راهنمای خرید منبع تغذیه (پاور) کامپیوتر

پاور کامپیوتر یا همان منبع تغذیه جزو قطعاتی است که معمولا در خرید کامپیوتر مهجور می‌ماند. خریداران کامپیوتر بعد از هزینه کردن تمام پس‌اندازشان برای تهیه‌ی قوی‌ترین کارت گرافیک و مادربرد و پردازنده، تازه یادشان می‌آید که به یک پاور قوی هم نیاز دارند. اکثرمان در این مواقع، معمولا به یک پاور معمولی از برندی ناشناخته بسنده می‌کنیم یا در بهترین حالت، تنها به توان خروجی دقت می‌کنیم و تصورمان این است که هر چقدر وات یک پاور بیشتر باشد، پاور قوی‌تری خواهیم داشت. می‌دانید این کار به چه چیزی شباهت دارد؟ به این که یک خودرو 500 میلیون تومانی تهیه کنید و به جای ریختن بهترین بنزین سوپر، نفت خام درون آن بریزید! یک منبع تغذیه‌ی ضعیف، دقیقا به همین اندازه می‌تواند سلامت و عملکرد قطعات کامپیوتر را تحت تاثیر قرار دهد. سوال اینجا است که برای پیدا کردن یک پاور کامپیوتر خوب، به چه نکاتی باید دقت کرد؟ دانستن چند نکته‌ی ساده در هنگام خرید منبع تغذیه می‌تواند حسابی کمکتان کند تا هم فروشندگان سرتان کلاه نگذارند و هم بتوانید بهترین انتخاب را داشته باشید.

‌راهنمای صفر تا صد تست پاور کامپیوتر؛ روش‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری

پله‌ی اول: بدانید به چند وات نیاز دارید

تولیدکننده‌های پاور، قدرت خروجی محصولشان را با واحد وات (Watt) معرفی می‌کنند. قدرتی که برای یک پاور کامپیوتر اعلام می‌شود، حداکثر توانی است که در حالت پیک (حداکثر) توسط پاور ارائه می‌شود؛ در حالی که در حالت پایدار، قدرت پاور به مراتب کمتر از میزان اعلام‌شده است. پاورهایی که در حال حاضر در بازار یافت می‌شوند از ۲۰۰ وات تا ۱۸۰۰ وات تنوع دارند. شما باید توان تقریبی مورد نیاز (معروف به TDP) هر یک از قطعات فعلی یا آینده‌ی کامپیوترتان را بدانید تا بتوانید با جمع زدن آن‌ها، پاوری با قدرت مناسب انتخاب کنید. استاندارد نانوشته‌ای وجود دارد که می‌گوید قدرت پاور باید به میزان مشخصی از نیاز اسمی کامپیوتر بیشتر باشد. مثلا اگر مجموع توان مورد نیاز کامپیوترتان ۳۰۰ وات است، یک پاور ۶۰۰ واتی انتخاب مناسبی خواهد بود. باز مثلا در یک کامپیوتر حرفه‌ای که به ۷۰۰ وات نیاز دارد، انتخاب یک پاور ۱۲۰۰ وات عقلانی خواهد بود. اگر تا مدت‌های مدید قصد ندارید قطعات کامپیوتر را به‌روزرسانی کنید، به اندازه‌ی نیازتان پاور انتخاب کنید. اما اگر کمی هم احتمال می‌دهید در یکی دو سال آینده بخواهید یک کارت گرافیک جدید بخرید، پاوری با قدرت بیشتر از نیاز فعلی‌تان انتخاب کنید. کارت گرافیک سهم‌ زیادی از مصرف برق کامپیوتر دارد و برای انتخاب پاور باید به آن توجه کرد. برای کامپیوتری که قرار نیست کار خاصی انجام دهد و بویی از کارت گرافیک مجزا هم نبرده است، یک پاور ۳۰۰ واتی به خوبی جوابگو خواهد بود. اما اگر کارت گرافیک مجزایی روی مادربردتان نصب می‌کنید، حتما روی سایت سازنده کارت گرافیک چک کنید که حداقل منبع تغذیه‌ی پیشنهادی برای آن چند وات است.

