چرا چین می‌خواهد پاندا را از انقراض نجات دهد؟
خرس‌های پاندا (Ailuropoda melanoleuca ) یکی از نادرترین پستانداران روی کره زمین هستند. این مخلوقات به ظاهر آرام و دوست‌داشتنی که جهانیان آن‌ها را به خاطر زیبایی‌شان و چینی‌ها به عنوان یک میراث ملی ارج می‌دهند، در اصل یک گونه در معرض خطر هستند که برای بقا با چالش‌های بسیاری مواجه می‌باشند.
معرفی مجدد این حیوان به طبیعت، یکی از دشوارترین طرح‌های حفاظت از حیات وحش در کل دنیاست که لازمه آن دوراندیشی و در عین حال مراعات بسیاری از جوانب است. زیستگاه پاندا های دوست‌داشتنی هر ساله کوچک و کوچک‌تر می‌شود. آیا امکان بقای نسل پاندا ها وجود دارد؟
در حال حاضر تنها ۲۵ زیستگاه جنگلی عمده از پاندا ها باقی مانده و این در حالی است که جمعیت پاندا های بالغ نیز بین ۵۰۰ الی ۱۰۰۰ فرد تخمین زده شده است.
از سال ۱۹۷۴ تا به امروز، دولت چین ۴ بررسی جمعیتی را هر ۱۰ سال یک‌بار آن هم در سطح ملی سازمان‌دهی کرده که بر مبنای آخرین بررسی که در حدفاصل سال‌های ۲۰۱۱ الی ۲۰۱۴ انجام شد، مساحتی بالغ بر ۴.۳۶ میلیون هکتار توسط بیش از ۶۰ هزار نفر مورد پایش قرار گرفت و بر این اساس جمعیت کل پاندا ها حدود ۱.۸۶۴ فرد در طبیعت عنوان شد. اما دلیل این اهتمام جدی چینی‌ها برای حفاظت از پاند ها چیست؟
پانداها، میراث ملی هستند
در سال ۱۸۸۹ میلادی، تنها ۱۰۰۰ بوفالوی آمریکایی (American Bison) در طبیعت شمارش شد. در حالی که یک قرن پیش‌تر، تعداد بوفالوها در علفزارهای آمریکای شمالی رقمی بالغ بر ۶۰ میلیون فرد بود. چینی‌ها مدت‌هاست که متوجه شده‌اند، شرایط برای پانداهای آن‌ها هم درست به همین وخامت است. بنابراین عزم آن‌ها در حفاظت از میراث ملی‌شان واقعا جزم است.
نوزادان پاندا مانند سایر خرس‌ها نارس متولد می‌شوند و مراحل تکاملی را آرام آرام در کنار مادرشان طی می‌کنند.
دانشمندان می‌گویند که اگر امکان انتقال تولههای پاندا از اسارت به طبیعت فراهم نشود، باید انتظار داشت که پانداها هم از طبیعت محو شوند. اما این قطعا خواسته چینی‌ها نیست.
چینی‌ها به اندازه‌ای در این مورد جدی هستند که حتی برای حفاظت از حدود ۲۰۰۰ پاندایی که در طبیعت‌شان باقی مانده نیز راهکارهای بسیار سخت‌گیرانه‌ای را در پیش گرفته‌اند. از جمله قانون‌های سفت و سخت چینی‌ها می‌توان به حکم اعدام برای شکارچیان متخلف پاندا در این کشور اشاره کرد.
دولت چین سال‌هاست که تلاش می‌کند تا جمعیت پانداها را حفظ کند اما متاسفانه مخاطرات بسیاری بقای جمعیت پانداها را تهدید می‌کند. بسیاری از پژوهشگران تلاش می‌کنند تا در ذخیره‌گاه‌های طبیعی به پانداها کمک کنند. مطالعه رفتار و اجرای برنامه‌های زادآوری پایدار جمعیت این پستانداران بومی نواحی شرقی هیمالیا و جنوب غربی چین از جمله روش‌های نوین حفاظتی است که البته تاکید ویژه‌ای هم بر آن‌ها وجود دارد.
تهدیدات پانداها
در حال حاضر مهم‌ترین تهدید بقای پانداها، تخریب زیستگاه است. متاسفانه تکه‌تکه شدن زیستگاه‌ها از جمله دلایل شکل‌گیری جمعیت‌های ایزوله است. در سال ۲۰۱۵ میلادی تحقیقی انجام شد که نشان داد، پانداها در مجموع متشکل از ۳۳ زیرجمعیت هستند که در ۱۸ مورد از این زیرجمعیت‌ها تنها کم‌تر از ۱۰ فرد پاندا زیست می‌کند.
