از دیو و دلبر تا نظریه‌ی همه‌چیز: برترین عنوان‌های دانش (۶ اردیبهشت ۹۵)
طی یک هفته‌ی گذشته چند مقاله‌ی علمی جذاب و خواندنی از سوالاتی که ممکن است برای خیلی از ما وجود داشته باشد منتشر کردیم. سوالاتی مثل اینکه آیا واقعا علم می‌تواند پاسخگوی هر چیزی در جهان باشد؟ یا اینکه ماهیت خیر و شر از نظر علم چیست؟ سعی می‌کنیم در آینده به همین روند ادامه بدهیم. بنابراین در هفت روز با دانش این هفته، تعداد زیادی مقاله داریم و البته خبرهایی از دنیای دانش که نباید آن ها را از دست داد. با هفت روز با دانش ۶ اردیبهشت ۹۵ همراه باشید.
آیا تا به حال فکر کرده‌اید که هدف از ریش درآوردن مردها چیست؟ کودکان، زنان و مردان نیازی به ریش ندارند و بدون آن هیچ مشکلی برایشان پیش نمی‌آید. اما کافی است این روزها در خیابان‌های شهرتان قدم بزنید تا انواع و اقسام شکل‌ها و اندازه‌ی ریش‌ها را از ریش پروفسوری گرفته تا ته‌ریش بر صورت آقایان ببینید.
آیا علم می‌تواند پاسخگوی همه‌چیز باشد؟
شاید فیلم «نظریه‌ی همه‌چیز» (Theory of Everything) را دیده باشید. فیلمی که زندگی استیفن هاوکینگ، کیهان‌شناس معروف را به تصویر کشیده و نشان می‌دهد که با وجود معلولیت چگونه توانسته به چنین چهره‌ی برجسته‌ای تبدیل شود. هاوکینگ از جمله دانشمندانی است که سال‌ها روی رسیدن به تک نظریه‌ای که بتواند توضیح دهنده‌ی همه‌ی پدیده‌های عالم باشد کار کرده. نظریه‌ای که می‌تواند دلیل هر اتفاقی در کیهان را به ما توضیح دهد. قبل از هاوکینگ هم دانشمندان زیادی در این راه تلاش کرده بودند. از جمله آلبرت اینشتین که در این راه کوشید، ولی نتوانست به آن برسد. اگر واقعا نظریه‌ی همه‌چیز پیدا شود، دستاورد بزرگی برای بشر خواهد بود، چرا که می‌تواند باعث معنی‌دار شدن هر پدیده‌ای که در جهان اطرافمان می‌بینیم، شود. دهه‌هاست که بعضی از فیزیک‌دان‌ها می‌گویند در آستانه‌ی رسیدن به آن هستیم. واقعا این‌طور است؟ آیا می‌توانیم به نظریه‌ای برسیم که همه‌چیز، از نحوه‌ی حرکت کهکشان‌ها و ستاره‌ها گرفته تا رشد درختان روی زمین و شکل عملکرد مغز انسان را توصیف کند؟
شر پدیده‌ای است که از ازل در تقابل با خیر قرار داشته و به هر جا که می‌نگریم نمودهای آن را می‌بینیم، مثل هیتلر و جنایت‌هایش، نسل‌کشی‌های رواندا یا قاتلان زنجیره‌ای که از شکنجه و قتل قربانیانشان لذت می‌برند. این روزها هر بار که نگاهی به اخبار روز می‌اندازیم رفتارهای شرورانه و ناهنجاری می‌بینیم. در طول تاریخ فلاسفه‌ی مختلفی دربارهی خیر و شر اظهار نظر کرده‌اند. در فرهنگ‌ها و ادیان مختلف، دیدگاه‌های مختلفی دربارهی این دو مفهوم وجود دارد. مثلا در بعضی از ادیان هر گاه فردی از اراده‌ی خداوند تخطی کند، کار شر انجام داده است. ولی نظر علم تجربی دقیقا چیست؟ زیست‌شناسان آکادمیک می‌گویند که انسان با دیگر موجودات زنده‌ی روی زمین اشتراکات ژنتیکی فامیلی دارد. این یعنی انسان‌ها در رفتارهایشان با دیگر حیوانات وجه اشتراک‌هایی دارند. اما آیا این رفتارها شامل رفتارهای شرورانه هم می‌شود؟ اگر این‌طور باشد، آیا شرور بودن در بعضی از شرایط سودمند است؟ یا ساده‌تر بگوییم، آیا می‌توانیم ریشه‌ی شر را پیدا کنیم و تکامل آن را بفهمیم؟
دیو و دلبر؛ افسانه‌ی ۶ هزار ساله
تقریبا همه‌ی ما با داستان‌های افسانه‌ای مثل سفید برفی، زیبای خفته، شنل قرمزی، هانسل و گرتل و سیندرلا آشنایی داریم و این داستان‌ها در خاطرات دوران کودکی ما نقش داشته‌اند. این داستان‌های افسانه‌ای، در قرن نوزدهم توسط دو برادر آلمانی، معروف به برادران گریم از فرهنگ‌های باستانی مختلف گرد‌آوری و منتشر شده‌اند. اکثر کارشناسان می‌دانند که برادران گریم خودشان در ایجاد این افسانه‌ها نقشی نداشتند، اما شاید این کارشناسان دربارهی قدمت بسیار زیاد بعضی از این قصه‌ها چیزی نمی‌دانند. یک مطالعه‌ی جدید که اخیرا انجام شده نشان می‌دهد که قدمت بعضی از این افسانه‌ها به ۶۰۰۰ سال پیش بازمی‌گردد. در این مطالعه با افسانه‌ها مثل یک گونه‌ی رو به تکامل برخورد می‌شود.