اگر حوصله ندارید خودتان مجموع توان مورد نیاز قطعات کامپیوترتان را حساب کنید، می‌توانید یک‌راست سراغ ماشین‌حساب‌های آنلاین محاسبه‌ی توان بروید. ماشین‌حساب‌هایی که دو شرکت Outervision و Coolermaster برای محاسبه‌‌ی پاور ارائه کرده‌اند، کاملا دقیق هستند و با توجه به کاربرد مدنظر شما توان مورد نیازتان را محاسبه می‌کنند. در این ماشین‌حساب‌ها می‌توانید تک‌تک قطعات مدنظرتان را تعیین کنید تا ماشین‌حساب بگوید به چه پاوری نیاز دارید. معادل ایرانی این نرم‌افزارها، حسابگری است که شرکت گرین ارائه کرده است. این حسابگر با سازوکاری مشابه دو نرم‌افزار اول، یکی از پاورهای گرین را به شما پیشنهاد می‌دهد.

نکته‌ی دیگری که در مبحث توان اهمیت دارد، میزان وات مصرفی سیستم است. عده‌ای تصور می‌کنند هر چه توان اعلام شده‌ی یک پاور کامپیوتر بیشتر باشد، برق بیشتری هم مصرف می‌کند. این موضوع را به تنهایی نمی‌توان بررسی کرد و باید میزان وات مورد نیاز مجموعه‌ی قطعات حاضر در کامپیوتر را در نظر گرفت. میزان مصرف برق یک کامپیوتر به مصرف تک‌تک قطعاتش بازمی‌گردد. این قطعات هستند که به میزان مورد نیاز خود، از برقی که در اختیارشان قرار می‌گیرد استفاده می‌کنند. مثلا در کامپیوتری که قطعاتش مجموعا به ۳۰۰ وات توان نیاز دارند، چه از یک پاور ۵۰۰ وات استفاده کنید و چه یک پاور ۱۰۰۰ وات، مصرف توان همان ۳۰۰ وات است. تفاوت این دو منبع تغذیه در حداکثر توانی است که می‌توانند در اختیار قطعات کامپیوتر قرار دهند و اصلا به این معنی نیست که یک پاور ۱۰۰۰ وات در تک‌تک ثانیه‌های روشن بودنش ۱۰۰۰ وات برق مصرف می‌کند.

‌

پله‌ی دوم: کانکتورهای مورد نیازتان را بشناسید

تمام قطعات درون کامپیوتر برای فعالیت به برق نیاز دارند. حالا این برق را یا به صورت مستقیم دریافت می‌کنند یا به صورت واسطه‌ای از برق قطعات دیگر بهره‌مند می‌شوند. منظور ما در حال حاضر آن قطعاتی هستند که برق را بی‌واسطه دریافت می‌کنند و کابل مستقیمی از پاور به آن‌ها وصل می‌شود. این اتصال که به وسیله‌ی سوکت‌ها انجام می‌شود با تمام سادگی‌اش می‌تواند برایتان دردسر ایجاد کند؛ چرا که برخی سوکت‌ها جدید هستند و در پاورهای قدیمی وجود ندارند، یا اینکه پاور مدنظر شما از یک نوع سوکت خاص، به تعداد کمتری از مقدار مورد نیازتان ارائه می‌دهد. مهم‌ترین سوکت‌هایی که باید به آن‌ها دقت کنید، کانکتورهای برق مادربرد و کارت گرافیک هستند. در معرفی کانکتور برق مادربرد از دو اصطلاح ۴+۲۰ پین و ۲۴ پین استفاده می‌شود. منظور از کانکتور ۴+۲۰ پین، کانکتوری است که می‌تواند هم ۲۰ پین باشد و هم ۲۴ پین. در واقع آن چهار پین به صورت اضافه به ۲۰ پین قبلی ملحق می‌شوند تا یک کانکتور ۲۴ پین شکل بگیرد. باید بدانید که تمام مادربردهای جدید از کانکتور برق ۲۴ پین استفاده می‌کنند.

