تغییر اقلیم؛ فردای زمین، آینده‌ی زندگی
مدت‌هاست در بخش‌های مختلف جهان شاهد هستیم که روند طبیعی فصل‌ها دچار تغییر شده، میانگین دما افزایش یافته و سطح آب دریاها نیز در حال بالا آمدن است. با این وجود، زمین هنوز هم با ارائه هوا، آب، غذا و نیز مکان زندگی می‌تواند ادامه حیات ما را تامین کند. اگر هم اکنون دست به انجام اقداماتی موثر نزنیم، دنیای فرزندان و نوه‌هایمان به شکلی دیگر خواهد بود. در این مقاله قصد داریم به بررسی برخی از مهم‌ترین پیامدهای تغییرات اقلیمی بپردازیم. به نظر شما، کدام یک از این پیامدها، بیشترین تاثیر را بر زندگی و منطقه‌ی شما خواهد داشت؟
افزایش دما
از سال ۱۹۹۷ به این سو شاهد رکوردهای جدید در میانگین سالیانه‌ی دمای زمین بوده‌ایم. گازهایی که از نیروگاه‌های فسیلی، خودروها، پدیده‌ی جنگل‌زدایی و سایر منابع آزاد می‌شود در جو زمین قرار گرفته و گرما را در خود نگه می‌دارند. این مساله در نهایت سبب افزایش دمای کلی زمین می‌شود؛ به طوری که از ۱۹۹۷ به این سو شاهد رکوردهای جدید در میانگین سالیانه دمای زمین بوده‌ایم. افزایش دما عامل افزایش مرگ و میر و نیز بیماری‌های مرتبط با گرما، بالا آمدن سطح آب دریاها، افزایش شدت طوفان‌ها و نیز بسیاری دیگر از پیامدهای تغییرات اقلیمی است. طی قرن بیستم، دمای زمین یک درجه‌ی فارنهایت افزایش یافت و به بالاترین میزان خود در طی چهار قرن گذشته رسید. برخی دانشمندان بر این باورند که این سریع‌ترین میزان افزایش دما در طی هزار سال اخیر بوده است. پژوهشگران بر این باورند که اگر تولید گازهای گلخانه‌ای کاهش نیابد، دمای سطح زمین تا پایان همین قرن به صورت متوسط بین ۳ تا ۱۰ درجه فارنهایت افزایش خواهد یافت.
نکته‌ای که در این میان باید مد نظر قرار دارد، مساله‌ی «دمای میانگین» است. همه ما هر روز با افزایش و کاهش دما روبرو هستیم، اما افزایش میانگین دمای ناشی از پدیده گرمایش جهانی امری یکدست نیست؛ برای نمونه ممکن است نقطه‌ای از زمین به شدت سرد شده و دمای نقطه‌ای دیگر نیز به طور قابل ملاحظه‌ای افزایش یابد. در واقع این افزایش میانگین دما به معنای تغییرات شدید دما در نواحی مختلف جهان خواهد بود. یکی از پیامدهای افزایش میانگین دمای جهانی، به اقیانوس‌ها مربوط می شود. این مساله سبب ایجاد طوفان‌های سهمگین، از بین رفتن رنگ مرجان‌های دریایی و نیز بالا آمدن سطح آب دریاها خواهد شد.
