آیا رژلب‌ها و لوازم آرایشی واقعاً حاوی مواد سمی هستند؟

این روزها دنیای مجازی به یکی از منابع خبری پرطرفدار تبدیل شده است. بسیاری از خبرهایی که در گذشته شاید تعداد مخاطبان آن‌ها از انگشتان دست فراتر نمی‌رفت، امروز طیف وسیعی را از کودکان گرفته تا حتی افراد بزرگسال تحت‌تاثیر قرار می‌دهند. مرز باورپذیری نسبت به خبرهایی که در دنیای مجازی بازنشر می‌شود هم ظاهراً فراتر از حد تصور است. اگر صادقانه به قضیه نگاه کنید، بسیاری از خبرهایی که در دنیای مجازی منتشر می‌شوند، نه‌تنها بازتاب گسترده‌ای دارند بلکه حتی قدرت جذب مخاطب آن‌ها نیز زیاد است. در کنار همه این‌ها فاکتورهایی مانند تعداد فالورهای بیش‌تر، تعداد لایک‌های بیش‌تر هم البته بی‌تاثیر نیست که بخش اعظم آن‌ها را باید با دیده تردید نگریست. اینطور به نظر می‌رسد که دنیای امروز را به نوعی ظواهر امر تسخیر کرده‌اند و نه واقعیت‌ها. در این مقاله قصد داریم تا یکی از رایج‌ترین خبرهای دنیای مجازی را مورد بررسی قرار دهیم: آیا این واقعیت دارد که لوازم آرایشی می‌توانند حاوی ترکیبات سمی و خطرناک باشند؟

مواد سمی و خطرناک در چند قدمی ما

فلزات سنگین مانند سرب، آرسنیک، جیوه، آلومینیوم، روی، کروم و آهن را می‌توان در طیف وسیعی از محصولات مراقبت شخصی و آرایشی مانند رژلب‌ها، خمیردندان‌های سفیدکننده دندان، خط‌چشم‌ها و لاک‌های ناخن سراغ گرفت. برخی از این فلزات را به عمد و بعنوان ترکیب شیمیایی به این محصولات اضافه می‌کنند در حالی که برخی از آن‌ها در اصل نوعی آلاینده هستند. قرار گرفتن در معرض فلزات سنگین بدون‌تردید جای نگرانی دارد چرا که تماس با این مواد می‌تواند سلامت انسان را به مخاطره بیندازد. تاثیر بر میزان باروری، تاثیر بر سیستم ایمنی و سیستم عصبی از جمله مشکلاتی است که بدین‌واسطه ایجاد خواهد شد.

اما چرا فلزات سنگین مشکل‌آفرین هستند؟ فلزات سنگین همان فلزاتی هستند که عدد اتمی بالایی دارند و تحقیقات نشان داده که اگر بعنوان مثال در خاک حضور داشته باشند، تاثیر بازدارندگی بر رشد گیاهان خواهند داشت. سرب یکی از فلزات سنگین است که حتی اگر از طریق فعالیت‌های انسانی به محیط وارد نمی‌شد، مقادیر کمی از آن می‌توانست به طور طبیعی در آب یا غذا به بدن انسان وارد گردد. تقریباً هر قسمت بدن انسان تحت‌تاثیر این یا آن آلاینده قرار می‌گیرد. بعنوان مثال سرب و جیوه بر مغز، آرسنیک بر پوست، مونواکسیدکربن بر شش‌ها و کادمیوم بر قلب اثر می‌گذارد. مطالعات بر روی جمعیت‌های مختلف حیات‌وحش نشان داده که سرب نه‌تنها باعث تغییر در میزان زاد و ولد بلکه حتی باعث تاثیر بر میزان مرگ و میر و رشد می‌شود.

رژلب‌ها، خمیردندان‌های سفیدکننده، خط‌چشم‌ها، لاک‌های ناخن، محصولات آرایشی مخصوص زیرسازی، کرم‌های ضدآفتاب، سایه‌های چشم، رژگونه‌ها، پوشاننده‌های گودی چشم، مرطوب‌کننده‌ها و حتی قطرات چشم می‌توانند حاوی سرب یا سایر فلزات سنگین باشند. (یادآوری: درست به همین دلیل است که مصرف قطره چشم بیش از مدت زمان توصیه پزشک و یا حتی بدون دستور از جانب پزشک کاری ۱۰۰ درصد اشتباه است). اگر به برچسب محصولات آرایشی و بهداشتی نگاه کنید، ردپای برخی از این مواد مشخص است: استات سرب، کرومیوم یا همان کروم، thimerosal، hydrogenated cotton seed oil و sodium hexametaphosphate و … اما این نکته را هم به یاد داشته باشید که اغلب شرکت‌های تولیدکننده لوازم آرایشی اگر محصولاتشان حاوی فلزات سمی آلاینده باشد، نام آن‌ها را بر روی محصولاتشان درج نمی‌کنند. برخی از این فلزات سمی آلاینده‌هایی هستند که در اثر فرآیند ترکیب شیمیایی حاصل می‌شوند در حالی که از برخی دیگر تنها بعنوان مواد رنگی استفاده می‌شود.

