آیا باید پس از سال‌ها منتظر دنباله‌دار درخشان دیگری باشیم؟
۲۲ سال از ظهور آخرین دنباله‌دار درخشان و باشکوه در آسمان نیمکره‌ی شمالی می‌گذرد. سال ۱۹۹۷ بود که دنباله‌دار هیل باپ (Hale-Bopp) نمایش باشکوهی را در آسمان برپا کرد. پس از آن دو دنباله‌دار پرنور مک‌نات (McNaught) و لاوجوی (Lovejoy) هم از آسمان گذر کردند اما شرایط آن‌ها برای ساکنان نیمکره‌ی شمالی مساعد نبود.
هر چند که مدت‌هاست دنباله‌دار باشکوه و خبرسازی در آسمان نیمکره‌ی شمالی دیده نشده اما دنباله‌دارهای زیادی در این سال‌ها به حد رصد با دوربین دوچشمی و حتی چشم غیرمسلح رسیده‌اند. اما آن چه که موضوع صحبت ماست دنباله‌دارهایی درخشان با دم گسترده و بزرگ است. به عبارت دیگر دنباله‌دارهایی که خاطره‌ی رصدشان تا آخر عمر همراه انسان باقی می‌ماند.
دنباله‌دار لینیر (252P/LINEAR) در سمت چپ-پایین تصویر دیده می‌شود. این دنباله‌دار به حد رصد با چشم غیرمسلح رسید اما آن‌چنان باشکوه نبود.
Credit: ESO/P. Horálek
واقعیت این است که ظهور چنین دنباله‌دارهایی را نمی‌توان پیش‌بینی کرد. ممکن است سه هفته، سه ماه و یا سه سال آینده شاهد عبور چنین دنباله‌داری از آسمان زمین باشیم. بسیاری از دنباله‌دارهای درخشان جزء دنباله‌دارهای دوره‌ای نیستند و گاهی حتی در اولین سفرشان به بخش‌های درونی منظومه‌ی شمسی ناگهان پرنور می‌شوند.
درخشش دنباله‌دار و نمایی که ما از روی زمین از آن می‌بینیم به عوامل مختلفی بستگی دارد؛ مدار دنباله‌دار، موقعیت زمین، خورشید و دنباله‌دار نسبت به یک‌دیگر و اندازه و ترکیبات هسته‌ی دنباله‌دار در این مسئله تاثیرگذار هستند.
اندازه‌ی هسته‌ی هر دنباله‌دار معمولا در مقیاس چند کیلومتر است. با نزدیک شدن هسته به خورشید و گرم شدن آن مواد یخ‌زده‌ی هسته تصعید می‌شوند و درخشش دنباله‌دار به شدت افزایش پیدا می‌کند. در چنین شرایطی دم دنباله‌دار می‌تواند ابعادی در حد چند ده میلیون کیلومتر داشته باشد.
اما پیش‌بینی چنین مواردی کار آسانی نیست و رفتار هر دنباله‌دار و واکنش آن به گرمای خورشید متفاوت است.
فاصله‌ی دنباله‌دار از زمین نیز در نمایی که ما از آن می‌بینیم تاثیر زیادی دارد. به طور مثال دنباله‌دار هیاکوتاکه (Hyakutake) که در سال ۱۹۹۶ به بیشترین درخشش خود رسید از فاصله‌ی ۱۵ میلیون کیلومتری زمین گذر کرد و در آسمان زمین بسیار درخشان و با دمی بلند دیده شد. درخششی که فاصله‌ی کم دنباله‌دار از زمین یکی از دلایل اصلی آن بود.
دنباله‌دار زیبا یا پرنور؟
دنباله‌دار هلمز بر فراز کوه دماوند. این دنباله‌دار در سمت راست-بالای تصویر به شکل نقطه‌ای محو دیده می‌شود.
عکس از بابک امین تفرشی.
واقعیت این است که دنباله‌دارهای درخشان و پرنور بدون داشتن دمی بلند و گسترده چندان توجهی را در میان عموم مردم به خود جلب نمی‌کنند. در سال ۲۰۰۷ دنباله‌دار هلمز (Holmes) به یک باره و تنها در طول دو شب به شدت پرنور شد و به حد رصد با چشم غیرمسلح رسید. این دنباله‌دار را حتی می‌شد از آسمان تهران نیز با چشم دید. اما آن چه که از این دنباله‌دار دیده می‌شد تنها شبیه به یک توپ محو و مه‌آلود بود.
انتظار تا کی؟
در پنجاه سال اخیر هشت دنباله‌دار باشکوه در آسمان ظاهر شده‌اند. به عبارتی به طور میانگین هر ۶/۲۵ سال یک دنباله‌دار درخشان در آسمان دیده شده است. هر چند که انتظار ساکنان نیمکره‌ی شمالی برای دیدن دنباله‌داری خاطره‌ساز طولانی‌تر از مردمان نیمکره‌ی جنوبی شده است و ۲۲ سال از گذر آخرین دنباله‌دار درخشان در این نیمکره می‌گذرد.
در هر حال طبق داده‌های آماری باید در همین سال‌ها منتظر نمایش باشکوه دیگری در آسمان بود. هر چند هنوز کسی از زمان آن خبر ندارد.
عکس کاور: دنباله‌دار مک‌نات بر فراز یکی از تلسکوپ‌های رصدخانه‌ی پارانال در شیلی.
Credit: ESO/H.H.Heyer