تغییرات در منظر طبیعی
تغییرات دما سبب ایجاد تغییراتی در پوشش گیاهی و ایجاد چالش‌هایی جدی در حفظ منابع طبیعی می‌شود. افزایش دما و ایجاد تغییر در الگوی بارش سبب شده که درختان و گیاهان به سمت نواحی قطبی و نیز به سمت ارتفاعات کوهستانی حرکت کنند. این تغییرات در پوشش گیاهی موجب می‌شود که تلاش‌هایی که تاکنون توسط بشر به منظور حفاظت از منابع طبیعی به انجام رسیده تا حدی ارزش خود را از دست بدهد، زیرا جابجایی موقعیت کلی پوشش گیاهی به بر هم خوردن بسیاری از برنامه‌ریزی‌های انجام شده برای آینده خواهد انجامید. بخش‌هایی از زمین که دمای آن بین صفر تا ده درجه‌ی سانتی‌گراد است را در اصطلاح «توندرا» می‌نامند. بخشی از خاک زیرین در توندراهای جهان منجمد است. گرم شدن زمین سبب آب شدن یخ این خاک و رشد انواع بوته‌ها و درختان در آن می‌شود. در منطقه صحرایی ایالات متحده، علف‌زارها به احتمال زیاد به جنگل تبدیل خواهند شد. همچنین مناظر زیبای موجود در منطقه‌ی نیوانگلند ایالات متحده به خاطر اینکه درختان افرا و نیز راش موجود در آن به سمت نواحی سردتر حرکت خواهند کرد، در آینده از بین خواهد رفت.
خلاصه اینکه مجموعه‌ی پوشش گیاهی به منظور انطباق خود با تغییرات اقلیمی، به سمت نواحی خنک‌تر مجاور حرکت خواهد کرد. همچنین، حیوانات نیز که برای ادامه حیات خود به گیاهان وابسته‌اند نیز چاره‌ای جز جابجایی ندارند. البته توسعه مناطق شهری و سایر موانع، شاید جلوی مهاجرت گیاهان و حیوانات را بگیرد. در این میان، زیستگاه موجود برای برخی گونه‌ها نظیر خرس‌های قطبی و یا مراتع منطقه کوهستانی آلپ بسیار محدودتر شده و به این ترتیب بسیاری از گونه‌های موجود در حیات وحش این منطقه، با خطر انقراض روبرو خواهند بود.
خطرات برای حیات وحش
یک چهارم گونه‌های موجود بر روی زمین تا سال ۲۰۵۰ به خاطر تغییرات اقلیمی با خطر انقراض روبرو خواهند بود. افزایش دما سبب تغییر در آب و هوا و نیز الگوی قرارگیری پوشش گیاهی در سراسر جهان شده و گونه‌های مختلف جانوری را به مهاجرت به بخش‌های جدید و سردتر به منظور ادامه حیات سوق می‌دهد. به خاطر سرعت ایجاد تغییرات اقلیمی، بسیاری از گونه‌های جانوری نمی‌توانند خود را با این شرایط سازگار کرده و یا به مناطق دیگر مهاجرت کنند. در واقع کارشناسان پیش بینی می‌کنند که اگر روند گرمایش زمین به همین صورت ادامه یابد، یک چهارم گونه‌های موجود بر روی زمین تا سال ۲۰۵۰ به خاطر تغییرات اقلیمی با خطر انقراض روبرو خواهند بود.
مطالعات نشان داده که گونه‌های مختلف جانوری متوجه بروز تغییرات اقلیمی مذکور شده اند. برای نمونه، در سال ۱۹۹۹، مرگ آخرین بازمانده از وزغ‌های طلایی در آمریکای مرکزی، نخستین انقراض ناشی از تغییرات اقلیمی را رقم زد. همچنین آب شدن یخ‌های قطبی سبب می‌شود زیستگاه خرس‌های قطب شمال از بین برود. به همین دلیل شاید تا ۱۰۰ سال آینده این گونه جانوری منقرض شود. افزون بر این‌ها، افزایش دما در مناطق گرمسیری زمین به افزایش دمای آب دریاها و در نتیجه از بین رفتن رنگ مرجان‌های دریایی انجامیده است. دلیل بروز این پدیده، مرگ جلبک‌های رنگی (که غذای اصلی مرجان‌های دریایی هستند) به خاطر گرمای زیاد است.