بعنوان مثال کروم در بسیاری از محصولات آرایشی بعنوان ماده رنگی مورد استفاده قرار می‌گیرد یا اکسیدآهن متداول‌ترین ماده رنگی است که از آن در ساخت سایه‌های چشم، رژگونه‌ها و پوشاننده‌های سیاهی دور چشم استفاده می‌شود. برخی از ترکیبات آلومینیومی هم در رژلب‌های براق و براق‌کننده‌های ناخن کاربرد دارند. اصل مشکل اینجاست که بعضی از رنگ‌های افزودنی می‌توانند آلوده به فلزات سمی باشند که از آن جمله می‌توان به رنگ افزودنی موسوم به D&C Red 6 اشاره کرد که تحقیقات نشان داده می‌تواند آلوده به آرسنیک، سرب و جیوه باشد.

نگرانی‌ها از کجا منشاء می‌گیرند؟

همانطور که پیش‌تر هم اشاره شد، اصل نگرانی حضور همان فلزات سنگین از جمله سرب در لوازم آرایشی از جمله رژلب‌ها است. فلزات سنگین در اصل نوعی کرسینوژن یا عامل سرطان‌زا هستند. سرب در بسیاری از لوازم آرایشی رنگی بالاخص رژلب‌ها می‌تواند وجود داشته باشد. سرب یک فلز سنگین شناخته شده است که ثابت شده می‌تواند بر عملکرد سیستم عصبی تاثیرگذار باشد. کندی یادگیری، برخی از مشکلات تکلم و رفتاری را به این فلز سنگین نسبت می‌دهند. حذف سرب از بنزین و رنگ نیز دقیقاً ریشه در همین مشکلات داشت.

مطالعات نشان می‌دهد که سرب نه‌تنها باروری را در زنان بلکه حتی در مردان نیز کاهش می‌دهد. تغییرات هورمونی از جمله بارزترین تاثیرات ناشی از این ماده سمی است. یکی از نگرانی‌ها این است که این ماده سمی می‌تواند از طریق جفت مادر به جنین منتقل شود و بر سیستم مغزی نوزاد تاثیر بگذارد یا حتی باعث سقط‌جنین شود. متاسفانه علیرغم هشدارهایی که ظرف سال‌های اخیر نسبت به عدم استفاده از این ماده سمی داده شده، هنوز شرکت‌های تولیدی لوازم آرایشی هستند که در محصولاتشان از سرب استفاده می‌کنند.

نظر به اینکه بسیاری از شرکت‌ها نام ترکیبات سمی محصولاتشان را بر روی برچسب فروش کالا درج نمی‌کنند، لذا اطمینان از اینکه محصولی آلوده به مواد سمی یا فلزات سنگین است یا خیر کار چندان راحتی نیست. بهترین راه جهت پرهیز از مشکلات آتی این است که از محصولات آرایشی معتبر و دارای پروانه بهداشتی استفاده شود و مهم‌تر از آن اینکه مصرف لوازم آرایشی تا حد امکان کم شود.

در مورد کرم‌های ضدآفتاب هم کم و بیش نگرانی‌هایی وجود دارد. بعنوان مثال کرم‌های ضد‌آفتاب حاوی تیتانیوم دی‌اکسید و دی‌اکسید آهن که از آن‌ها اغلب بعنوان گزینه‌های ایده‌آل یاد می‌شود، تا مدت‌ها عامل نگرانی‌های جدی بودند. علت این مساله هم این بود که تصور می‌شد این ذرات نانو می‌توانند از طریق پوست جذب شوند اما خوشبختانه تازه‌ترین تحقیقات آزمایشگاهی که هم بر روی پوست حیوانات و هم بر روی پوست انسان‌ها انجام شده، نشان می‌دهد که دلیلی برای نگرانی وجود ندارد.