کارشناسان می‌گویند که انشقاق‌های جمعیتی هم یکی از مهم‌ترین دلایل آسیب‌پذیری پانداهاست چرا که جمعیت‌هایی از این دست نمی‌توانند ذخیره ژنتیکی خوبی را به نسل‌های بعدی منتقل کنند و از سوی دیگر ضریب آسیب‌پذیری‌شان نیز نسبت به بیماری‌ها اغلب زیاد است.
از سوی دیگر، یکی از مهم‌ترین تهدیدات بقای پانداها، نحوه گل‌دهی بامبوهاست. بامبوها بعد از گل‌دهی، برگ‌هایشان شروع به خشک شدن می‌کند. هر گونه بامبو در یک زمان خاص گل می‌دهد که البته این زمان با زمان گل‌دهی سایر بامبوها هم متفاوت است.
بنابراین می‌توان این طور جمع‌بندی کرد که اگر تخریب زیستگاه باعث نابودی پانداها نشود، کاهش تنوع‌ژنتیکی می‌تواند این بستر را فراهم سازد و حتی اگر این تیر خلاص هم کافی نباشد، تیرهای خلاص دیگری همچنان هستند که بتوانند بقای پانداها را به زیر سوال ببرند.
پانداها بیش از ۹۰ درصد رژیم غذایی خود را از بامبو تامین می‌کنند.
در گذشته پانداها می‌توانستند منطقه زیستی خود را از جایی که بامبوهایش خشک شده بود، تغییر دهند و به جاهای دیگری کوچ کنند. اما در دنیای امروز، وضعیت کاملا متفاوتی بر زیستگاههای پانداها حاکم شده است. زیستگاههای آن‌ها را زمین‌های کشاورزی احاطه کرده و جابجایی برای بسیاری از آن‌ها عملا بی‌معناست.
پانداهای بزرگ بیش‌تر از ۹۰ درصد رژیم غذایی‌شان را از بامبوها تامین می‌کنند در نتیجه حیات آن‌ها با این علف چندساله و همیشه سبز از تیره گندمیان گره خورده است.
پاندا، خرس علفخوار
پانداها از نظر ژنتیکی شباهت زیادی به خرس‌ها دارند. آن‌ها تنها عضو این خانواده هستند که برای خوردن علف اشتیاق فراوانی دارند. در حالی که سایر خرس‌ها همه‌چیزخوار هستند و رژیم غذایی‌شان را بر اساس منابع غذایی در دسترس تغییر می‌دهند. جالب است که بدانید پاندای بزرگ غرب چین ۱۰ الی ۱۲ ساعت از وقت خود را در طول روز صرف خوردن علف می‌کند.
یک پاندا در طول روز گاهی بیش از ۴۰ کیلوگرم بامبو مصرف می‌کند.
سر بزرگ پاندا ها و در عین حال ماهیچه‌های بزرگ سر آن‌ها، امکان جویدن مداوم را مهیا می‌سازد. معده این جانور، ابتدایی و روده‌اش نیز کوتاه است. در حقیقت معده و روده پاندای بزرگ، خصلت گوشتخواری این حیوان را نشان می‌دهد و به همین دلیل است که هضم بامبو هم اغلب برای آن‌ها مشکل است.
پاندا ها به دلیل نداشتن روده‌های بزرگ و عریض و علاوه بر آن نداشتن برخی از باکتری‌های تخصصی مجبور هستند که روزانه حجم بیش‌تری بامبو مصرف کنند تا بتوانند انرژی لازم را از آن کسب کنند. یک پاندا در طول روز گاهی بیش‌تر از ۴۰ کیلوگرم بامبو می‌خورد.
طرح‌های تکثیر در اسارت
تکثیر در اسارت یکی از مسائل مناقشه‌برانگیز حیات وحش است که اغلب هم میلیون‌ها دلار سرمایه را طلب می‌کند. برخی از کارشناسان معتقدند چنین طرح‌هایی نه تنها باعث افزایش و ارتقاء آگاهی جمعی می‌شوند بلکه در عین حال کمک موثری هم در راستای حفاظت از گونه‌های در معرض خطر انقراض هستند. اما در مقابل برخی دیگر نیز باور دارند که این پول‌ها باید در جاهای دیگر نظیر زیستگاه‌ها سرمایه‌گذاری شوند.
