این بین خوش‌سلیقگی و هنر هر فردی در چیدن می‌تواند دخیل باشد.
هر یک از اجزا و آذین‌های سفره خود یک نماد و دلیل محسوب می‌شود. برای مثال؛
- سبزه: نماد نوزایی و تولد مجدد
- سمنو: نماد برکت و فراوانی
- سماق: نماد طلوع خورشید
- سکه: نماد دارایی
- سیب: نماد زیبایی و سلامتی
- سرکه: نماد شکیبایی و عمر
- سیر: نماد پزشکی درمان یا طب
- سنبل: نماد بهار
دیگر چیدنی‌های سفره‌ی هفت‌سین عبارتند از؛
- کتاب (دیوان حافظ، شاهنامه یا قرآن)
- آینه
- ماهی سرخ
- شمعدان اصیل ایرانی
- تخم‌مرغ رنگی
- کاسه‌ای از آب با نارنج یا سیب در آن
- شیرینی ایرانی
- گلاب
- …
در برخی سنت‌ها در شمعدان به تعداد فرزندان خانه شمع قرار داده می‌شود.
تاریخچه‌ی سفره‌ی هفت‌سین
در دانشنامه ایرانیکا تاریخ این رسم مبهم دانسته شده است و «هفت سین» آنچنان رسم کهنی به شمار نمی‌رود.
در بعضی واکاوی‌های دیگر، هفت سین را به هفت «سینی» نسبت داده‌اند یا اصلش را «هفت میم» تلقی کرده‌اند. برخی منابع هم آن را از ریشه «هفت‌چین» به معنی هفت چیدنی روی سفره می‌دانند.
غیر از اشاره‌ای مبهم به این سفره در منبعی مربوط به دوره صفویه، حتی در دست‌نوشته‌های سیاحان و مورخین قرن نوزده میلادی هم اثری از آن نمی‌بینیم. فقط هاینریش بروگش که در سال ۱۸۶۰ میلادی در دوره ناصری از تهران بازدید کرده است می‌نویسد ایرانیان برای نوروز گل‌هایی می‌کاشتند که حرف اول‌شان با حرف سین شروع می‌شده است.
از طرف دیگر، با توجه کردن به چیزهایی که در سفره می‌چینیم راحت‌تر خواهیم توانست سفره نوروزی را به سنت‌ها و اعتقادات ایرانی ربط دهیم.
برای مثال امشاسپندان و نمادهایش در این سفره به چشم می‌خورند (شیر به نشانه وهومن، سپند و بیدمشک به نشانه سپندارمذ، ظرف آب و سمنو به نشانه آناهیتا و …). مثلا سمنو را فقط به این دلیل که تقویت‌کننده قوای جنسی بوده است نباید به اله آناهیتا نسبت داد. بلکه باید توجه داشت در تهیه سمنو فقط زنان شرکت می‌جستند و مردان در این کار دستی نداشتند.
در کنار این‌ها خوب است از شمعدان، کتاب شاهنامه فردوسی، حافظ و کتاب مقدس قرآن هم یاد کنیم.
نکته‌ی دیگر این است که در زمان ساسانیان عدد هفت مقدس شمرده می‌شده است. برای مثال، در کتاب المحاسن الاضداد منسوب به جاحظ آمده است که ساسانیان هنگام نوروز هفت دانه را در ستون می‌کاشتند یا نانی متشکل از هفت دانه غله مختلف می‌پختند. ولی این که سنت چیدن سفره‌ی هفت‌سین را به پیش از اسلام نسبت دهیم کار صحیحی نیست.
دوبیتی معاصری ریشه این سنت را به کیانیان و در اصل هفت شین نسبت داده است.
نوروز در زمان کیان
می‌نهادند مردم ایران
شهد و شیر و شراب و شکر ناب
شمع و شمشاد و شابه اندر خوان
برخی بر این باورند که چون بعد از ورود اسلام به ایران شراب ممنوع اعلام شد و جایش را سرکه گرفت، هفت شین به هفت سین تغییر یافت. اما به نظر می‌رسد این باور هم درست نباشد.
خواص خوراکی‌های سفره‌ی هفت‌سین
اجازه دهید اندکی درباره خواص و فواید خوراکی‌های سفره‌ی هفت‌سین صحبت کنیم.
سنجد
در گذشته به این میوه زیاد توجه می‌شده است. اما در جامعه امروزی، مگر در مناسبت‌های خاص، تنها از نوع خشک شده‌اش استفاده می‌شود.
سنجد تازه ترکیبات فیبری زیادی دارد. در محصول خشک شده‌اش چندان ویتامین C یافت نمی‌شود. در عوض، مقدار زیادی ترکیبات کاروتنوئیدی یا پیش سازهای ویتامین A و همچنین املاحی مثل پتاسیم و منیزیم از جمله خواص سنجد خشک هستند.
سمنو
ماده‌ای نشاسته‌ای است که از گندم به‌دست می‌آید. به دلیل شسته شدن نشاسته در سمنو با آب، هضم و جذب آن به بدن سریع‌تر است. همچنین به خاطر شکسته شدن مولکول‌های بزرگ نشاسته، طعمی شیرین به خود می‌گیرد.
سمنو که از آرد گندم کامل به دست می‌آید مقدار فراوانی ویتامین‌های گروه B و املاحی مثل نمک دارد.
سیر
سیر در رده سبزیجات قرار دارد و حاوی ترکیبات آنتی‌اکسیدان و ویتامین C است.
از طرفی، ترکیبات گوگردی در خود دارد که خاصیت ضدعفونی‌کنندگی بدان بخشیده است. سیر میزان قابل توجهی فیبر هم دارد و به همین دلیل برای دستگاه گوارش مفید است.
سرکه
در واقع، سرکه همان اسید استیک تخمیر شده است. سرکه ماده غذایی به شمار نمی‌رود و مصرف نکردنش مشکلی برای بدن ایجاد نمی‌کند. این مایع تنها یک طعم‌دهنده محسوب می‌شود و برای ترش کردن خوراکی‌هایی مثل سالاد از آن استفاده می‌کنیم.
سرکه خون را رقیق و باکتری‌های مضر دستگاه گوارشی را نابود می‌کند. همچنین توانایی تنظیم اسید درون معده را دارد.
سماق
سماق در زمره‌ی ادویه‌جات دسته‌بندی می‌شود. با شنیدن نام سماق احتمالا اکثرمان یاد کباب بیفتیم. جالب است بدانید این ادویه علاوه بر اشتها‌آور بودن برای جوان‌سازی پوست، از بین بردن لکه‌های روی پوست، کاهش چربی خون، کبد و لاغری هم مفید است.
خوردن سماق با ماست درمانی برای چاقی است. ترکیب سماق با عسل هم برای دیابت مفید است.
سیب
هر چه از خاصیت این میوه بهشتی بگوییم کم گفته‌ایم.
سیب سرشار از ویتامین C، فیبر، ترکیبات کاروتنوئیدی، بتاکاروتن و پیش‌سازهای ویتامین A و C است. بهتر است این میوه را با پوستش بخورید، چون فیبر پوستش بیشتر از خودش است.
فیبرهایی که در سیب وجود دارند مانع از جذب زیاد چربی در بدن می‌شوند. مصرف روزانه سیب برای هر کسی توصیه می‌شود.
نعمت لرین یتدی سی.یا نعمت لرین یتدی سین..که این عبارت تورکی بجای هفت تا از نعمت های خدا به هفت سین ترجمه شده است.و نوروز بایرامی یک جشن تورکی است