کرسینوژن‌ها در لوازم آرایشی

ترکیبات سرطان‌زا مانند فرمالدهید و برخی از مواد نگهدارنده که از خودشان فرمالدهید آزاد می‌کنند، هنوز هم در برخی از محصولات آرایشی بصورت رایج استفاده می‌شوند. مهم‌ترین راه برای دور ماندن از تاثیرات مخرب این مواد این است که برچسب‌های آن‌ها را به دقت بخوانید و از خریدن محصولاتی که فرمالدهید یا مواد نگهدارنده آزادکننده فرمالدهید دارند، جداً پرهیز کنید. از جمله مهم‌ترین این ترکیبات می‌توان به کواترنیوم ۱۵،diazolidinyl urea ، imidazolidinyl urea، DMDM hydantoin، ۲-bromo-2-nitropropane-1,3 diol، فناستین، قطران ذغال‌سنگ coal tar، بنزن، روغن‌های معدنی تصفیه‌نشده یا نیمه تصفیه‌شده، اتیلن‌اکسید، کروم، کادمیوم، آرسنیک و سیلیکای کریستالی یا کوارتز اشاره کرد. این ترکیبات می‌توانند سرطان‌زا باشند و مشکلات دیگری مانند اختلال در ترشح غدد ایجاد کنند. مطالعات نشان داده که تجمع این سموم در بدن نیز بشدت خطرناک است.

چگونه متوجه شوید که رژلب شما حاوی سرب است یا خیر؟

راه‌های ساده‌ای وجود دارد که از طریق آن‌ها می‌توان فهمید آیا یک رژلب حاوی سرب است یا خیر. اگر رژلب شما بیش‌تر از مدت معمول باقی می‌ماند و به راحتی پاک نمی‌شود، یک دلیل آن می‌تواند درصد بالای سرب باشد. یک راه‌حل آسان دیگر این است که نخست مقداری از رژلب‌ را بر روی پوست دست بمالید و سپس با یک حلقه طلای ساده روی آن را بمالید. اگر رنگ رژلب سیاه شد، این بدان معناست که محصول حاوی درصد بالایی سرب است. همین کار ساده را برای سایه‌های چشم هم می‌توانید انجام دهید چرا که سایه‌های چشم هم معمولاً حاوی سرب هستند. بدیهی است که هر چقدر میزان سرب یک محصول بیش‌تر باشد، احتمال سرطان‌زایی آن هم بیش‌تر است. از جمله مشهورترین برندهایی که رژلب‌های بدون سرب تولید می‌کنند؛ می‌توان به Revlon، Clinique، CD و MAC اشاره کرد اما به هر شکل بعضی از کارشناسان معتقدند که محصولات مختلف این برندها نیز می‌توانند با یکدیگر فرق داشته باشند. بنابراین بهترین راه همان آزمایش‌های ساده فوق‌الذکر است.

مواد سمی که شاید ندانید و نشناسید

کربن سیاه در اصل یک پودر سیاه و کدر است که از آن بعنوان رنگدانه در محصولات آرایشی مانند خط‌چشم‌ها، مداد ابرو، ریمل و حتی گاهی رژلب‌ها استفاده می‌شود. این ماده حاصل احتراق ناقص محصولاتی با پایه کربنی مانند قطران ذغال‌سنگ است که ثابت شده می‌تواند یک عامل سرطان‌زا باشد. اگر بر روی برچسب محصولی عناوینی مانند کربن سیاه، D & C Black No. 2، استیلن سیاه، چنل‌بلک channel black، furnace black، lamp black و thermal black درج شده بود؛ بهتر است که از خرید آن پرهیز کنید یا میزان مصرف آن را به حداقل برسانید. این نوع ترکیبات شیمیایی سرطان‌زا هستند و می‌توانند به رشته‌های DNA آسیب جدی بزنند. تحقیقات نشان می‌دهد که این مواد اغلب باعث سرطان‌های پوست یا سرطان ریه می‌شوند. ظاهراً همه اقشار سنی نسبت به کربن سیاه آسیب‌پذیر هستند اما میزان آسیب‌پذیری زنان و کارگرانی که در بخش‌های صنعتی کار می‌کنند، به نسبت بیش‌تر است.