بالا آمدن سطح آب دریاها
پدیده‌ی افزایش سطح آب دریاها (که به خاطر پدیده تغییرات اقلیمی ایجاد می‌شود)، ده‌ها میلیون نفر سکنه مناطق ساحلی را به کوچ اجباری سوق خواهد داد. آب گرم، فضایی بیشتر از آب سرد را اشغال می‌کند. این پدیده که در فیزیک با عنوان «انبساط گرمایی» شناخته می‌شود، به بالا آمدن سطح آب دریاها می‌انجامد. گرمایش جهانی همچنین سبب ذوب شدن بسیاری از یخچال‌های طبیعی و بیشتر شدن آب اقیانوس‌ها می‌شود که افزایش سطح آب دریاها از پیامدهای آن خواهد بود. افزایش سطح آب دریاها، تهدیدی برای نواحی کم ارتفاع و جزایر و نیز نواحی مسکونی ساحلی به شمار می‌رود. این پدیده همچنین به از بین رفتن خطوط ساحلی، آسیب به سازه‌های گوناگون ساخته‌ی بشر و نیز تخریب اکوسیستم‌هایی نظیر جنگل‌های حرا و تالاب که از سواحل در برابر طوفان‌های سهمگین محافظت می‌کند می‌انجامد.
سطح آب دریاها در طی ۱۰۰ سال اخیر بین ۴ تا ۸ اینچ بالا آمده است. کارشناسان پیش بینی می‌کنند که سطح آب دریاها در طی ۱۰۰ سال آینده نیز بین ۴ تا ۳۶ اینچ بالا بیاید. گفتنی است بالا آمدن ۳۶ اینچی سطح آب دریاها می‌تواند بسیار مخرب باشد و برای نمونه، همه شهرهای شرقی ایالات متحده نظیر میامی و بوستون را به طول کامل به زیر آب ببرد. آمارها نشان می‌دهد که حدود ۱۰۰ میلیون نفر در سراسر جهان در مناطقی با ارتفاع ۹۰ متر بالاتر از سطح آب‌های آزاد زندگی می‌کنند. به همین دلیل افزایش سطح دریاها به خاطر پدیده تغییرات اقلیمی موجب می‌شود میلیون‌ها نفر که در مناطق ساحلی زندگی می‌کنند (و البته شمار قابل توجهی از آنها در کشورهای فقیر و در حال توسعه هستند) محل زندگی خود را از دست داده و مجبور به جابجایی به مناطقی دیگر شوند. این پدیده به گونه‌ای است که در چند سال اخیر، ساکنان برخی جزایر که ارتفاع چندانی ندارند، مجبور به ترک موطن خود شده‌اند. به این ترتیب، جمیعتی به نام آوارگان تغییرات اقلیمی نیز در حال شکل‌گیری است که البته در آینده بر شمار آنها افزوده خواهد شد.
افزایش خطر بروز خشکسالی، آتش سوزی و سیلاب
تغییرات اقلیمی سبب ایجاد سیلاب، آتش سوزی و نیز خشکسالی‌های مکرر و شدید می‌شود. پژوهش‌های علمی نشانگر آن است که تغییرات اقلیمی، به بروز انواع گردباد و طوفان‌های شدید و طولانی مدت، وزش بادهای سهمگین و نیز آسیب بیشتر به اکوسیستم مناطق ساحلی و ساکنان این مناطق خواهد انجامید. دانشمندان بر این باورند که افزایش دمای اقیانوس، اصلی‌ترین عامل بروز چنین مساله‌ای است، زیرا گردبادها و طوفان‌های مناطق گرمسیری، انرژی مورد نیاز خود را از آب‌های گرم دریافت می‌کنند. هر قدر دمای سطح آب دریاها افزایش یابد، طوفان‌ها نیز انرژی بیشتری خواهند داشت و در نتیجه بر قدرت تخریب آنها نیز افزوده خواهد شد. در عین حال، سایر عوامل نظیر بالا آمدن سطح آب دریاها، از بین رفتن تالاب‌ها و نیزافزایش ساخت‌و‌ساز در نواحی ساحلی، سبب تشدید آسیب‌های ناشی از گردبادها و طوفان‌های گرمسیری خواهند شد.
