نگاهی به تاریخچه‌ی لینوکس؛ به مناسبت ۲۶ ساله شدن این سیستم‌عامل

لینوکس یکی از قدرتمندترین سیستم‌عامل‌های کامپیوتری است که متن‌باز بودن آن، در کنار جامعه‌ی توسعه‌دهندگان قدرتمندش، آن را به ابزاری حرفه‌ای برای مهندسان نرم‌افزار و گیک‌ها تبدیل کرده است. به مناسبت تولد ۲۶ سالگی این سیستم‌عامل محبوب، تصمیم گرفتیم که به زبانی ساده و بدون استفاده از اصطلاحات پیچیده، تاریخچه‌ی مختصر و مفید سیستم‌عامل لینوکس را ارایه و در کنار آن، مفاهیم کلیدی و کارکردهای متنوع این سیستم‌عامل را شرح دهیم.

‌

قصه از کجا شروع شد؟

در سال ۱۹۷۱، سیستم‌عامل «یونیکس» (Unix) به دست تعدادی از مهندسان «شرکت تلفن و تلگراف آمریکا» (AT&T Corp) توسعه پیدا کرد. این سیستم‌عامل که هرساله پیشرفته‌تر می‌شد، چندان ارزان نبود و همه نمی‌توانستند از آن استفاده کنند. در سال ۱۹۸۴ میلادی، «ریچارد استالمن» (Richard Stallman) که رییس بنیاد نرم‌افزارهای آزاد بود، پروژه‌ی «گنو» (GNU) را آغاز کرد. در این پروژه که یک جنبش نرم‌افزاری محسوب می‌شد، برنامه‌نویسان با یکدیگر همکاری می‌کردند که این همکاری تابه‌حال هم ادامه دارد. تا چند سال بعد، ابزارهای متنوعی در پروژه‌ی گنو توسعه پیدا کردند. اما این ابزارها برای اجرا، نیازمند یک هسته‌ی مناسب و آزاد به عنوان سیستم‌عامل بودند؛ هسته‌ای که توسعه‌ی آن به این زودی‌ها امکان‌پذیر نبود.

در سال ۱۹۹۱، «لینوس توروالدز» (Linus Torvalds) یک دانشجوی ۲۱ ساله بود که در دانشگاه هلسینکی درس می‌خواند. او در ابتدای این سال، یک کامپیوتر IBM خرید که با سیستم‌عامل MS-DOS کار می‌کرد. او که از این سیستم‌عامل راضی نبود، علاقه داشت از یونیکس استفاده کند. ولی متوجه شد که ارزان‌ترین نوع سیستم‌عامل یونیکس، ۵ هزار دلار قیمت دارد. به همین خاطر و به دلیل عملکرد ضعیف پروژه‌ی گنو درزمینه‌ی توسعه‌ی هسته‌ی سیستم‌عامل، لینوس تصمیم گرفت که خودش دست‌به‌کار شود.

لینوس توروالدز، خالق لینوکس

در ۲۵ آگوست همان سال، «لینوس» متنی را به گروه خبری comp.os.minix مبنی بر توسعه‌ی هسته‌ی یک سیستم‌عامل جدید می‌فرستد و از برنامه‌نویسان می‌خواهد که در این مسیر به او کمک کنند. این‌گونه بود که او اولین نسخه از سیستم‌عامل لینوکس را سپتامبر همان سال منتشر کرد. دومین نسخه‌ی آن به فاصله‌ی کمی در اکتبر همان سال منتشر شد. از آن زمان و تا همین امروز، هزاران برنامه‌نویس در توسعه‌ی لینوکس مشارکت داشته‌اند که به تعداد آن‌ها همواره افزوده می‌شود. اما شاید برخی بپرسند که درنهایت لینوکس هسته‌ی سیستم‌عامل است یا به‌تنهایی یک سیستم‌عامل مستقل محسوب می‌شود؟

‌

لینوکس چیست؟

از دید فنی، لینوکس تنها نامی است برای هسته‌ی سیستم‌عامل و نه کل آن. دلیل این تعریف‌های گوناگون از لینوکس، به دلیل ماهیت انعطاف‌پذیر آن است. کمی بعد از عرضه‌ی این سیستم‌عامل، توروالدز تصمیم گرفت که به پروژه‌ی گنو بپیوندد. با این کار به‌سرعت توسعه‌ی لینوکس افزوده شد و توزیع‌های مختلفی ظاهر شدند. توزیع‌ها مجموعه‌ای از ابزارها هستند که برای رسیدن به اهدف مختلف در کنار هم قرار می‌گیرند و از هسته‌ی لینوکس استفاده می‌کنند. به همین خاطر، لغت لینوکس را به سیستم‌عامل‌هایی اطلاق می‌کنند که از ترکیب‌بندی لینوکس (به‌عنوان هسته سیستم‌عامل) با نرم‌افزارهای آزاد و متن‌باز به دست می‌آیند. درصورتی‌که بنیاد نرم‌افزارهای آزاد تاکید دارد که از چنین سیستم‌عامل‌هایی، با عنوان گنو/لینوکس یاد شود. در این میان، سوالی که برای خیلی‌ها مطرح می‌شود این است که اگر لینوکس متن‌باز و رایگان است، پس درآمد توسعه‌دهندگان توزیع‌های آن چطور به دست می‌آید؟