میکا در اصل نوعی گرد معدنی طبیعی است که در لوازم آرایشی مانند کرم پودرها مورد استفاده قرار می‌گیرد. میکا در ساخت و ساز نیز کاربرد دارد و از آن بعنوان پرکننده فضاهای خالی سیمان و آسفالت استفاده می‌شود. کارگرانی که در کارخانه‌های تولید لوازم آرایشی کار می‌کنند، از جمله آسیب‌پذیرترین افراد نسبت به این ماده هستند. از میکا بعنوان افزودنی رنگی هم در محصولات آرایشی استفاده می‌شود. تماس مداوم با این ماده می‌تواند باعث کوتاه شدن نفس‌ها، ضعف، سرفه و حتی کاهش وزن شود.

بنزوفنون از ترکیبات شیمیایی است که در براق‌کننده‌های ناخن و ترمیم‌کننده‌های لب مورد استفاده قرار می‌گیرد و می‌تواند مانع از تاثیرگذاری امواج ماوراء بنفش شود. مشتقات این ماده مانند بنزوفنون ۲ و اکسی‌بنزون یا همان بنزوفنون ۳ جزو ترکیبات رایج در کرم‌های ضدآفتاب هستند. بنزوفنون یک ترکیب ماندگار است که در صورت تجمع بیولوژیکی در بافت‌ها مشکل‌زا خواهد بود. این ماده شمیایی می‌تواند سرطان‌زا باشد، منجر به اختلالات در ترشح غدد شود و حتی اندام‌های بدن را بعنوان سم تحت‌تاثیر قرار دهد.

چه کسی مسوول است؟

سازمان غذا و داروی آمریکا اعلام کرده که این سازمان هیچ‌کدام از محصولات آرایشی و ترکیبات آن‌ها را پیش از ورود به بازار چک نخواهد کرد به استثنای افزودنی‌های رنگی که استفاده از آن‌ها منع شده باشد یا فرضاً موادی مانند قطران ذغال‌سنگ که مشکل‌زایی آن‌ها به اثبات رسیده باشد. در ایران تنها استفاده از لوازم آرایشی و بهداشتی توصیه می‌شود که برچسب تاییدیه وزارت بهداشت داشته باشند. اگر شما هم جزو آن دسته از افراد هستید که برای خرید لوازم آرایشی تنها به نظر آرایشگران تکیه می‌کنید، بهتر است که قدری تجدیدنظر کنید. بارها دیده شده که آرایشگاه‌ها برای محصولات آرایشی و بهداشتی خاصی تبلیغ و مصرف برخی از محصولات را به خانم‌ها توصیه می‌کنند. با توجه به این که آرایشگرها اطلاعات پزشکی کافی در زمینه محصولات آرایشی و بهداشتی ندارند، توصیه می‌شود که خانم‌ها محصولات مورد نظر خود را حتماً از مکانهای معتبر تهیه کرده و در صورت لزوم و برای خرید محصولات بهداشتی با پزشک مربوطه مشورت کنند و در این زمینه به سفارش دوست و آشنا اکتفا نکنند.

پیشنهادها

شاید تا اینجا حسابی شما را از لوازم آرایشی و محصولات بهداشتی ترسانده باشیم اما واقعیت این است که هنوز تنها تعداد کمی از ما می‌دانیم که مواد آرایشی می‌توانند حاوی مواد سمی باشند. اغلب دیده شده که ما ایرانی‌ها در مصرف لوازم آرایشی و بهداشتی زیاده‌روی می‌کنیم لذا این مطلب تنها زنگ خطری برای آگاهی است. هدف از این نوشتار به هیچ‌وجه ترساندن مخاطبان نبوده و نیست، هدف از این نوشتار دقت بیش‌تر در سبک زندگی و آشنایی بهتر با محیط اطراف و کالاهایی است که هر یک از ما روزانه به کرات با آن‌ها سرو کار داریم. در خاتمه یادآور می‌شود که مصرف بجا و آگاهانه از هر محصولی متضمن سلامت ما خواهد بود.

منابع:

http://www.safecosmetics.org/get-the-facts/chemicals-of-concern/lead-and-other-heavy-metals

https://www.tga.gov.au/literature-review-safety-titanium-dioxide-and-zinc-oxide-nanoparticles-sunscreens

http://www.safecosmetics.org/get-the-facts/chemicals-of-concern

http://www.safecosmetics.org/get-the-facts/chemicals-of-concern/carbon-black

http://www.safecosmetics.org/get-the-facts/chemicals-of-concern/mica

http://www.safecosmetics.org/get-the-facts/chemicals-of-concern/benzophenone

http://thebeautytonic.com/test-your-lipstick-or-eye-shadow-for-lead