بیماری‌های مرتبط با گرما
تغییرات اقلیمی، خطراتی را برای سلامتی بشر به همراه دارد. افزایش دما موجب افزایش خطر بروز بیماری‌های مرتبط با گرما و حتی مرگ‌و‌میر افراد آسیب‌پذیر نسبت به این پدیده خواهد شد. برای نمونه در سال ۲۰۰۳، موج گرمای شدید موجب مرگ بیش از ۲۰ هزار نفر در اروپا و نیز بیش از ۱۵۰۰ نفر در هندوستان شد. دانشمندان این مرگ‌ها را به خاطر موج گرمای ناشی از تغییرات اقلیمی دانسته و هشدار می‌دهند که در آینده، باز هم با این چنین پدیده‌ای روبرو خواهیم بود.
تغییرات اقلیمی علاوه بر تشدید بیماری‌های مرتبط با گرما، می‌تواند به شیوع هر چه بیشتر بیماری‌های عفونی کمک کند، زیرا دمای بالاتر تعداد و نیز دامنه فعالیت حشرات، حیوانات و میکروب‌های ناقل بیماری را افزایش می‌دهد. در این صورت بیمارهای و حشراتی که روزگاری فقط به مناطق گرمسیری محدود بودند (نظیر پشه ناقل بیماری مالاریا) ممکن است در نواحی دنیا نیز که دمای آنها افزایش یافته نیز گسترش یابند. سازمان بهداشت جهانی تخمین می‌زند که تغییرات اقلیمی فقط در سال ۲۰۰۰ به مرگ بیش از ۱۵۰ هزار نفر انجامیده است و این آمار احتمالا در سال‌های آینده افزایش خواهد یافت.
آسیب‌ها و ضررهای اقتصادی
تغییرات اقلیمی بر کسب‌و‌کارهای محلی و وضعیت اقتصادی کشورهای مختلف تاثیری ناگوار دارد. بر اساس گزارش مفصلی که توسط دولت انگلستان تهیه شده، اگر هیچ اقدام موثری برای کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای به انجام نرسد، تغییرات اقلیمی می‌تواند هزینه‌ای بین ۵ تا ۲۰ درصد از مجموع تولید ناخالص سالانه‌ی جهانی را روی دست ما بگذارد. جالب اینجاست که اقدام برای کاهش اثرات این پدیده نیاز به صرف فقط یک درصد از مجموع تولید ناخالص جهانی در هر سال دارد. البته اثرات این پدیده در برخی از مناطق دنیا تاکنون بسیار چشمگیر بوده است. برای نمونه، تعداد شاه میگوها (که یکی از محصولات اصلی شیلاتی در ناحیه نیوانگلند در ایالات متحده است) به خاطر فشار گرما و نیز فعالیت بیشتر انگل‌ها (که همگی به خاطر افزایش دمای آب دریا ایجاد شده‌اند) به طور قابل توجهی کاهش یافته است.
همچنین مناطق با ارتفاع پایین در کوهستان‌های آلپ سوئیس (که یکی از مهم‌ترین مراکز تفریحی ویژه اسکی در دنیا به شمار می‌روند)، در سال‌های اخیر با کمبود قابل توجه میزان برف روبرو بوده‌اند. به طور کلی، افزایش تعداد طوفان‌های سهمگین و نیز کاهش بارش می‌تواند میلیاردها دلار به سازه‌ها و نیز زیرساخت‌های مختلف آسیب برساند. خشکسالی و افزایش دما نیز به کاهش میزان تولیدات کشاورزی به ویژه در آفریقا منجر شده و همین امر ادامه حیات صدها هزار نفر از مردم را با خطری بسیار جدی روبرو می‌سازد. مرجان‌ها هر سال درآمدی حدود ۳۷۵ میلیارد دلار را نصیب مردم جهان می‌کنند. افزایش دمای آب دریاها، زندگی تهدیدی جدی برای زندگی مرجان‌های دریایی است و این امر می‌تواند به کاهش درآمد ناشی از این موجودات برای انسان‌ها بیانجامد.
منبع: Nature.org
