ابَرماهِ گرفته؛ سخنی درباره‌ی ماه‌گرفتگی پیش رو و ماجرای ابَرماه
احتمالا در سال‌های اخیر بارها نام «ابرماه» را شنیده‌اید. رویدادی که در آن قرص کامل ماه به بیشینه‌ی اندازه‌اش می‌رسد و گاهی هیاهوی خبری ایجاد می‌کند. جو رسانه‌ای این سال‌ها در فضای مجازی با خبرهایی کوتاه و بدون توضیحات دقیق باعث شده تا شاید توجهی که به این رویداد می‌شود بیش از اهمیت آن باشد.
ابرماهی که دوشنبه به زیر سایه‌ی زمین می‌رود
دوشنبه اول بهمن شاهد ابرماه بعدی خواهیم بود. ماه در این روز در ساعت ۰۸:۴۶ در فاز کامل قرار می‌گیرد و در ساعت ۲۳:۲۸ به نزدیک‌ترین فاصله‌اش از زمین می‌رسد.
درست در سحرگاه همین روز سایه‌ی زمین بر سر ماه می‌افتد و مردم بخش‌هایی از زمین می‌توانند نظاره‌گر یک ماه‌گرفتگی کامل باشند. تنها مرحله‌ی نیمسایه‌ای و بخش بسیار کوتاهی از مرحله‌ی جزئی این ماه‌گرفتگی دقایقی پیش ازغروب ماه از ایران دیده خواهد شد. زمانی که ماه در حال غروب در افق غرب است و خورشید در حال طلوع.
ساکنان نیمه‌ی غربی ایران می‌توانند بخش کوتاهی از گرفت جزئی را ببینند و در نیمه‌ی شرقی تنها خسوف نیمسایه‌ای دیده خواهد شد. توجه داشته باشید که کاهش نور ماه در مرحله‌ی خسوف نیمسایه‌ای به سختی با چشم تشخیص داده می‌شود. خسوف جزئی در ساعت ۰۷:۰۳ دوشنبه اول بهمن آغاز خواهد شد.
ابرماه چیست؟
ماه در مداری بیضی‌شکل به دور زمین می‌گردد و فاصله‌ی آن از زمین کمی تغییر می‌کند. ماه در هر بار گردش به دور زمین یک بار به نزدیک‌ترین فاصله از زمین می‌رسد (حضیض مداری) و در آن سو در نقطه‌ای دیگر از مدار در اوج مداری یا دورترین فاصله از زمین قرار می‌گیرد.
طرحی از مدار بیضوی ماه و نقاط اوج و حضیض.
حضیض و اوج ماه زمانی مشخص و قابل پیش‌بینی دارد. حال در شرایطی که حضیض مداری ماه در زمانی نزدیک به ماه کامل اتفاق بیفتد قرص کامل ماه مقداری از حالت معمول بزرگ‌تر دیده می‌شود. در سال‌های اخیر تقارن این دو رویداد توجه رسانه‌ها را به خود جلب کرده و ماه کامل در این شرایط به ابرماه یا Super Moon معروف شده است. از آن سو زمانی که ماه کامل در حوالی زمان اوج مداری ماه اتفاق بیفتد شاهد ریزماه (Micro Moon) خواهیم بود.
ابرماه چه‌‌قدر از ماه کامل عادی بزرگ‌تر است؟
اما نکته این جاست که تفاوت اندازه‌ی ظاهری ابرماه با شرایط عادی آن‌قدر زیاد نیست که حتی به راحتی با چشم تشخیص داده شود.
بیشینه و کمینه‌ی فاصله‌ی ماه از زمین حدود ۱۴ درصد نسبت به یک‌دیگر تفاوت دارند. بنابراین اندازه‌ی ظاهری ماه در زمان حضیض (ابرماه) حدود ۱۴ درصد بزرگ‌تر از زمانی است که ماه در دورترین فاصله‌اش از زمین قرار دارد. همچنین ابرماه کمی نسبت به ریزماه پرنورتر است. البته این تفاوت دو سر طیف است و تفاوت ابرماه نسبت به قرص کامل ماه در شرایط عادی کمتر از این مقدار است.
تفاوت اندازه‌ی ظاهری ابرماه و ریزماه در تصویر تلسکوپی. Credit: Anthony Ayiomamitis
مقایسه‌ی ابرماه و ریزماه با ثبت عکس از قرص کامل ماه در هر دو حالت فعالیتی آسان و جالب است. کافی است با ابزاری مشابه و تنظیمات یکسان از ابرماه و ریزماه عکاسی کنید و با نمایش دو عکس در کنار یک‌دیگر تفاوت اندازه‌ی ظاهری ابرماه و ریزماه را نمایش دهید.
این کار با دوربین‌های دیجیتال سوپرزوم امروزی نیز به راحتی ممکن است. تنها نکته‌ای که باید به آن توجه داشته باشید انتخاب تنظیمات و فاصله‌ی کانونی (یا همان زوم) یکسان است.
*عکس کاور: طلوع ماه گرفته در آسمان آلوده‌‌ی تهران. عکس از امیررضا کامکار.