استوارت پیم (Stuart Pimm)یک کارشناس اکولوژی حفاظت از دانشگاه دوک (Duke University)، معتقد است که یک واقعیت مسلم در مورد طرح‌های تکثیر در اسارت پانداها وجود دارد و آن هم این است که بچه پانداها همگان را به شوق می‌آورند.
از نظر این کارشناس حیات وحش، نگهداری و تکثیر پانداها در باغ وحش این امکان را فراهم می‌سازد که بتوان روی حساسیت مردم کار کرد و آن‌ها را نسبت به اهمیت یک حیوان در معرض خطر انقراض آگاه کرد. استوارت پیم از طرح نگهداری در اسارت پانداها در ایالت سیچوان (Sichuan State) به عنوان یک طرح موفق یاد کرده و می‌گوید: «این کار یک دستاورد بزرگ برای دولت چین است چرا که در مقایسه با سایر گونه‌های در معرض خطر بزرگ جثه، اکنون این پانداها هستند که محدوده گسترده‌ای از زیستگاه‌شان حفاظت می‌شود.»
کارمندان مرکز تکثیر در اسارت ایالت سیچوان در حالی که لباس مبدل به تن کرده‌اند، یک پاندای جوان را به زیستگاه طبیعی‌اش بازمی‌گردانند.
اما مارک بکوف(Marc Beckoff) یک اکولوژیست از دانشگاه کلرادو (University of Clorado)، نظریه‌ای مخالف استوارت پیم دارد. وی می‌گوید: «متاسفانه شواهد کمی در دست است که بتوان با قطعیت گفت پانداها تنها نماد حفاظت از گونه‌های در معرض خطر انقراض هستند یا این که نگهداری آن‌ها در باغوحش‌ها و مراکز تکثیر در اسارت توانسته منجر به افزایش جمعیت آن‌ها در طبیعت شود. علی‌رغم این که طرح‌های نگهداری از پانداها و تکثیر آن‌ها در اسارت با هدف معرفی مجدد این حیوانات به طبیعت وحشی انجام گرفته اما متاسفانه تاکنون نتایج آن طور که باید موثر گزارش نشده است.»
چندی پیش نیز محققین در سیچوان تلاش کردند تا دو پاندای بالغ را بار دیگر در طبیعت رهاسازی کنند. یکی از این پانداها به نام ژیانگژیانگ (Xiang Xiang) مغلوب چند پاندای نر وحشی شد و در سال ۲۰۰۷میلادی جان داد و دیگری هم پاندایی به نام تائو تائو (Tao Tao) بود که در نهایت در ذخیره‌گاه طبیعت لیزیپینگ (Leipzig) باقی ماند.
لازم به ذکر است که پانداهایی که در خارج از چین در اسارت نگهداری می‌شوند نیز به نوعی عاریتی هستند و فرزندان آن‌ها طبق قوانینی خاص می‌بایست به کشور چین عودت داده شوند.
پاندا سمبل حفاظت
صندوق جهانی طبیعت (World Wide Fund for Nature, WWF)، پاندای بزرگ را به عنوان لوگوی خود انتخاب کرده و از آن جایی که این موسسه بسیار شناخته شده است بنابراین می‌توان این طور عنوان کرد که طرح حفاظت از پانداها به واقع یکی از طرح‌های موفق در سطح بینالمللی است.
پانداهای بزرگ سمبل حفاظت از حیات وحش در دنیا هستند.
جاذبه پانداها در میان عموم مردم جهان و در عین حال نادر بودن آن‌ها، سبب شده که سفیران ایده‌آلی برای توجه جهانیان به گونه‌های در معرض خطر انقراض باشند.
همان طور که گفته شد، صندوق جهانی طبیعت در مقام یکی از بزرگ‌ترین اتحادیه‌های بینالمللی که در راستای حفاظت از گونه‌ها فعالیت می‌کند، تا به امروز نقش موثری هم در شناخته شدن این حیوان به جهانیان داشته است. این مجموعه که در سال ۱۳۴۰ ه.ش. در کشور سوئیس پایه‌گذاری شد، هم‌اکنون در بیش‌تر از ۱۰۰ کشور جهان و با پروژه‌هایی بالغ بر چند هزار مورد رکورددار حفاظت از حیات وحش است.
تولههای دوست‌داشتنی
بسیاری از باغ وحش‌ها در چین هستند که به محض تولد نوزادان پانداها، آن‌ها را در معرض نمایش عموم می‌گذارند. این مساله باعث شده که توجه بخش کثیری از جامعه هم نسبت به اهمیت موضوع حفاظت جلب شود. تولد پانداهای سه قلو یکی از اتفاقات نادر و غیرمعمول است که باغ وحش‌های چینی در بزرگنمایی اتفاقاتی از این دست خبره شده‌اند.