کانکتورهای مورد نیاز در کارت‌های گرافیکی کمی متنوع است. برخی از کارت‌های ارزان‌قیمت، نیاز به کانکتور برق اضافی ندارند و همان برقی که از اسلات PCI Express دریافت می‌کنند، برای فعالیتشان کفایت می‌کند. اما اکثر کارت‌های گرافیکی قدرتمند، به یک یا دو عدد کانکتور برق مستقیم نیاز دارند. دو کانکتور برق معروف در کارت‌های گرافیکی، کانکتورهای برق ۶ پین و ۸ پین هستند. کانکتور ۶ پین را به سادگی می‌توان از روی ظاهر زمختش تشخیص داد. کانکتور ۸ پین هم با شمایلی مشابه با نمونه‌ی ۶ پین و مسلما با ۲ پین اضافه قابل شناسایی است. اکثر تولیدکننده‌ها به جای ارائه‌ی این کانکتورها، از کانکتور سومی استفاده می‌کنند که کانکتور ۲+۶ پین نام دارد. سازوکار نام‌گذاری این کانکتور مشابه کانکتور ۴+۲۰ پین مادربردها است؛ یعنی کانکتوری داریم که از جمع یک ۶ پین و یک ۲ پین تشکیل می‌شود و می‌تواند هر دو کانکتور ۶ پین و ۸ پین را ارائه دهد. در این کانکتور خودتان تعیین می‌کنید که از چند پین استفاده می‌کنید؛ هر زمان که نیاز داشتید از آن ۲ پین اضافه استفاده می‌کنید و در زمان عدم نیاز، به حال خود رهایش می‌کنید. حالا تنها باید به این دقت کنید که چند عدد کانکتور ۲+۶ پین نیاز دارید و آیا پاور مدنظرتان این تعداد خروجی را دارد یا خیر. در آخر به تعداد کانکتورهای Molex و SATA هم دقت کنید. این کانکتورها را برای اتصال هارددیسک، اس اس دی و درایو نوری DVD یا Blu-Ray نیاز خواهید داشت. کانکتور SATA از Molex جدیدتر است و باید توجهتان را به آن معطوف کنید.

‌

پله‌ی سوم: به دنبال یک پاور کامپیوتر با راندمان بالا باشید

راندمان یا میزان بهره‌وری (Efficiency) پاورها نکته‌ی دیگری است که باید به آن توجه داشت. تولیدکننده‌های مطرح این فاکتور را در مورد پاورهایشان اعلام می‌کنند و تولیدکننده‌های بی‌نام‌ونشان یا کمتر شناخته‌شده، معمولا از بیان آن طفره می‌روند. این عدد مشخص می‌کند از میزان وات اعلام شده توسط سازنده، چه درصدی پس از قرار گرفتن تحت بار (Load) در دسترس خواهد بود، یا به عبارت ساده‌تر، پاور شما چند درصد از برق متناوب ورودی (AC) را به برق مستقیم (DC) تبدیل می‌کند. این عدد معمولا تحت بار (فشار کاری) ۵۰ درصد محاسبه و اعلام می‌شود. تمام پاورها، بخشی از توان را به صورت گرما و حرارت هدر می‌دهند. این فاکتور مشخص می‌کند میزان تلفات توان در پاور مورد نظر چقدر است. استفاده از قطعات باکیفیت میزان تلفات را به حداقل می‌رساند و به همین دلیل است که پاورهای گران‌تر، بازده بهتری دارند. پاورهایی که بیشترین بازده را دارند، با استانداردی تحت عنوان 80PLUS مشخص می‌شوند. این استاندارد به مصرف‌کننده اطمینان می‌دهد که بازده پاور مورد نظر، تحت هیچ شرایطی از ۸۰ درصد کمتر نخواهد بود. بنابراین اگر پاوری موفق شود در تست‌ها، بازدهی بیشتر از ۸۰ درصد از خود نشان دهد، موفق به دریافت استاندارد و لوگوی پایه‌ی 80PLUS خواهد شد.