‌

نحوه‌ی درآمد توسعه‌دهندگان توزیع‌های لینوکس

به دلیل متن‌باز بودن لینوکس، انواع و اقسام توزیع‌ها توسعه داده می‌شوند. برخی از این توزیع‌ها بسیار معروف هستند و برخی دیگر فقط برای استفاده‌های خاص موردتوجه قرار می‌گیرند. برخی از این توزیع‌های نه‌چندان معروف، برای راحتی کار، بر اساس توزیع‌های معروف توسعه داده شده‌اند. از معروف‌ترین و محبوب‌ترین توزیع‌ها می‌توان به «اوبونتو» (Ubuntu)، «مینت» (Mint)، «دبیان» (Debian) و «فدورا» (Fedora) اشاره کرد. ایرانی‌ها هم در این زمینه دستی بر آتش دارند. به‌طور مثال آلن باغومیان، برنامه‌نویس ایرانی، در سال ۱۳۸۳ توزیع پارسیکس را توسعه داد که درنهایت در سال ۱۳۹۶، پشتیبانی از این توزیع متوقف شد.

محیط توزیع اوبونتو

باید توجه کرد که چون لینوکس به‌عنوان یک هسته‌ی سیستم‌عامل، متن‌باز و رایگان است، قرار نیست تمام توزیع‌های آن هم رایگان باشند. مثال بارز در این زمینه هم شرکت «رد هت» (Red Hat) است که توزیع «رد هت» را به فروش می‌رساند و از همین راه در سال ۲۰۱۶ موفق شد ۲.۴ میلیارد دلار درآمد کسب کند. توزیع معروفی همچون «اوبونتو» باوجود این‌که رایگان است، اما شرکت توسعه‌دهنده‌ی آن، از طریق مشاوره درزمینه‌ی شبکه، فروش نرم‌افزارهای غیر رایگان، کمک‌های مردمی و دیگر موارد، کسب درآمد می‌کند. البته در این میان نمی‌توان کمک بلاعوض برنامه‌نویسان را فراموش کرد که بسیاری از آن‌ها به‌طور رایگان به توسعه‌ی توزیع‌های مختلف کمک می‌کنند.

کاربرد لینوکس در عرصه‌های گوناگون

در دنیای تکنولوژی گفته می‌شود که تقریباً هر کاری را می‌توان با لینوکس انجام داد؛ شاید سهم سیستم‌عامل‌های گنو/لینوکس در دسکتاپ‌ها زیاد نباشد اما درخشش اصلی لینوکس در عرصه‌های دیگر است. اما دلیل این استقبال چیست؟ آیا فقط به دلیل رایگان بودن و امنیت بالای آن است؟ علاوه بر این دو مشخصه، لینوکس یک هسته‌ی سیستم‌عامل بسیار انعطاف‌پذیر است که می‌توان از آن تقریبا روی هر پردازنده و با هر نوع معماری استفاده کرد. اما از لینوکس دقیقا در چه عرصه‌هایی استفاده می‌شود؟

سیستم‌عامل اندروید بر اساس هسته‌ی لینوکس توسعه یافته است

یک مثال بارز برای استفاده‌ی لینوکس در عرصه‌های متنوع، سیستم‌عامل اندروید است. این سیستم‌عامل که بر پایه‌ی هسته‌ی لینوکس نوشته‌شده، در انواع و اقسام وسایل استفاده می‌شود. از گوشی‌ها و ساعت‌های هوشمند گرفته تا تلویزیون‌ها و یخچال‌ها. علاوه بر این، بیش از ۹۵ درصد ابرکامپیوترهای جهان از سیستم‌عامل‌هایی بر پایه‌ی لینوکس بهره می‌برند. استفاده از لینوکس فقط به همین موارد محدود نمی‌شود. علاوه بر استفاده از لینوکس در سیستم اتومبیل‌های خودران، شرکت‌های بزرگی مانند گوگل، فیسبوک و توییتر، از این سیستم‌عامل برای سرورهایشان استفاده می‌کنند. آن‌قدر لینوکس در زمینه‌های مختلف مورداستفاده قرار می‌گیرد که در این فضای کم، فرصت پرداختن به همه‌ی آن‌ها امکان‌پذیر نیست. اما چیزی که باید توجه کرد این است که گستره‌ی استفاده از لینوکس هرروز بیشتر از گذشته می‌شود و دوری و عدم توجه به آن، به ضرر خود ما خواهد بود.

‌

شما در این مورد چه فکر می‌کنید؟ آیا از لینوکس استفاده می‌کنید یا در آینده قصد استفاده از آن را دارید؟ آیا به نظر شما در مورد خبرهای مرتبط با لینوکس بزرگ‌نمایی می‌شود؟ نظرات خودتان را در بخش کامنت‌ها با ما در میان بگذارید.