باغ وحش سافاری چیمهلونگ گوانگزو (Safari Park Chimelong de Guangzhou) در جنوب چین یکی از باغ وحش‌هایی است که در این زمینه تجارب موفق بسیاری داشته است. دونگ گیکسین (Dong Guixin) سرپرست این باغ وحش در مصاحبه خبری خود به موضوع تولد تولههای سه قلو اشاره کرده و می‌گوید: «تولد سه قلوها، یک رکورد فوق‌العاده ارزشمند است و امید می‌رود که تجاربی از این دست در کشورهای دیگر نیز تکرار شود.»
تولد تولههای سه قلو پاندا در باغ وحش سافاری چیمهلونگ گوانگزو یکی از اتفاقات نادر بود که مورد توجه بسیاری از اصحاب رسانه قرار گرفت.
ژوکسیاو (Juxiao) مادر سه پاندای کوچک سه قلو باغ وحش چیمهلونگ گوانگزو، پاندایی است که از منطقه حفاظت شده مرکزی چین به این باغ وحش تخصصی منتقل شده است. مدیر این باغ وحش، هدف از انتقال این پاندای ماده را تحقیقات بیش‌تر بر روی پانداهای بزرگ منطقه ولوونگ (Wolong) ایالت سیچوان واقع در جنوب شرقی چین عنوان می‌کند.
ویدئوهای متعددی که از این مادر و خانواده پرتعدادش تا به امروز منتشر شده، بسیار در جذب مخاطبان موثر بوده. نمایش تصویری پاندای مادر پس از ۴ ساعت وضع حمل طولانی و پس از آن در حال لیس زدن توله‌ها جزو ویدیوهای پرطرفدار این باغ وحش است که می‌توان گفت نقش به سزایی هم در اطلاع‌رسانی عمومی داشته است.
چرا تولد پانداها مهم است؟
بسیاری از گونه‌های در معرض خطر انقراض مانند پانداهای بزرگ، زادآوری کند و آهسته‌ای دارند. پاندای ماده به صورت طبیعی هر دو سال یک‌بار تنها یک فرزند به دنیا می‌آورد بنابراین همان طور که پیش‌تر گفته شد، سه قلوزایی در میان پانداها پدیده‌ای بسیار نادر است. ضمن این که نباید از یاد برد، همه تولههای پانداها نیز به مرحله بلوغ و زادآوری نمی‌رسند.
اگر بخواهیم خیلی به ماجرا خوش‌بینانه نگاه کنیم، باید بگوییم که قرن‌ها طول می‌کشد تا جمعیت‌های امروزی بتوانند خودشان را احیاء کنند و از نظر وضعیت سلامتی و بهداشت به سطح قابل‌قبولی برسند. اما این مساله به معنای آن نیست که کارهای حفاظتی در برهه کنونی باید کنار گذاشته شوند بلکه بالعکس آن طور که کارشناسان می‌گویند باید بیش از پیش هم جدی گرفته شوند.
هدف کارشناسان، بقای پانداها در طبیعت است بنابراین تولههای پاندایی هم که در باغ وحش‌های کشورهای دیگر متولد می‌شوند، بر اساس قوانینی خاص مجدد به چین عودت داده می‌شوند تا بلکه بتوانند تضمین‌کننده بقای سایر افراد باشند.
لازم به ذکر است که حفاظت از یک گونه در معرض خطر انقراض کاری است که نمی‌توان پایانی برای آن متصور شد. زیستگاههای حیوانات در معرض خطر انقراض مانند پانداها، سال‌هاست که توسط انسان‌ها به تاراج رفته است بنابراین نجات پانداها بدون حفاظت از زیستگاه طبیعی‌شان در عمل بی‌معناست.
کارشناسان معتقدند که طرح‌های حفاظتی جامعی می‌بایست در این راستا تنظیم شود و علاوه بر آن برای رسیدن به موفقیت نیز همه بخش‌های یک جامعه می‌بایست دست به دست هم بدهند. در کشور چین تعهد بسیار جدی نسبت به این موضوع ملی وجود دارد و امید می‌رود که این مساله بتواند تضمین‌کننده بقای پانداها در آینده باشد.
منبع
http://www.informador.com.mx, news.nationalgeographic.com, Hunters of the wild
پاندا حیوان بامزه ای است ولی حیف که خطر انقراضه و فقط هزار تا ازش باقی مانده