این استاندارد دارای رده‌بندی تفکیک شده‌ای است که پاورهای با بازده بیشتر را مشخص می‌کند. بعد از نسخه‌ی پایه‌، نسخه‌های Bronze، Silver و Gold را داریم. نسخه‌ها‌ی Platinum و Titanium هم به تازگی معرفی شده‌اند که به دلیل شرایط احراز سخت‌گیرانه‌تر، کمتر پاوری موفق به کسب آن‌ها می‌شود. شیوه‌ی تخصیص این استاندارد به پاورها اندکی پیچیده است و به عملکرد پاور در Loadهای متفاوت کاری برمی‌گردد؛ ولی به شکل خیلی ساده می‌توانیم بازده پاور در فشار کاری ۵۰ درصد را ملاک قرار دهیم و بگوییم شما تنها ستون قرمز چارت پایین را به عنوان مبنای درک این استاندارد در نظر بگیرید. معمولا وقتی پاورها را تحت بار بسیار زیاد یا بسیار کم قرار دهیم، عملکرد غیرمنتظره‌ای از خود نشان می‌دهند. این موضوع باعث شده حتی در استاندارد 80PLUS هم در مورد رفتار پاورها در چنین شرایطی صحبت نشود. تنها پاوری که بازده‌ مشخصی تحت بار خیلی کم دارد، پاور دارای استاندارد 80PLUS Titanium است. برای یک کاربر عادی، 80PLUS پایه هم کفایت می‌کند و کاربران حرفه‌ای و بازی‌کننده‌ها باید به سمت Silver و Gold یا بالاتر از آن بروند.

‌

پله‌ی چهارم: تعداد ریل‌ها را چک کنید

سازندگان پاور کامپیوتر علاوه بر اعلام قدرت خروجی، تعداد ریل‌های 12V+ را هم اعلام می‌کنند. پاورها یا یک ریل 12V+ خیلی قوی دارند یا اینکه به چند ریل 12V+ مجهز هستند. لطفا سریع نتیجه نگیرید که پس من یک پاور با چند ریل 12V+ لازم دارم؛ در پاوری که تنها یک ریل 12V+ دارد، تمام قدرت پاور روی هر یک از خروجی‌ها قابل دستیابی است. اصلا فرقی نمی‌کند کانکتور برق کارت گرافیک باشد یا کانکتور SATA یا هر کانکتور دیگری. در چنین پاورهایی، حداکثر جریان قابل ارائه، مقدار زیادی است و قطعات اجازه دارند از جریان کلی ۴۰ آمپری یا بیشتر لذت ببرند. اما اگر اتفاقی بیفتد که در عملکرد پاور اختلال ایجاد کند، امکان دارد پاور جریان بیش از حدی به سمت قطعات عزیزتر از جانتان بفرستد و به سوختن آن‌ها منجر شود. در طرف مقابل، پاوری که چند ریل 12V+ دارد، جریان کمتری را روی هر ریل ارائه می‌کند. در نتیجه مصرف‌کننده باید از میزان جریان مورد نیاز هر قطعه و جریان قابل ارائه روی ریل‌های پاور اطلاع دقیق داشته باشد. چرا که اگر قطعه‌ای بخواهد جریان بیشتری از یک ریل بکشد، یکی از قابلیت‌های حفاظتی پاور با نام OCP فعال می‌شود. این قابلیت موظف است از پاور در برابر افزایش بار جریان محافظت کند. با فعال شدن OCP، پاور ریست می‌شود و قبل از راه‌اندازی مجدد، باید عامل مشکل‌زا را برطرف کنید. در این حالت با وجود این که تنها یکی از ریل‌ها تحت فشار قرار می‌گیرد، باقی ریل‌ها در عین سلامت کامل ریست می‌شوند و در نتیجه هیچ خطری برای قطعات به وجود نمی‌آید. این مشکل در پاورهای تک ‌ریل اتفاق نمی‌افتد. اما اگر مشکل OCP در چنین پاورهایی رخ بدهد، به دلیل افزایش بیش از حد جریان، هم خود پاور را ذوب می‌کند و هم عواقب جبران‌ناپذیری را برای قطعات کامپیوتر به وجود می‌آورد. پاورهای امروزی که چند ریل دارند، باید روی ریل 12V+ خود حداقل ۱۸ آمپر را ارائه دهند و جریانی کمتر از این مقدار قابل قبول نیست. نمی‌توان یک برنده‌ی قاطع بین پاورهای دارای یک ریل و بیشتر از آن اعلام کرد. هر یک از پاورها مزایا و معایب خاصی دارند که تصمیم‌گیری را سخت می‌کند. اما باید به این نکته اشاره کرد که اکثر پاورهای جدید بیشتر از یک ریل دارند. در نظر داشته باشید اگر می‌خواهید کامپیوتری با قوی‌ترین سخت‌افزار روز تهیه کنید، بهتر است جانب احتیاط را گرفته و پاوری چند ریله بخرید.