مقاله‌ای به تازگی در دیجی‌کالامگ درباره سیل خوزستان بازنشر شد که در آن پاره‌ای از تاثیرات سدسازی‌ها بر محیط‌طبیعی این حوزه آبخیز نیز مورد اشاره قرار گرفت، اکنون شاید بد نباشد که مختصری بیشتر در زمینه سدسازی و تجارب مرتبط با آن صحبت شود. مقاله‌ای که در ذیل مورد بازبینی قرار گرفته از نویسنده شناخته‌شده حوزه محیط‌زیست، فیلیپ بال (Philip Ball) است که ایشان به واقع یکی از نویسندگان مشهور گروه دانش وبسایت علمی تخصصی نیچر (Nature) هستند. در مقاله جامع و تعمق‌برانگیز ایشان تاثیرات سدسازی در پرجمعیت‌ترین و در عین حال یکی از سریع‌ترین اقتصادهای رو به رشد جهان یعنی کشور چین زیر ذره‌بین قرار گرفته است. نظر به بازخورد مثبت از جانب خوانندگان دی‌جی‌کالا مگ و ضمناً اهمیت این مساله بر آن شدیم تا این مطلب را نیز بصورت مفصل مورد بررسی قرار دهیم. آنچه در ادامه می‌خوانید، تاثیرات پروژه‌های بزرگ سدسازی در کشوری است که ادعاهای زیادی در این عرصه دارد.
چرا دور از خانه که هستیم، بد می‌خوابیم؟
این سناریو را تجسم کنید. به مسافرت رفته‌اید و در یک هتل ساکن شده‌اید و اولین شب را به دور از خانه سپری می‌کنید. تخت شما نرم است و یک لحاف گرم روی شما را پوشانده و بالش‌تان هم با نعنا معطر شده است. اما علیرغم راحتی و آسایشی که در هتل برایتان فراهم شده، نمی‌توانید به خوبی بخوابید و اولین شب‌تان به سختی سپری می‌شود. علت این موضوع می‌تواند این باشد که نیمکره‌ی چپ مغز شما، وقتی در یک محیط ناآشنا هستید، نمی‌گذارد به خواب بروید.
استان خوزستان دیرچندی است که با چند مساله قابل‌تعمق درگیر است: خشکسالی ناشی از عوامل طبیعی و در عین حال مدیریت غیراصولی آب، سدسازی، نابودی تالاب‌ها بعنوان عناصر حیاتی سرزمین و در عین حال ساخت و سازهای بی‌رویه و غیرقانونی در حریم رودخانه… اکنون به همه این مسائل اضافه کنید سیل‌های اخیر را که خسارات و آسیب‌های حاصل از آنها نه‌تنها انسان بلکه کل زیستگاه و زیست‌مندان را نیز متاثر ساخت.
تصویر نجومی روز ناسا (۳۱ فروردین ۹۵): طلوع اندرومدا
آن جرمی که از پشت تپه طلوع می‌کند چیست؟ خوب این کهکشان اندرومدا، نزدیک‌ترین کهکشان به راه‌شیری است. کهکشانی که در فاصله‌ی ۲٫۵ میلیون سال نوری از ما قرار گرفته. ثبت این عکس به برنامه‌ریزی دقیقی احتیاج دارد. عکاس باید مکان مناسبی انتخاب می‌کرده، منتظر هوای خوب می‌نشسته، لنز درستی را برمی‌گزیده و نورپردازی مناسب انجام می‌داده است. نتیجه‌ی برنامه‌ریزی‌ها چنین شد که این سه دوست روی تپه‌ای ۵۰ متری در فاصله‌ی ۲۵۰ متری عکاس قرار گرفتند. این تک عکس ۲۶ جولای در کلمبیا گرفته شده است. همه‌ی ستاره‌هایی که در پس‌زمینه می‌بینید در کهکشان خودمان هستند و فقط اندرومدا و کهکشان M110 از دنیای بیگانه‌ی خارج از راه‌شیری دیده می‌شوند. ستاره‌ها به دلیل حرکت زمین رد انداخته‌اند.
گیاه‌خواری شاید بتواند جهان را نجات دهد
با وجود روند رو به رشد افزایش جمعیت جهان و آسمان‌خراش‌هایی که سر به فلک میگذارند، چطور می‌توانیم به اندازه‌ی کافی غذا تولید کنیم و در عین حال از حد خودمان تجاوز نکنیم و به طبیعت آسیب نزنیم. محققان برای اینکه به این سوال پاسخ دهند، صدها نوع استراتژی را برای تولید غذا تحت شرایط مختلف شبیه‌سازی کردند. مثلا آنها در این شبیه‌سازی‌ها استراتژی‌های تولید غذاهای طبیعی را با کشاورزی مهندسی‌شده و پر محصول مقایسه کردند. آنها همچنین رژیم‌های غذایی گوشتی را در مقابل رژیم‌های غذایی گیاهی قرار دادند.
تاثیرات محیطی از طریق اسپرم به فرزند منتقل می‌شوند
اسپرم می‌تواند چیزی خیلی بیشتر از DNA را به نسل بعد منتقل کند. پژوهشگران اکنون برای اولین بار فهمیده‌اند سوییچ‌های شیمیایی متصل به ژنوم‌های اسپرم که با نام تگ‌های اپی‌ژنتیکی «وراژنتیکی» شناخته می‌شوند، در تعیین صفات نسل بعد موثر هستند. این یافته می‌تواند نشان دهد که چگونه تجربیات زندگی یک پدر، می‌تواند در اسپرم او تغییرات اپی‌ژنتیکی ایجاد کند و باعث بوجود آمدن صفاتی خاص در فرزند شود. کشف جدید می‌تواند گام بزرگی در جهت شناخت بهتر وراثت باشد.