‌

پله‌ی پنجم: درک درستی از مفهوم ماژولار بودن پاور کامپیوتر پیدا کنید

این مورد به کابل‌کشی پاور کامپیوتر برمی‌گردد و به اندازه‌ی موارد دیگر مهم و قابل اعتنا نیست. حالا اصلا این ماژولار بودن چیست و به چه دردی می‌خورد؟ پاورها از منظر کابل‌کشی، به سه گروه کلی کاملا ماژولار، نیمه ماژلار و غیر ماژولار تقسیم می‌شوند. در پاورهای کاملا ماژولار، کابل‌های خروجی برق در دو سمت خود سوکت دارند و اتصالشان به خود پاور هم با همین سوکت‌ها انجام می‌شود. شما در یک پاور کامپیوتر کاملا ماژولار می‌توانید تنها از آن کابل‌هایی که می‌خواهید استفاده کنید و باقی کابل‌ها را حتی از جعبه‌ی پاور بیرون نیاورید. استفاده از چنین پاوری باعث می‌شود کیس کامپیوترتان تمیزتر باشد و اثری از سیم‌های بی‌استفاده در آن دیده نشود. پاورهای نیمه ماژولار شباهت زیادی به نمونه‌های کاملا ماژولار دارند و تنها تفاوتشان در این است که در یک پاور کامپیوتر نیمه ماژولار، کابل برق مادربرد را نمی‌توان از پاور جدا کرد؛ اما در مورد بقیه‌ی کابل‌ها مشابه پاورهای کاملا ماژولار هستند. حالا احتمالا حدس زده‌اید که به چه پاوری غیر ماژولار می‌گوییم. پاور غیر ماژولار، پاوری است که تمام کابل‌های خروجی آن در بدنه فیکس شده‌اند و معمولا از یک حفره‌ی دایره‌ای به صورت یک‌جا از بدنه‌ی پاور خارج می‌شوند. در یک پاور غیر ماژولار، همواره شاهد کابل‌هایی هستیم که بدون استفاده مانده‌اند.

پاورهای کاملا ماژولار و غیر ماژولار در کاربرد و بازار هدف، دو تفاوت اصلی با هم دارند. تفاوت اینجا است که در پاورهای کاملا ماژولار به دلیل اضافه شدن سوکتی در سمت اتصال به پاور و سوکتی برای اتصال به قطعات، برای کاربران غیرحرفه‌ای سردرگمی ایجاد می‌شود و ممکن است نتوانند به سرعت از چنین پاوری استفاده کنند. اما در پاورهای غیر ماژولار، تنها با آن سمتی از کابل‌ها سر و کار داریم که به قطعات وصل می‌شوند. استفاده از چنین پاوری برای مبتدیان به مراتب ساده‌تر است. در نظر داشته باشید که پاورهای کاملا ماژولار همیشه از پاورهای غیرماژولار گران‌تر هستند.

‌

پله‌ی آخر: سنگین‌تر همیشه بهتر است

حتی اگر حوصله ندارید این نوشته را از شروع تا به اینجا بخوانید، نگران نباشید؛ می‌خواهیم یک راه حل ساده و سریع برای پیدا کردن پاور کامپیوتر خوب به شما معرفی کنیم. حقه‌ی تشخیص هندوانه‌ی رسیده از غیر رسیده را که می‌دانید. وقتی با کف دست به کنار یک هندوانه‌ی رسیده ضربه بزنید، باید صدای دُهُل بدهد! این روش برای انتخاب پاور کامپیوتر هم مصداق مشابهی دارد. چطور؟ ساده‌ است: هر چقدر یک پاور سنگین‌تر باشد، بهتر است! باور کنید شوخی نمی‌کنیم! این یک حقیقت محض است. پاورهای قوی‌تر معمولا از خازن‌های بزرگ‌تر و چوک‌های سنگین‌تری استفاده می‌کنند که در وزن نهایی پاور تاثیرگذار است. به علاوه از آنجایی که فعالیت پاورها با تولید گرما همراه است، در پاورهای خوب از هیت‌سینک‌ (صفحه‌های دفع حرارت) ضخیم و فن‌های بزرگی استفاده می‌شود که به افزایش وزن محصول منجر می‌شوند. بنابراین با چشم بسته هم می‌توانید پاوری که خوب است را از سایر پاورها تشخیص دهید.

‌

‌

منابع: PCWorld | Lifewire | Anandtech